Bijlage 5 Archeologisch onderzoek vindplaatsen 6 + 7

RAAP-RAPPORT 1509 

Plangebied ‘t Vaneker te Lonneker, 

vindplaatsen 6 en 7 

Gemeente Enschede 

Archeologisch vooronderzoek: proefsleuven

Colofon 

Opdrachtgever: Gemeente Enschede 

Titel: Plangebied ‘t Vaneker te Lonneker, vindplaatsen 6 en 7, gemeente Enschede; 

archeologisch vooronderzoek: proefsleuven 

Status: eindversie 

Datum: mei 2007 

Auteur: drs. M. Schabbink 

Projectcode: ENNO5 

Bestandsnaam: RA1509-ENNO5.qxd 

Projectleider: drs. M. Schabbink 

Projectmedewerkers: drs. E. Pronk, ing. W. van der Zijpp 

ARCHIS-vondstmeldingsnummers: 404656, 404660 

ARCHIS-waarnemingsnummers: nog niet bekend 

ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer/CIS-code: 19853, 19854 

Autorisatie: drs. H.F.A. Haarhuis 

ISSN: 0925-6229 

RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. telefoon: 0294-491 500 

Leeuwenveldseweg 5b telefax: 0294-491 519 

1382 LV Weesp E-mail: raap@raap.nl 

Postbus 5069 

1380 GB Weesp 

© RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., 2007 

RAAP Archeologisch adviesbureau B.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het 

gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen.

Plangebied ‘t Vaneker te Lonneker, vindplaatsen 6 en 7, gemeente Enschede; 


Samenvatting 

In opdracht van de gemeente Enschede heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau een 

inventariserend veldonderzoek met proefsleuven uitgevoerd in verband met de 

ontwikkeling van plangebied ‘t Vaneker in de gemeente Enschede. Het doel van dit 

onderzoek was het toetsen en aanvullen van de archeologische verwachting voor 

het onderzochte gebied, waarbij het in eerste instantie ging om het (al dan niet) 

vaststellen van de aanwezigheid van archeologische grondsporen. Voorts diende 

het onderzoek zich te richten op de kwaliteit (gaafheid en conservering), omvang, 

diepteligging, aard en datering van eventueel aanwezige archeologische grondsporen 

en resten. 

Bij het onderzoek op vindplaats 6 zijn vier proefsleuven aangelegd. Behoudens een 

diep ingesneden karrenspoor zijn geen archeologische grondsporen aangetroffen. 

De hoeveelheid aangetroffen vondstmateriaal is uiterst gering. 

Bij het onderzoek op vindplaats 7 is één proefsleuf aangelegd. Op deze locatie is de 

archeologische neerslag eveneens uiterst gering. Wel is een aantal fenomenen 

aangetroffen die met oud landgebruik in verband gebracht kunnen worden. Het 

betreft een greppel die onder een laat-middeleeuwse akkerlaag werd waargenomen. 

Verder is een grote zwerfkei aangetroffen. Rondom de zwerfkei was een aantal 

kuilen gegraven. De kuilen zijn waarschijnlijk gegraven om de kei te laten zakken, 

zodat deze niet steeds met de ploeg geraakt zou worden. 

Beide vindplaatsen scoren laag in het systeem van waarderen zoals dat in de KNA 

is vastgelegd en zijn derhalve niet behoudenswaardig. RAAP Archeologisch 

Adviesbureau heeft de gemeente Enschede geadviseerd om beide locaties 

archeologisch vrij te geven. 

Periode Datering 

Nieuwe tijd 1500 - heden 

Late Middeleeuwen 1050 - 1500 na Chr. 

Vroege Middeleeuwen 450 - 1050 na Chr. 

Romeinse tijd 12 voor - 450 na Chr. 

IJzertijd 800 - 12 voor Chr. 

Bronstijd 2000 - 800 voor Chr. 

