Download deel 2 - Textualscholarship.nl

236
te bespeuren). In bijna alle gevallen is de aanwezigheid van het verschijnsel
in `Soefisch' niet te beschouwen als een gevolg van poëtiserende ingrepen.
Het is derhalve niet gewettigd om hier van een tendentie te spreken.
De afwezigheid van het verschijnsel dat hier aan de orde is, valt te
rijmen met de specifieke ontwikkelingsgeschiedenis: Leopold vertaalde en
hij had binnen de beperkte ruimte van het kwatrijn weinig gelegenheid
nog nieuwe paradoxale formuleringen toe te voegen aan de paradoxale
elementen die vele gedichten in de grondtekst al bezaten.'s
Ook de tautologicering - die in het algemeen gesproken bij Leopold
een nuancerende of vervagende functie heeft -blijkt bij nadere beschouwing
niet gehéél afwezig te zijn in `Soefisch'. Ik geef -zonder commentaar
- de duidelijkste gevallen:
nr. 13
nr. 15
nr. 25
r. 3 angst g en kommer
r.1 subtiel en fijn l
r. lulver Pen
doffe asch
r. 2 los en zwervende
In een aantal van deze gevallen is naar mijn idee de vraag gerechtvaardigd
in hoeverre de tautologiserende formulering noodgedwongen is toegepast
`om de regel vol te krijgen' (men veegelijke 2.3.). 16 Dat het verschijnsel
minder frequent lijkt voor te komen in `Soefisch' dan in `O, als
de rozen', heeft vanzelfsprekend te maken met het al herhaalde malen
genoemde speciale karakter van de tekstontwikkeling van de kwatrijnen."
De indirecte en vage manier van uitdrukken 18 kan men in `Soefisch'
wèl opmerken. Sommige van de zogenaamde bijzondere combinaties kan
men als gevallen van indirecte of vage zegging opvatten. Ik geef hieronder
enkele voorbeelden, zonder ze verder te bespreken:
t ebruik g van paradoxen p op Pdiverse niveaus (stilistisch en thematisch) t at sch iis
wel een van
de belangrijkste g l verschijnselen te noemen van in ieder d geval ge a vee veelpoëzie
p die in de sYm
-
bolistische en modernistische traditie staat. - Nuiten signaleert b bij i' Baudelaire 1a " double
tendance contradictoire a la réflexivité et a l'irré éG h i" (Nuiten: Nu ten. Les variantes des "Fleurs Fleurs
du Mal", , 306 P. - Kemper brengt g Traklss
gebruik g van de paradox p in verband met de
m Ysteek het op pzichzelf al paradoxale p pogen pg ` `s Prachlich nicht c t mehr fassbaren Erlebnisse Erlebnisse"
in taal weer teeven g (Kemper: P Entwur e p.204-209, he t icitaat
op .2 06 pp hetgeen te
^ g
ver vergelijken g l valt met het symbolistisch Y streven het 'onzegbare' g in het et gedicht ged c t te 'zeggen'. ze ggen
16 Deeciteerde g gevallen g zijn zijnalle buiten het corpus s gebleven beven dat in 2.2 p g besproken p is.
17D
De tauto tautologie o e komt lals stijlmiddel frequent q voor bij b lTrakl, ak ^ maar heeft daar, , voorzover
ik het kan beoordelen, niet een veeva nuancerend'
end of 'schakerend' effec Zij Z wordt,
zoals Kemper p zegt, g , ggebruikt om "die Bildaussage ge zu ste i een g " (Kemper: P Entwur e
p. . 82 . Kemper p brengt g ook deze stijlfiguur lg l in verband b d met t de mystiek: Y " Die beiden wich-
ti gsten Stilfiguren g der Mystik Y scheinen Paradox und n Tautologie auto o gie zu sein " die met ta andere dee
stijlmiddelen die ``die Intensitát des Erlebens ver d ut e c li en h " een belan ri g ke ^ paar 1 sin
Traklsoëzie p innemen (ibidem, p.205). P S
18 De D indirectheid r staat e zeer ere d c t b 1 et hetdicht
effect suggerering
s ^ge erin g(zie
bij ook hiervoor noot 88).
Ook in de tekstontwikkeling g van gedichten g van Mallarmé zijn zijn deze verschijnselen 1 op P te
merken: "c'est lelus p vague, g le plus p indéfini ui quidevient 1 e meelleus " Nouleteciteerd g
bij l Zayed: Y `Réflexions sur les variantes d' ` `Aumóne" ' p. p 99).
15 Het