Download deel 2 - Textualscholarship.nl

226
alleen de eigenschap gemeen dat ze ongebruikelijke combinaties zijn. Ik
noem enkele voorbeelden: in een week en lauw verdwijnen (doorbreking
van selectie-restricties: abstract-concreet), bundel kneuzingen (complexe
metonymische metafoor, abstract-concreet).
Het effect van de bijzondere combinatie is veelal foregrounding en
daardoor intensivering en tevens nuancering en suggerering. Een ongebruikelijke
wijze van zeggen trekt de aandacht, kan, mede daardoor, de
betekenis - of het opnemen van de betekenis door de lezer -verhevigen,
en tegelijk, doordat alle accentuering ten spijt onduidelijk blijft wat het
betekende precies is, de vervaging in de hand werken. in een week en
lauw verdwijnen valt op door de ongebruikelijke combinatie (de handeling
`verdwijnen' kan normaal niet gecombineerd worden met eigenschappen
van concreta-aanduidende adjectieven), is semantisch nadrukkelijker
dan alleen verdwijnen, maar wat er nu exact mee wordt aangeduid,
is, juist door de toevoeging van week en lauw, vaag.'ss
Vooral in C - maar ook in B - besteedt Leopold aandacht aan de
uiterlijke presentatie. Het hoofdlettergebruik wordt gesystematiseerd, de
interpunctie wordt aangepast.'s6
Een wat apart staande tendentie is de wederkerigheid, die zich met
name manifesteert in de relatie tussen de strofes IV en V (en eventueel
VI) en de rest van het gedicht: het spreken en het proces dat daartoe
leidde, is beschreven in de eerste drie strofen; de `inhoud' van het spreken
wordt in de volgende twee strofen gegeven, maar de overeenkomst
tussen `inhoud' en proces dat tot het spreken leidde, is zo groot dat gezegd
kan worden dat de `inhoud' van het spreken het (proces van) spreken
zelf is. Er is een spiegeling tussen proces en boodschap, een naar
zichzelf terugverwijzen. De wederkerigheid behoort naar mijn idee niet
in eerste instantie tot het retorisch arsenaal van poëtiserende operaties.
Het is een principe, een `device' , dat zich bevindt tussen de poëtiserende
en thematische categorieën in. Het houdt verband met een ander verschijnsel,
dat ik poeticalicering zou willen noemen - het streven om in
een gedicht (ook) een poeticale laag te laten werken (het verband bestaat
dan onder meer uit de overeenkomst tussen de boodschap -`(enkele
aspecten van) het dichten' - en de drager ervan, het gedicht - een exemplaar
van datgene waar de boodschap over handelt). Poeticalisering is niet
duidelijk af te lezen uit de veranderingen - er wordt (in dit gedicht) niet
naar toe gewerkt - maar zij is van meet af aan in de opzet van het vers
aanwezig (vgl. A-I: zoo de woorden) en zij komt ook tot uiting in de
155 Dit t voo voorbeeld bee d is s gebaseerd gbaseed op P een ee onzekere e e lezing. e g.
Regeloverschrijdingkan zeker waar
ze subtiel, haast onmerkbaareschiedt g ^ bijdragen J g tot de `su ggere yin g' : ze verwekt t een on
-
bestemdes sfeer van verbijzondering, l g^ dat (direct) in het oog g valt op p welk principe p p
dezeebaseerd g is. De relatieve ondoorzichtigheid g of onopvallendheid p van bepaalde p
deviatie-verschijnselen is een factor in het bereiken van het effect van de su ggere yin g.
156 Ik som hier niet deevallen g op pvan veranderingen g die op p de uiterlijke l ppresentatie ge-
richt zijn. Men zie hiervóór, ,3 .2.10. en p.1
32.