Neolithicum (nieuwe steentijd) 5300 - 2000 voor Chr. 

Mesolithicum (midden steentijd) 8800 - 4900 voor Chr. 

Paleolithicum (oude steentijd) 300.000 - 8800 voor Chr. 

RAAP-rapport 1509 / eindversie 24-05-2007 

[3 ] 

Tabel 1. Archeologische 

tijdschaal.



Inhoud 

3 Samenvatting 

5 1 Inleiding 

1.1 Kader 

1.2 Administratieve gegevens 

8 2 Voorgaand onderzoek 

10 3 Doel van het onderzoek 

11 4 Methoden 

12 5 Resultaten van het onderzoek 

5.1 Geologie en bodem 

5.2 Grondsporen 

5.3 Vondsten 

5.4 De vindplaats 

20 6 Conclusies en aanbevelingen 

6.1 Conclusies 

6.2 Aanbevelingen 

22 Literatuur 

22 Gebruikte afkortingen 

22 Verklarende woordenlijst 

24 Overzicht van figuren, tabellen en bijlagen 

25 Bijlage 1. Sporenlijst 

27 Bijlage 2. Vondstenlijst 


[4 ]



1 Inleiding 

1.1 Kader 

In opdracht van de gemeente Enschede heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau op 

20, 21 en 23 november 2006 een inventariserend veldonderzoek met proefsleuven 

uitgevoerd in verband met de toekomstige planontwikkeling in plangebied ’t 

Vaneker te Lonneker, direct ten noorden van de Enschedese wijk Deppenbroek in de 

gemeente Enschede (figuur 1). 

Het betreft het vervolg op eerdere fasen van het inventariserend onderzoek, te 

weten een bureaustudie, een veldinspectie en een karterend booronderzoek 

(Scholte Lubberink, 2001; 2006). Op grond van de resultaten daarvan werd 

geconcludeerd dat er mogelijk belangrijke archeologische resten aanwezig zijn in 

enkele delen van het plangebied. Daarbij zijn twaalf vindplaatsen gedefinieerd 

475 

© Topografische Dienst Kadaster, Emmen 2005 

474 

257 

257 

8888888888888 


258 

258 

ENNO5\ENNO2_KA1 

Figuur 1. Ligging plangebied 't Vaneker (gearceerd). Inzet: ligging in Nederland (ster). 

259 

475 

474 

259 

[5 ] 

Figuur 1. Plangebied 't 

Vaneker (gearceerd). 

Inzet: ligging in 

Nederland (ster).



(Scholte Lubberink, 2006; zie figuur 2). Aanbevolen werd de vindplaatsen 5, 6 en 7 

te waarderen door middel van een proefsleuvenonderzoek. In eerste instantie zijn 

de vindplaatsen 6 en 7 onderzocht. De vindplaatsen 6 en 7 bevinden zich in 

respectievelijk het zuidwestelijk en het noordoostelijk deel van het plangebied. 

Voorafgaand aan de uitvoering van een proefsleuvenonderzoek is, conform de 

Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA), een Programma van Eisen 

(PvE) opgesteld (Schabbink, 2006). Dit PvE, goedgekeurd door mevr. drs. S. 

Wentink, provinciaal archeoloog van Overijssel, diende als leidraad voor het 

onderzoek. In hoofdstuk 3 worden de specifieke onderzoeksvragen uiteengezet. 

RAAP Archeologisch Adviesbureau en de door RAAP toegepaste procedures zijn 

goedgekeurd door het College voor de Archeologische Kwaliteit (CvAK), de 

instelling die het beheer heeft over de KNA en die valt onder de Stichting 

Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB; http://www.sikb.nl). 

Zie tabel 1 voor de dateringen van de in dit rapport genoemde archeologische 

perioden. Enkele vaktermen worden achter in dit rapport beschreven (zie 

verklarende woordenlijst). 

