Download deel 2 - Textualscholarship.nl

67
plekken zijn aan te wijzen, regels met `onoverwonnen bezwaren', fragmenten
met `schuil gebleven uitzichten' , feilen die ik hier samenbreng
onder de noemer onopgeloste vertaal- en vormgevingsproblemen.
Tot de onopgeloste problemen behoren ook de stoplappen. Onder
stoplap versta ik die elementen in een gedicht (of in een versregel) die
semantisch en formeel overbodig zijn - ze voegen niets toe aan het
geheel - maar waarvan het optreden te verklaren valt uit de wens van de
dichter om aan vers-technische voorwaarden te voldoen (zoals die met betrekking
tot rijm, metrum, aantal lettergrepen etc.). De lezer van poëzie
uit de symbolistische traditie zal doorgaans alle elementen van een gedicht
in eerste instantie in een functioneel verband willen waarnemen,
ook - of juist! - als die elementen afwijken van bepaalde 'regels'. Blijkt
het onmogelijk om aan bepaalde elementen een zin toe te kennen
binnen het grotere geheel, dan zal de lezer geneigd zijn na te gaan of
een en ander te maken heeft met moeilijkheden in het ontstaansproces.
Het vóórkomen van een niet functioneel op te vatten element zal hij wijten
aan bijvoorbeeld rijmdwang, de lezer zal spreken van een stoplap
(`dit element staat hier alleen maar omdat er gerijmd moest worden').
Vaak ziet men dat elementen die oorspronkelijk zijn ingevoerd om te
voldoen aan bepaalde vers-technische eisen - en die dus de kans lopen
als stoplap te worden waargenomen -naderhand zinvol worden gemaakt
(doordat op enigerlei wijze functionele relaties kunnen worden geschapen
tussen de in aanvang `niet-functionele' en de andere elementen in de
tekst). Het `stoplap'-karakter wordt dan geheel of gedeeltelijk opgeheven
doordat, mede door middel van de elementen in kwestie, nieuwe poëtische
effecten worden gerealiseerd.
Ik zal hierna enkele voorbeelden van onopgeloste vertaal- of vormgevingsproblemen
in de kwatrijnen uit `Soefisch' bespreken. Ik behandel
de gedichten daarbij niet in hun geheel.
2.3.1. Nr. 2
De afwijkende woordvolgorde van r. 1 hangt samen met rijmdwang. Door
in r. 2 dezelfde volgorde aan te houden (voorzetselconstructie - substantief)wordt
de afwijking in r. 1 `gemotiveerd' door de functionele
parallellie.
Door de structuur van r. 3 is men geneigd de regel als een afgerond
geheel te lezen. Deze neiging wordt versterkt door weerspiegelaar uit r. 2:
door dit woord verwacht men enigermate dat r. 3 een spiegelstructuur bezit.
Dit is niet het geval: r. 3 is geen afgerond geheel, noch bevat hij een
spiegelstructuur. Er is zelfs een opvallend enjambement aanwezig dat
naar mijn idee functieloos is. Kennelijk kon Leopold de mededeling niet
symmetrisch over r. 3 en r. 4 verdelen. Het lijkt of de afwijkende woordvolgorde
enkel aan rijmdwang geweten moet worden.
2.3.2. Nr. 6
gierig in r. 1 en berooid in r. 3 zijn door Leopold zelf ingebracht (er