Download deel 2 - Textualscholarship.nl

10
nemen, een constante, een invariant moment dat alle leden van het paradigma
bindt. (In werkelijkheid is een en ander iets ingewikkelder. Het is
wellicht beter te spreken van groepen die zich in een gerealiseerd paradigma
laten onderscheiden op grond van gemeenschappelijke (pet groep)
invariante momenten. Bijvoorbeeld een groep die als invariant klankkenmerken
heeft en een andere groep die is samen te brengen op grond van
een identiek betekeniskenmerk.)
x p
TEKST lineair a+b+c+d+e+f+g
syntagma y q
(combinatie)
T 1
veranderingen
g
paradigmata mata g
(selectie)
In bovenstaand figuur zijn de elementen x b y in een zeker opzicht aan
elkaar gelijk. Doordat we x en y als varianten op b mogen beschouwen,
kunnen we meer te weten komen over de plaats die b in de horizontale
reeks inneemt. Bovendien zal het in veel gevallen mogelijk zijn het motief
en het effect na te gaan van de keuze die de auteur in een latere versie
gemaakt heeft uit het gerealiseerde paradigma. Alle leden van een paradigma
kennen immers naast een invariant moment uiteraard karakteristieke
verschillen. Zij kunnen op deze verschilpunten vergeleken worden.
Men kan zich afvragen waarom en waartoe nu juist die bepaalde lezing
(met die bepaalde van de alternatieven onderscheiden kenmerken)
werd verkozen. Welk effect wordt daarmee bereikt of welk effect wordt
ermee vermeden? Vanzelfsprekend dienen de lineaire contexten waarin de
leden van het paradigma en het uiteindelijk geselecteerde element geplaatst
zijn, bij het beantwoorden van deze vragen betrokken te worden.
In principe is er geen verschil tussen de selectie die de auteur maakt
uit een in een varianten-`bundel' aanwezige reeks alternatieven en de
handeling die hij verricht bij het neerschrijven van een element in zijn
tekst zónder dat daarbij keuze wordt gemaakt uit een zichtbaar gerealiseerd
paradigma. In beide gevallen is er sprake van een selectie uit een
paradigma, dat al dan niet op papier waarneembaar is. In het laatste geval
is de aard van de keuze minder markant omdat niet zichtbaar is wat
de alternatieven zouden kunnen zijn. De aanwezigheid van een gerealiseerde
verticale reeks geeft, zoals gezegd, een preciezere kijk op de elementen
die (voor die bepaalde auteur, in die bepaalde tekst) als alternatieven
kunnen gelden; zowel de (gemeenschappelijke) invariante momenten
als de niet-gemeenschappelijke kenmerken zijn duidelijker waarneembaar.
Uit de som van de keuzen die in een tekst gemaakt worden, zullen,
neem ik aan, regelmatigheden zijn af te leiden, tendenties die wijzen op
een bepaalde richting die aan de tekst gegeven wordt, of op bepaalde
kenmerken van het literair idiolect.28