1.2 Administratieve gegevens 

Gemeente: Enschede 

Plaats: Lonneker 

Plangebied: ‘t Vaneker 

Onderzoeksgebied vindplaats 6: Kamp van Scheperij 

Centrumcoördinaten: 257.600/474.200 

ARCHIS-vondstmeldingsnummers: 136438, 402477 

ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer/CIS-code: 19853 

Onderzoeksgebied vindplaats 7: Erve Klaaskate 

Centrumcoördinaten: 258.100/475.000 

ARCHIS-vondstmeldingsnummer: 136437 

ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer/CIS-code: 19854 


[6 ]



Plangebied 't Vaneker, gemeente Enschede 

Archeologische verwachtingskaart 

legenda 

archeologische verwachting 

de stuwwal van Oldenzaal - Enschede 

droge zandige 

bodems met een 

plaggendek 

vochtige zandige 

bodems 

natte zandige 

bodems 

keileem met een 

plaggendek 

dagzomende 

keileem 

het dekzandgebied 

dekzandruggen 

en -koppen met 

een plaggendek 

dekzandwelvingen 

en -vlakten 

associatie van dekzandruggen 

met een 

plaggendek en dekzandvlakten 

en 

-welvingen 

beekdalen en 

laagten 

Figuur 2. Archeologische verwachtingskaart met ligging vindplaatsen. 


Hoog voor archeologische resten uit alle perioden. 

Archeologische resten afgedekt door een plaggendek 

en (vermoedelijk) goed geconserveerd. 

Middelmatig voor archeologische resten uit alle perioden. 

Een verhoogde kans op archeologische resten op 

welvingen en langs de randen van essen. Archeologische 

resten vlak onder het maaiveld en daardoor kwetsbaar. 

Laag voor archeologische resten uit alle perioden. 

Hoofdzakelijk losse vondsten en mogelijk archeologische 

resten die in verband staan met bewoning op nabij gelegen, 

hoge gronden. 

Hoog voor archeologische resten uit de Middeleeuwen; 

middelmatig voor resten uit oudere perioden. 

Archeologische sporen afgedekt door een plaggendek 

en daardoor vermoedelijk goed geconserveerd. 


Hoofdzakelijk losse vondsten. 

Hoog voor archeologische resten uit alle perioden. 

Archeologische resten afgedekt door een plaggendek 

en (vermoedelijk) goed geconserveerd. 










Hoofdzakelijk losse vondsten en mogelijk archeologische 

resten die in verband staan met bewoning 

op nabij gelegen, hoge gronden. 

archeologie 

5 

overig 

te waarderen vindplaats 

vindplaatsnummer 

verstoord 

water 

grens plangebied 

2006 

[7 ] 

474000 474500 475000 

Vargershuizenweg 









Oostermatenstraat 









De De De De De De De De De Braakweg Braakweg Braakweg Braakweg Braakweg Braakweg Braakweg Braakweg Braakweg 

Museumweg 

Museumweg 

Museumweg 

Museumweg 

Museumweg 

Museumweg 

Museumweg 

Museumweg 

Museumweg 

Brandemaatweg 

Brandemaatweg 

Brandemaatweg 

Brandemaatweg 

Brandemaatweg 

Brandemaatweg 

Brandemaatweg 

Brandemaatweg 

Brandemaatweg 

Endweg Endweg Endweg Endweg Endweg Endweg Endweg Endweg Endweg 

257500 258000 258500 

257500 

12 

12 

Koksweg Koksweg Koksweg Koksweg Koksweg Koksweg Koksweg Koksweg Koksweg 

Badhuisweg Badhuisweg Badhuisweg Badhuisweg Badhuisweg Badhuisweg Badhuisweg Badhuisweg Badhuisweg 

