Download deel 2 - Textualscholarship.nl

180
eenkomsten. Daarbij zal ik dikwijls uitgaan van zogenaamde paradigmata
(vgl. 1.3.2.). De varianten op één plaats in de tekstontwikkeling zijn op
te vatten als leden van een (ten dele) geëxpliciteerd paradigma. Hierbij
gaat het er onder meer om de volgende vragen te beantwoorden:
1° Welke grootste gemene deler ligt aan het paradigma ten grondslag?
(Welke eigenschappen hebben alle leden gemeen?) 2° In welke opzichten
verschillen de leden? 3° (Indien in een later stadium van de versmaking
een keuze is gemaakt uit een paradigma van een vroeger stadium:) op
grond van welke eigenschappen van een lid van het paradigma heeft de
keuze van dit element plaatsgevonden? De constanten in de veranderingen,
de tendenties, zal ik in 3.6 trachten te formuleren.
Om verscheidene redenen is de onderneming die ik hier aanvang tamelijk
hachelijk. 1° De gegevens waarop ik mijn waarnemingen baseer zijn
niet `hard'. Het merendeel van mijn observaties moet een veronderstellend,
om niet te zeggen speculatief karakter hebben. Om een voorbeeld
te geven: bij het vaststellen welke `instructies' aan een verandering ten
grondslag liggen, zal de formulering zelden luiden: `Het is duidelijk dat
met deze verandering naar effect X werd gestreefd' , maar veeleer: `Het
zou mogelijk zijn dat met deze wijziging effect X werd beoogd'. Waar in
mijn tekst een dergelijke voorzichtige verwoording afwezig is, denke men
deze er zelf bij.
2 ° Bij een analyse per plaats, per kleiner gedeelte, bestaat het gevaar dat
de context uit het oog verloren wordt. Om een voorbeeld te geven: het is
mogelijk dat een verandering in r. 1 wordt teweeggebracht door de toevoeging
van een element in r. 20. Als men zich ertoe beperkt het gedicht
per strofe te bekijken zou men dergelijke verbanden over het hoofd kunnen
zien en daarbij verkeerde veronderstellingen uiten omtrent het waarom
van de verandering. l ' g Toch weegt dit bezwaar hier minder zwaar, gezien
de werkwijze van Leopold. Een groot deel van de varianten lijkt bij
hem `plaatsgebonden'; ze dienen primair om voor één plaats een bepaalde
verwoording te vinden; ze maken de indruk relatief onafhankelijk te
zijn van elementen elders in het gedicht.
3° Tenslotte is er een presentatieprobleem. De bespreking van vele plaatsen
in de tekstontwikkeling zal in heel wat gevallen een doublure opleveren
ten opzichte van de analyse der afzonderlijke stadia in 3.2. Om herhaling
zoveel mogelijk te vermijden, zal ik steeds naar de eerdere analyses
in 3.2. verwijzen, doch alleen als de duidelijkheid daarbij niet te veel
in het gedrang komt.
Bij de bespreking zal ik telkens refereren aan de Synopsis (b.v. A-II,
r. 3 betekent A-II in r. 3 van de Synopsis) en aan de Transcripties (A-II,
r.(3) betekent: r.(3) van de Transcriptie van A-II).
118 Wie `De Da pP erstraat' van Bloem beschouwt zal de veranderin gin
het handschrift van
"Natuur is voor gelukkigen g of g lee en" gin "Natuur is voor tevredenen of lee leegen en" beter
verklaren indien hij hij de laatste regel reel "Domwe g g elukki g, in de Da pP erstraat" ,
d dieee eerder de ggeschreven
esc ev is s da dan de variant tevredenen erbi erbijj
betrekt. .C. Bloem: Gedichten.
Hist.krit. uitgave. g Dl. 2 p. p 191.) 9