Download deel 2 - Textualscholarship.nl

204
gekregen op. jubelend vervullen sloot was uitgestegen uit omdat er dan
een syllabe teveel zou zijn: vandaar waarschijnlijk de variant was ontstegen.
Het semantisch verschil tussen uitgestegen en ontstegen bestaat uit
het gegeven dat het laatste woord meer datgene naar voren brengt waaráán
ontstegen wordt, terwijl uitgestegen misschien meer datgene waarnáár
wordt gestegen accentueert. Bij `ontstijgen' wordt de aanwezigheid van
een (indirect) object gemist - een object dat dan datgene noemt waaraan
ontstegen wordt - bij `uitstijgen' kan geen (indirect) object staan en
wordt hoogstens een bijwoordelijke bepaling gemist. uitgestegen bevat in
verband hiermee waarschijnlijk meer het `stijgend' aspect dan ontstegen
(dat de onvervuldheid noodzakelijk impliceert).
3.5.6. `V': B-I, B-II, B-III, C
(Synopsis r.(17)-(20), r. 17-20, B-I r.(17)-(20), B-II r.(1)-(10), B-III
r. 17-20, C r. 17-20)
3.5.6.1. Overzicht
`V' bestaat in twee alternatieve strofen. De verschillen tussen beide, B-I
(met B-II) enerzijds en B-III (en C) anderzijds, heb ik hiervoor aan de
orde gesteld (p. 157-159). Beide versies van `V' zijn een vervolg op strofe
`IV'; ze geven aan, net als `IV', wat de inhoud of het effect van het
spreken behelst. Een verschil is dat in B-I (en B-II) sprake is van een interiorirering:
er wordt gesproken over paradoxale, diepe zaken die essentieel
zijn voor het leven en te maken hebben met emoties en een gekwetst
innerlijk. Strofe V is met andere woorden een `verdiepende' voortzetting
van de lijn die in strofe IV werd gevolgd. In B-III vindt daarentegen
geen voortzetting plaats maar een wending: de climax van `IV'
breekt af en gaat over in een `terugkeer' naar het vóór de climax liggende
stadium. De B-I-strofe (met de B-II-strofe) is sterk emotioneel met
metafysische noties en het kenmerk `levensessentie'; B-III is sterker erotisch.
Een overeenkomst tussen beide is weer dat ze ten opzichte van het
juichende, overdadige, positieve van `IV' een negatieve kleur dragen - en
zo beide op het veel negatievere `VI', waarin de afneming als eindpunt
wordt gesteld, anticiperen.
Het is moeilijk in de vervanging van B-I door B-III bepaalde algemenere
regelmatigheden te ontwaren. Wel is duidelijk dat door B-III de structuur
van het gedicht complexer wordt (vgl. ook hiervóór, p. 157 vlgg.):
zo ontstaat er door het B-III-alternatief onder meer een relatie van wederkerigheid,
een spiegeling tussen de `boodschap'-strofen en het gehele gedicht.
Dit verschijnsel dat, zoals gezegd, eruit bestaat dat een onderdeel
van het gedicht naar de totaliteit van het gedicht zelf verwijst, hangt
samen met het streven naar poeticalisering.
3.5.6.2. B-1/13-II
De leden van het paradigma beden/wenschen in B-I hebben de notie
`verlangen' gemeen (die bij beden religieus gekleurd is); beide werden