Zuidkampweg 

Zuidkampweg 

Zuidkampweg 

Zuidkampweg 

Zuidkampweg 

Zuidkampweg 

Zuidkampweg 

Zuidkampweg 

Zuidkampweg 

6 

sportterrein 

sportterrein 

sportterrein 

Vanekerstraat 

Vanekerstraat 

Vanekerstraat 

Vanekerstraat 

Vanekerstraat 

Vanekerstraat 

Vanekerstraat 

Vanekerstraat 

Vanekerstraat 

9 

Schoolweg Schoolweg Schoolweg Schoolweg Schoolweg Schoolweg Schoolweg Schoolweg Schoolweg 

Rustweg 

11 

11 

10 

10 

Rustweg Rustweg Rustweg Rustweg Rustweg Rustweg Rustweg Rustweg 

Vanekerbeek 

Vanekerbeek 

Vanekerbeek 

Vanekerbeek 

Vanekerbeek 

Vanekerbeek 

Vanekerbeek 

Vanekerbeek 

Vanekerbeek 

Grensweg Grensweg Grensweg Grensweg Grensweg Grensweg Grensweg Grensweg Grensweg 

Scheperijweg 

Scheperijweg 

Scheperijweg 

Scheperijweg 

Scheperijweg 

Scheperijweg 

Scheperijweg 

Scheperijweg 

Scheperijweg 

3 

Esbeek Esbeek Esbeek Esbeek Esbeek Esbeek Esbeek Esbeek Esbeek 

4 

7 

5a 

5a 

0 100 

100 

Vliegveldweg 

Vliegveldweg 

Vliegveldweg 

Vliegveldweg 

Vliegveldweg 

Vliegveldweg 

Vliegveldweg 

Vliegveldweg 

Vliegveldweg 

Vergertweg Vergertweg Vergertweg Vergertweg Vergertweg Vergertweg Vergertweg Vergertweg Vergertweg 

Lonnekeresweg 

Lonnekeresweg 

Lonnekeresweg 

Lonnekeresweg 

Lonnekeresweg 

Lonnekeresweg 

Lonnekeresweg 

Lonnekeresweg 

Lonnekeresweg 

Sprakelweg 

Sprakelweg 

Sprakelweg 

8 

5b 

5b 

200 

200 

2 

Hegeboerweg 

Hegeboerweg 

Hegeboerweg 

300 

300 

258000 258500 

m 

1 

400 

400 

500 

500 

1:10.000 

1:10.000 

475000 

474500 

474000 

ENNO5\ENNO2_KA2



2 Voorgaand onderzoek 

In maart en april 2006 is een bureau- en inventariserend veldonderzoek uitgevoerd 

in verband met de ontwikkeling van plangebied ‘t Vaneker in de gemeente Enschede. 

Het onderzoek was het vervolg op een bureauonderzoek met veldinspectie in 2001 

(Scholte Lubberink, 2001; 2006). 

Tijdens de veldinspectie in 2001 en de kartering in 2006 zijn op twaalf plaatsen in 

plangebied ‘t Vaneker archeologische resten aangetroffen. Hiervan liggen inmiddels 

drie ten gevolge van aanpassingen van de grens van het plangebied buiten ‘t 

Vaneker (figuur 2, nummers 1, 2 en 8). Van de overige negen vindplaatsen hebben 

er drie een archeologische relevantie (figuur 2, nummers 5, 6 en 7). De vondsten 

die op deze vindplaatsen zijn gedaan, duiden mogelijk op de aanwezigheid van 

archeologische resten (grondsporen en mobilia). De hoeveelheid vondsten is 

gering, zodat vooralsnog geen duidelijkheid bestaat over de aard van eventuele 

resten. Het kan zowel om resten van nederzettingen als om agrarische sporen 

gaan. Op vindplaats 9 kon in 2006 geen aanvullend onderzoek verricht worden, 

vanwege het ontbreken van toestemming van de grondeigenaar. Hierdoor is het 

onduidelijk of het een losse vondst of een groter terrein met archeologische resten 

betreft. 

