Download deel 2 - Textualscholarship.nl

179
een voorname rol in het tot stand brengen van de kern-betekenis van het
gedicht.
De `dubbelheid' op zich - niet alleen die van `leven en dood' - is een
kenmerk van veel gedichten van Leopold. Het vormt een grondpatroon
van zijn werk, dat op allerlei niveaus is aan te wijzen - ook op het
microniveau van de stilistische elementen. Bijvoorbeeld (ik beperk me tot
enkele gedichten die waarschijnlijk in de `omgeving' van `O, als de
rozen' zijn ontstaan): `De lucht was als een perzik' : "en onze zielen
togen / naar nieuwe zaligheid / in het voorbij voorbije / wankelend ingeleid
/ / waar lillend lichtaanbreken / en uchtendhelderte is / met
parelende vreugde I en met ontsteltenis ..." 16 En voorts `In fijne vingertoppen
leeft' , waar gesproken wordt over het "aarzelen zich weg te
schenken", waaruit een ambivalentie blijkt ten aanzien van het volgende:
"De huivrende verbintenis / van andrer en van eigen aard / een weigeren
en een willen is / gegeven, tegelijk bewaard. "117
3.5. Tendenties in `O, als de rozen'. Vergelijking
3.5.1. Kerkwijze. Overzicht
De tekstontwikkeling van `O, als de rozen' kent geen van tevoren aanwezig
startpunt, een bron waarin al veel van het semantisch materiaal is
vastgelegd. De versmaking is derhalve in dit geval niet alleen te karakteriseren
als een selectie van elementen uit een bron en een transformatie
daarvan - zoals dat mogelijk was bij `Soefisch' - maar, vooral in de
eerste stadia, als een produktie van bestanddelen `uit het niets' . Vandaar
dat de genererende tendenties (zie 1.3.2.) in het onderhavige geval een
belangrijker plaats zullen innemen, in vergelijking met teksten waarbij
een bron aan de basis ligt van het produktieproces. Uiteraard is er geen
sprake van een echte creatio ex nihilo. De produktie is immers op te vatten
als een selectie uit een arsenaal van elementen en conventies dat de
dichter ter beschikking staat. Niettemin zal de produktie-fase weinig gegevens
opleveren omtrent de poëtiserende tendenties. In de latere fasen,
waar een eenmaal geconcipieerde tekst wordt gewijzigd, een vroegere
schets of versie in een nieuwe versie wordt omgezet, zullen de transformerende
tendenties zich wel manifesteren. Het is daarom ook dat ik
vooral aandacht zal besteden aan de `transformatie-fase' .
Mijn uitgangspunt ligt in een vergelijking van verschillende stadia in
de tekstontwikkeling. Die vergelijking zal voornamelijk plaatsvinden per
kleiner gedeelte, per groep of, wat de meer voltooide stadia aangaat, per
strofe. Ik geef telkens van de gehele tekstontwikkeling een dwarsdoorsnede
en analyseer daarin de optredende onderlinge verschillen en over-
116 Uit Cahier V. Cursivering g van mij. l
117 U i t Cahier Ca e. V. 0Ook in de d cyclus Y `U missen en u niet ontgaan' t g (eveneens enen s Cahier Ca e V, zzie
ook deel I bijlage l g 4 vooral ^ in het vierde gedicht g 'Verborgen g half en half verstaan' staan
vele paradoxale ^ naar de ambivalentie uitwijzende uitwijzende elementen. Een signaal-woord g voor de
staat van ambivalentie, de `dubbelheid' is wankelen (wankelend(e)).