Download deel 2 - Textualscholarship.nl

32
laatste lezingen zijn echter letterlijker. Boven heb ik al gewezen op de
klankstructuur van de vierde regel die mede door vermoeidheid een bijna
perfecte symmetrie vertoont. Mogelijk is het bereiken van de klanksymmetric
en klankbinding van r. 4 met r. 3 en r. 1 een reden geweest om
bestofd zijn te vervangen. In E stond in plaats van bestofd zijn de lezing
vermoeid zijn die later geëlimineerd werd ten gunste van vermoeidheid.
Dit laatste woord zal vermoedelijk verkozen zijn omdat het een substantief
is (vermoeid zijn is een - zij het gesubstantiveerde -infinitief), waardoor
de parallellie van de regel vergroot werd (zonder + substantief,
zonder + substantief). In dit kwatrijn is trouwens over het algemeen een
tendentie waar te nemen om substantieven te gebruiken in plaats van
adjectieven en werkwoordconstructies. R. 1 en r. 3 hebben zoetheid als
equivalent voor qu'il est doux en it est [...] agréable, en in r. 4 staan
voetenwond en vermoeidheid voor se fatiguer les pieds.
2.2.2. Nr. 1
2.2.2.1. Vertaling en bron
r. 1 Deze regel is beknopter in de vertaling. le secret is niet woordelijk
overgenomen, doch wordt wel in zekere mate geïmpliceerd door raden.
"chercher le secret" is een systematisch zoeken, terwijl raden een niet
systematische activiteit is, hetgeen past bij de gedesoriënteerdheid van de
`wij'.
r. 2 Deze regel is niet eenvoudig te analyseren, vooral vanwege de
samenstelling hoofdkompas. Wat in ieder geval opvalt is de verandering
in grammaticale functie van 'kompas'. In A is comme le compas een
`secundair' zinsdeel, n.l. een bijwoordelijke bepaling bij het `draaien van
het hoofd'; bij Leopold is ons hoofdkompas een `primair' zinsdeel, n.l.
subject bij `draaien'. Het beeld van het kompas wordt daarmee essentiëler.
Het beeld heeft bij Leopold in de eerste plaats betrekking op het
hoofd en pas in tweede instantie op de activiteit van het 'draaien'. Men
zou kunnen zeggen dat de identificatie van hoofd met kompas in het
Nederlands veel sterker is, veel concreter aanwezig is.
Ik sprak over `het kompas' als beeld. Er zijn twéé metaforen in deze
regel. In de eerste plaats lijkt er een beeld aanwezig te zijn `kompas
draait naar alle hemelstreken' . graden in naar alle graden heeft immers
betrekking op de graden en windstreken op de kompasroos en een kompas
is een "instrument dat de magnetische meridiaan (minder eig. de
hemelstreken) aanwijst" (bedoeld ter oriëntatie (D 1007)). De woordgroep,
een toevoeging van Leopold, maar geenszins een stoplap daar het
uitstekend bij het beeld past, heeft door alle een notie in zich dat een
`graad' uitdrukt (`hevig'), equivalent aan beaucoup in A. Het kompas,
een instrument waarmee men zich oriënteert doordat dit - of liever de
metonymisch geïmpliceerde naald - zich naar een vast punt richt, kan
hier dit oriëntatiepunt niet vinden, het draait naar alle graden. Dat het
kompas naar alle graden draait heeft te maken met het `cirkelende' van
het oriëntatie-object: 's hemels cirkelenden loop - cirkelende heeft hier