Download deel 2 - Textualscholarship.nl

23
WOORD betekenisonderscheiding a
g
betekenisonderscheiding b
g
kenmerk 1
kenmerk 2
kenmerk 1
kenmerk 2
Een betekenisonderscheiding - zeg maar de woordenboekomschrijving
van één betekenis die het woord kan hebben - is opgebouwd uit een
aantal betekeniskenmerken. Dit zijn naast de `denotatieve' ook de `connotatieve'
kenmerken, of, om met Leech te spreken, naast de "conceptuele"
ook allerlei "associatieve" betekeniskenmerken. 63 Verschillende betekenisonderscheidingen
van een woord kunnen één of meer betekeniskenmerken
gemeen hebben.
De context waarin een woord staat zorgt er voor dat één betekenisonderscheiding
van het woord toepasbaar wordt gemaakt, 64 dat bepaalde betekeniskenmerken
van het woord worden geactualiseerd. De context kan
zo'n invloed hebben op de betekenisperceptie dat `slapende' betekeniskenmerken
van een woord `gewekt' kunnen worden, dat in een woord
'kenmerken naar voren kunnen worden gehaald die het op zich niet heeft
of zelfs dat aan een woord een notie wordt toegekend dat op het eerste
gezicht in strijd is met één van zijn kern-noties. ó5 In poëzie zullen de associatieve
of connotatieve betekeniskenmerken een belangrijker rol spelen
ten opzichte van de conceptuele of denotatieve, dan in `gewoon'
taalgebruik.
Aan de betekenis van een woord zijn in principe geen grenzen gesteld.
Een woordenboek geeft slechts een begrensde woordbetekenis. Voor de
analyse- en interpretatiepraktijk kan een woordenboek dan ook slechts
dienen als heuristisch hulpmiddel. Het kan toepasbare betekenisonderscheidingen
aandragen die men anders mogelijk over het hoofd zou hebben
gezien. Wordt een woordbetekenis die in de context aannemelijk
lijkt, niet in het woordenboek vermeld, dan mag dat in principe geen
belemmering zijn om toch die betekenis te laten gelden. Als hulpmiddel
gebruik ik Van Dale in de achtste druk (die identiek is aan de
negende), 66 afgekort als D. Een woordenboek kan ook helpen om woorden
als neologisme en archaïsme te karakteriseren of bepaalde tijdgebonden
woordbetekenissen te onderkennen. Vooral een woordenboek
dat ongeveer in hetzelfde tijdvak is samengesteld als de te onderzoeken
63 Leech: h' Sema Semantiek, e dl. 1 hoofdstuk 2 `Zeven typen YP van betekenis'), , Pp.
24-42.
64 Gevallen van homonymie Y enn p polysemie Y even buiten b beschouwing b g^gelaten.
65 VI.Po Vgl. g llen arara.
'Over de betekenis van va woorden'. Vanuit Va u t ee een inf ren e t i" ele
woordsemantieken het stereotYp stereotypie-begrip g p kan men tot de uitspraak Praa
komen omen dat "het toe -
passin g sbereik van i ede r woord w o in beginsel g oneindig g" is (p. p 20 . Elk woord woor heeft een se -
mantische repp n rat ie in de vorm van inferenties. Niet alle inferenties behoeven oeven te wor
denberekend. Vandaar V d de geldi heid g van: `Deze/die X is (een) Y. `Plastic glas' g ^ 'ge- eg
trouwde vrijgezel' zijn l aldus interpreteerbare rP combinaties.
66 K rus Y kam p.Van Dale; ^gr
o0 t woordenboek o der Nederlandse N taal. 8e dr. 1 961.