Download deel 2 - Textualscholarship.nl

205
doorgehaald; beden waarschijnlijk omdat het ten opzichte van biddenslief
een ongewenste herhaling opleverde. Dat wenschen een niet geslaagde
variant werd bevonden (het woord werd al in r. 13 gebruikt en het is de
vraag of ook in dit geval een letterlijke herhaling beoogd werd) blijkt uit
verdere pogingen die in deze regel zijn ondernomen - die niet tot een
eindresultaat hebben geleid -waarin de religieus-metafysische notie een
rol speelt (in dat opzicht doet zich de tautologisering weer gelden daar
immers bidden.clief deze notie bevat). In B-II zou men op micro-niveau
een `uitbreiding' kunnen ontwaren zonder toevoeging van nieuwe kenmerken
(een aan concentratie tegengesteld verschijnsel), van `verdunning':
bidden.rlief (B-I) wordt uiteengelegd in en biddend zijn en lief
(r. (7)). Over het algemeen zijn er nogal wat overeenkomsten tussen B-I
`V' en `IV': behalve de notie `verlangen' en de religieus-metafysische
noties (cf. r.(7) aanbiddelijke) ook het `schenken', de `overdaad' en de
staat van `missen' (onvoldaan in r.(6)). B-I `V' is ten opzichte van B-I
`IV' voor een deel tautologisch te noemen.
Het paradigma weelde/schade in r.(20). De eerste twee leden zijn
antoniemen. Het is curieus dat binnen één paradigma antoniemen kunnen
optreden. Het zegt wel iets over de houding van Leopold tegenover
datgene waar het paradigma syntaktisch bijhoort, n.l. het leven; het
leven wordt paradoxaal ervaren, of, de attitude tegenover het leven is een
ambivalente, een houding die eveneens blijkt uit dierste ontrief. We zien
hier dat binnen een paradigma eenzelfde `houding' van het betekenisproducerend
subject aangegeven wordt als binnen een syntagma. Wat
Leopold verder bij deze regel geschreven heeft, beklemtoont telkens weer
de negatieve pool van de ambivalente houding (`tekort' en `gekwetstheid').
Deze regel heeft tautologische trekken, daar ontrief in eenzelfde
betekenissfeer zit als schade, gemis, Bering en derving, ontberen, armoe,
terwijl het adjectief dierste, dat positief is, een paradoxale lading aanbrengt,
zoals geheimste - dat ook positieve trekken heeft - dit ook enigszins
doet. In B-II manifesteert zich de ambivalentie, het paradoxale, in
het feit dat grief en troost gecombineerd worden: r. (2) zoeken troost [o]
schromelijke grief; r. (8) troosten[d] geboge[n] [a] grief; mogelijk wordt
hier echter niet zozeer van een ambivalente houding tegenover iets
gesproken, maar van een verzachtende, heilzame werking die het `spreken'
uitoefent op het slachtoffer van de smart die het leven toebrengt.
3.5.6.3. B-III/C
Hier zijn geen duidelijke variantenbundels aanwezig. Wel is er het verschijnsel
tautologisering te bespeuren: vgl. in r. 18a verdwaasd, verwonderd
- woorden die veel noties gemeen hebben - en in de eerste drie
regels de `wending'-notie in terug, ommekeer en indirecter, nog nahangend.
(Het effect van de `tautologie verdwaasd, verwonderd is: beklemtoning
van de in beide woorden gemeenschappelijke aanwezige noties -
door intensivering - maar ook iconische onderstreping van de betekenis:
de verdwazing of verwondering blijkt uit het variërend herhalen van hetzelfde,
als ware het een soort verdwaasd stamelen, en ook uit de volgorde