Vindplaats 6 

Tijdens het booronderzoek in 2001 en 2006 zijn op deze locatie in drie boringen 

scherven handgevormd aardewerk aangetroffen. Deze scherven zijn alle afkomstig 

uit de menglaag onder het plaggendek. Een van de scherven is afkomstig van een 

laat-middeleeuwse kogelpot; de andere scherven zijn niet nader te dateren dan 

afkomstig uit de tijdspanne Late Bronstijd–Late Middeleeuwen. 

De scherven handgevormd aardewerk kunnen duiden op de aanwezigheid van archeologische 

resten (grondsporen en mobilia). Het aantal vondsten is echter te gering 

om uitspraken te kunnen doen met betrekking tot de aard en exacte datering van 

eventuele resten. De kogelpotscherf duidt in ieder geval op activiteiten in de Late 

Middeleeuwen. Mogelijk is er een verband met een van de – van oorsprong laatmiddeleeuwse 

– boerderijen in de omgeving. 

In twee boringen zijn verder twee scherven roodbakkend aardewerk uit de tweede 

helft van de Late Middeleeuwen of het begin van de Nieuwe tijd gevonden. Deze 

scherven worden beschouwd als losse vondsten die via bemesting op het land zijn 

terechtgekomen. 


[8 ]



Vindplaats 7 

Tijdens de veldinspectie in 2001 hebben drie boringen op deze vindplaats archeologische 

vondsten opgeleverd. Het gaat in totaal om vier scherven handgevormd 

aardewerk. Twee daarvan zijn gedetermineerd als middeleeuws kogelpotaardewerk. 

De twee overige scherven zijn niet nader te dateren dan Late Bronstijd–Late 

Middeleeuwen. Daarnaast heeft een boring een vuursteenafslag uit de Steentijd 

opgeleverd. 

Alle vondsten zijn afkomstig uit de oude cultuurlaag en duiden mogelijk op de 

aanwezigheid van archeologische (bewonings)sporen. Tijdens het inventariserend 

veldonderzoek zijn geen aanvullende vondsten aangetroffen. Vermoedelijk beperkt 

de archeologische vindplaats zich tot een smalle zone langs de Esbeek. 

Archeologische verwachting 

Op basis van het voorgaand onderzoek geldt er een archeologische verwachting 

voor nederzettingssporen uit de Late Bronstijd–Late Middeleeuwen ter plaatse van 

vindplaats 6 en 7. Naar aanleiding van de resultaten van het voorgaand onderzoek 

werd aanbevolen de desbetreffende vindplaatsen te waarderen door middel van een 

inventariserend veldonderzoek in de vorm van het graven van proefsleuven. Op 

deze wijze ontstaat duidelijkheid over de aanwezigheid, de aard, de datering en de 

conservering van eventuele archeologische resten. 


[9 ]



3 Doel van het onderzoek 

Het doel van het proefsleuvenonderzoek was het toetsen en aanvullen van de 

archeologische verwachting met betrekking tot het onderzochte gebied, waarbij het 

in eerste instantie ging om het (al dan niet) vaststellen van de aanwezigheid van 

archeologische grondsporen. Teneinde een goed afgewogen beslissing (selectiebesluit) 

door het bevoegd gezag mogelijk te maken, diende het onderzoek zich 

tevens te richten op de kwaliteit (gaafheid en conservering), omvang, diepteligging, 

aard en datering van eventuele archeologische grondsporen en resten. In het PvE 

zijn hiervoor specifieke onderzoeksvragen geformuleerd (Schabbink, 2006). 

De resultaten van het proefsleuvenonderzoek zijn bepalend voor de vraag hoe verder 

met deze archeologische waarden dient te worden omgegaan. Indien de vindplaatsen 

behoudenswaardig blijken, zal moeten worden beoordeeld of deze bij de inrichting 

van het terrein kunnen worden ingepast. Als een dergelijke conserverende 

inrichting niet mogelijk is, komen de vindplaatsen mogelijk voor een opgraving in 

aanmerking. 

