Download deel 2 - Textualscholarship.nl

33
wel de notie `chaotisch', `zonder naspeurbare orde'. Het beeld `het kompas
draait naar alle hemelstreken', staat voor `de wij, of het hoofd - het
oriëntatie-instrument van de mens - die (dat) zonder vast punt te vinden
(de hemel) (a0zoekt of afzoeken' . Het punt van overeenkomst tussen
beeld en `zaak' is `het pogen zich te oriënteren (zonder resultaat)'.
De tweede metafoor is, zoals boven gezegd, de samenstelling hoofdkompas,
een nieuwvorming van het Leopoldiaanse type. hoofdkompas
lijkt in eerste instantie tot het soort samenstellingen te behoren waarvan
de leden in een subject-predicaatverhouding staan die een identiteitsrelatie
of een relatie van schijnbare identiteit uitdrukt. 9 De vraag is dan
welk lid subject en welk lid predicaat is. In de voorbeelden die Van den
Toom geeft (zie noot 9), is doorgaans het tweede lid subject: aapmens
(een mens als een aap), kikvorsman (een man als een kikvors) etc. De
analyse van hoofdkompas moet dan zijn `het kompas als een hoofd' .1°
hoofd is dan beeld, niet kompar. 11 En dat is niet vreemd als we de relatie
met de andere metafoor in ogenschouw nemen. Immers binnen die
metafoor is kompas wel degelijk deel van het beeld. Er is sprake van een
metafoor in een metafoor. Het beeld van de overkoepelende metafoor
(A) - `kompas draait naar alle graden' - is de `tenor', het vergelekene in
de `binnenste' metafoor (B) - `kompas'. Terwijl het beeld van B -
`hoofd' -ongeveer gelijk is aan een deel uit het vergelekene van A. In
schema:
9 M.C. .C. van dden Toom oo (Nederlandse Nee ^grammatica, p. p 2 3—24 9 7geeft
g een indeling gvan
de
samenstellingen g p op ggrond van hun onderliggende gg structuur. Type Yp I "Subject-predikaat"
wordt behandeld op o p. 239-240. ptyp Dit t e valt uiteen in I. A.1 "identiteitsrelatie" en
"de identiteit is schijnbaar"). l
10 hoofdkompas wordt — los van de context — waarschijnlijk l in de eerste plaats p gelezen g
als `belangrijkste 'hetb g l kompas' p (bijvoorbeeld l `het moederkompas' p van een schip). p Houdt
men deze betekenis aan dan luidt de interpretatie ^ ongeveer: g ons voornaamste kompas, P,
onselan b rijkste g l oriëntatiemiddel is ` edesorienteerd'. g Mij l lijkt lijktdeze opvatting P g—
waarin
hoofd o niet het levende deel van het menselijk menselijklichaam is — minder waarschijnlijk (mede
gezien de Franse tekst).
11 .. Oversteegen reeen g deed mij de lgg
gedachte aan de hand dat hoofdkompas een naar analogie
van het Latijn i'ngevormde l samenstellin samenstellingis `ca ut p compassum') passum
waarin beide leden even-
waardigzouden g zijn. zijn. Ik heb deze mogelijkheid gl niet verder onderzocht. Indien men inder-
daad deze interpretatie van het com positum zou volgen g dan dient naar mijn mij idee de
laatstep
lettergreepin laats plaats van de neerste
te worden beklemtoond: ho o dkom ds. Mijn l in-
tute ï i zegt gt mij dat deze accentuering gbinnen het ritmisch-metrisch patroon p van het
kwatrijn l minder r waarschijnlijk aarsc l1l
is (maar `hardere' tegenargumenten heb ik niet tot mijn
beschikking). g