Download deel 2 - Textualscholarship.nl

13
Door middel van het model projecteert men de aanwezige fenomenen in
de tekst tegen een achtergrond van ongevormde materia, die uiteraard
een construct is. De synchrone `operaties' zoals die door de analytische of
theoretische retorica zijn gegeven, worden geanalyseerd als omzetters van
materia, van normaal, neutraal taalgebruik, naar bijzonder, gemarkeerd,
effectief gevormd taalgebruik. Retorische, poëtische stijlverschijnselen
functioneren als afwijkingen van een norm, een `background', een zogenaamd
nul-niveau. 36 Ik geef een bekend voorbeeld. Er is een tekst die
luidt: `Alexander de Grote is een leeuw' . Deze tekst analyseert men door
hem te projecteren tegen de achtergrond van `Alexander de Grote is een
sterk, heldhaftig man' . De toegepaste kunstgreep is de metafoor. Echter,
de kunstgreep is hier geen diachrone, feitelijke operatie maar een synchroon
verschijnsel. Nu stelle men zich voor dat de eerste versie van de
tekst inderdaad luidde: `Alexander de Grote is een sterk, heldhaftig
man' en de tweede en laatste versie `Alexander de Grote is een leeuw'.
Vergelijking van beide versies leert dat de metafoor-operatie feitelijk is
toegepast. Diachrone operatie valt hier dan samen met de synchrone. Het
poëtisch verschijnsel correspondeert met een poëtiserende kunstgreep
waarvan de auteur werkelijk gebruik gemaakt heeft bij de vorming van
zijn ongevormde materia.
Een dergelijk ideaaltypisch geval dat een dichter eerst in ongemarkeerd
taalgebruik, bijvoorbeeld in proza ("Alltagssprache", zie noot 36) of in
abstracte betekeniselementen (in "essentiellen Seme" 37 ) zijn `materia'
retischen Rhetorik das Publikum"41 P . Vgl. g Dubois Rs
e.a. • Allg
emerne Rhetorik, ,
p. p -
36 In het algemeen g vormt de "background" g datgene g wat een lezer in een bepaalde be paa
de l-
gebruikssituatie verwacht - taalgebruik ga
dat voor dis. die situatie'normaal' Voor de ' liter -
tuur betekent dit dat bij bijl de "background" ook de van tijd en t d genre g e afha afhankelijke kelt 1ke
-
tionele verschijnselen zijng zijn inbegrepen. V 1. Leech: A linguistic 8ur.poetry, guide g to English
P. 57: ``the rules of the En gY lish language as a unit are not the onl Ystandard of norm a-
lit Y: as we saw ... the English g of poetry P rYhas its own sets of norms, s so t that at 'routine licences'
which are odd in the context of English g as a whole are not fore foregrounded, roue ded but
rather expected, ywhen they occur in a ppoem".) Het is moeilijk oe ^ met et enige precisie vast te
stellen wat `normaal' taalgebruik g is en het is zo mogelijk g l nog glastiger ge o omte
bepalen p wat
de norm is binnen een conventiesysteem. ^De
norm, de 'background'," de Nullstufe (dit ' t
laatste is een begrip gp dat Dubois e. a. in dit verband invoeren - Frans: '' de re g zero "; , zie
All ^emeine Rhetorik, R o p. 336-39, 6 39, p. 59-63 S 9 h 3e en p. p68
68-73) 7 -is
dan ook niet meer t een ee voorals-
no intuïtief en intersubjectief lg t tconstruct. te hanteren (Vgl. Plett: Textwr.rren chat f und ud
Textanalyse, y p. p 125-127.)
31 Vgl. 1
g Allgemerne Rhetorik R (Dubois b s e.a. "Die Die absolute NNullstufe e wa redann
erne auf
ihre essentiellen Seme ebrachte Rede p d (und war zwar durch ein roetas rachli c hes
Verfahren, ,
da ja ^ die Seme keine distinkten Wortarten rtarte s sind) nd .... Zwar erscheinen dieessentiellen Seme
in allen unseren Reden, doch sind sie von einer e e unwesentlichen Zusatzinformation
umhullt die nicht redundant, aber be late lateral al st i " (p. S9