Download deel 2 - Textualscholarship.nl

216
Vele gevallen uit bovengenoemde categorieën -fonische versterking en
structurering - zijn vanuit een ietwat ander gezichtspunt samen te brengen
als voorbeelden waarin zich de tendentie manifesteert overeenkomst
aan te brengen tussen vormverschijnselen en betekenis; een streven met
andere woorden naar iconiciteit, 139 dat zich overigens niet beperkt tot de
vermelde categorieën. Het feit dat strofe VI begint met een herhaling van
r. 1 is een formele onderstreping van de `terugkeer' die ook semantisch,
in strofe V bijvoorbeeld, is gegeven (zie verder p. 158-159).
De tendenties uit de zojuist besproken positieve categorieën zijn te beschouwen
als middelen tot intensivering en concentratie. Ze richten de
aandacht van de lezer sterker op de tekst. Deze middelen liggen op het
formele vlak. Op semantisch niveau bewegen zich de hierna te bespreken
tendenties die in veel gevallen het effect intensivering, concentratie of in
ieder geval `foregrounding' lijken te dienen.140
Ik spreek van semantische versterking indien het resultaat van de verandering
rijker aan betekenissen is dan wat vóór de verandering aanwezig
was. De versterking kan in principe op twee wijzen tot stand komen.
De `toename' van betekenis kan ontstaan doordat er in plaats van of
naast de in de eerdere lezing aanwezige noties nieuwe betekeniselementen
worden aangebracht. Of de versterking is erin gelegen dat in de
nieuwe lezing méér noties van dezèlfde aard worden ingevoerd. De grens
tussen beide is overigens vloeiend, zeker wanneer men ervan uitgaat dat
totale synonymie niet bestaat en dat elke variant, bij onveranderde of
niet wezenlijk veranderde context, deel zal hebben aan invarianten van
het paradigma waartoe ze behoort. Een voorbeeld van het eerste geval
beide versterkt; de twee objecten l van voelden hebben eenzelfde woordgroep-structuur,
overeenkomend met de semantische opbouw), p , p. p 1 97
(de vele enjambementen enjb l in de d- er
de strofe doen spanning p g ontstaan tussen syntaxis Y en versstructuur, welke spanning p g de d Y-
namiek van de betekenis onderstreept p (de `drang')), g ,p. 200-201 (de syntaktische Y spanning p g
in B-III vierde strofe (i.v.m. de 'heftigheid') g wordt pasopgelost P Pg met het laatste woord
van de strofe, uitgestegen),. p 20 -206 B-III strofe V: de ietwat gespannen g P syntaktische
Y
structuur onderstreept p in combinatie met een p s annin ^erhevi gend enjambement lam
de bete-
kenis • de variërende `stamelende' herhaling van verdwaasd, verwonderd, r. 18 ondersteunt
de betekenis, evenals de volgorde g waarin de elementen uit r. 18-r. 19 9gegeven
gg
zijn - verdwaasd, verwonderd, ommekeer, nahan gend p .187-188 B-I r. 3-r. 3 4: selectie
van zonken op pggrond van passendheid p in het beeld omspoeld - in stroomingen ^ ggebed),
p.20 1(B-I/C
r. 22: keuze van geloken g dat via het op p bloemen betrekking g hebbende en ont'-
luiken' in verband staat met het bloemen-beeld).
139 IG on ic aten ' ' is s een begrip begp uit de d semiotiek. Een iconisch s tteken is s "een teken waarvan
een kenmerk - veelal een structuurkenmerk - overeenkomt met een kenmerk van het denotatum
waarnaar het teken verwijst" l (Van Zoest: Semiotiek, p. 8 . Vgl. g Lotman: Die
St Struktur tur late r a ri s cher Texte, , p.40: ` `Das [iconische] Zeichen ist ... das Modell seines Inhalts"
. Ikebruik g het begrip gpin een globale g betekenis (overeenkomst tussen vorm en in-
houd zonder me te bekommeren omtrent allerlei nadere indelingen en zonder grekening
te houden met de verschillende opvattingen omtrent iconiciteit in diverse semiotische
richtingen. g
140 Zie voor de relatie tussen de effecten enfore groundin g hiervoor 31..2. p .1 S en
2.6.2.