In het PvE zijn de volgende onderzoekvragen geformuleerd: 

1. Wat is de horizontale begrenzing, de ligging en de omvang van de archeologische 

resten? 

2. Zijn in het onderzoeksgebied archeologische grondsporen aanwezig? 

3. Wat is de aard, datering en conserveringstoestand van deze grondsporen en 

resten? 

4. Welke materiaalcategorieën zijn aanwezig, wat is de vondstdichtheid en hoe is 

de conserveringstoestand? 

5. Is sprake van een behoudenswaardige vindplaats? 

6. Is in het plangebied vervolgonderzoek noodzakelijk en welke methoden zouden 

hierbij kunnen worden ingezet? 

7. Op welke manier dient bij eventuele graafwerkzaamheden met archeologische 

waarden te worden omgegaan? 


[10]



4 Methoden 

Aantal proefsleuven en afmetingen hiervan: in totaal zijn er vijf proefsleuven 

aangelegd. Op vindplaats 6 zijn vier proefsleuven met een lengte van 25 m en een 

breedte van 4 m aangelegd. Op vindplaats 7 is één proefsleuf met een lengte van 

50 m en een breedte van 4 m aangelegd. 

Plaatsing van de proefsleuven: de proefsleuven op vindplaats 6 zijn aangelegd in 

twee lijnen, waarbij de proefsleuven verspringen ten opzichte van die in de naastgelegen 

lijn. Op deze wijze vormen ze een driehoeksgrid. Dit grid bestrijkt het 

gehele als vindplaats aangemerkte gebied (figuur 4). De proefsleuf op vindplaats 7 

is in het midden van het onderzoeksgebied aangelegd (figuur 7). 

Opgravingsvlakken en profielen: in alle proefsleuven is één opgravingsvlak 

aangelegd. Het vlak is aangelegd in de top van het dekzand onder de bouwvoor en 

eventuele verstoorde lagen. De diepte van de sleuven bedroeg ca. 0,51,0 m Mv. 

Alle vlakken zijn getekend op schaal 1:50. Hierbij is gebruik gemaakt van een lokaal 

meetsysteem dat door een extern landmeetkundig bureau door middel van een GPS 

is ingemeten in het Rijksdriehoeksnet. De hoogte van de aangelegde vlakken is 

ingemeten ten opzichte van NAP. Om inzicht te verkrijgen in de genese en ouderdom 

van de bodemopbouw is per 20 m proefsleuf een profielkolom van 1 m breed 

getekend, gefotografeerd en beschreven. 

Afwerking en behandeling van sporen en vondsten: de grondsporen zijn ingemeten 

en op de vlaktekening ingetekend. Vervolgens zijn enkele grondsporen 

gecoupeerd en in profiel op schaal 1:20 getekend en gefotografeerd. 

Afwijkingen en aanpassingen van de onderzoeksstrategie: tijdens het veldonderzoek 

is niet afgeweken van de onderzoeksstrategie zoals in het PvE is 

omschreven. 


[11]



5 Resultaten van het onderzoek 

5.1 Geologie en bodem 

Plangebied ‘t Vaneker (figuur 2) ligt voor een klein deel op de flank van de stuwwal 

van Oldenzaal-Enschede en grotendeels in het dekzandgebied ten westen daarvan. 

Hierdoor kenmerkt het plangebied zich door relatief grote verschillen in hoogteligging 

en reliëf. 

Vindplaats 6 ligt op een smalle, langgerekte kamp direct ten oosten van de Vanekerbeekweg. 

In bodemkundig opzicht kenmerkt het terrein zich door de aanwezigheid 

van een hoge zwarte enkeerdgrond met een bruingrijs plaggendek (5585 cm dik). 


[12] 

Figuur 3. Sterk verkitte 

bodem, waarin karren- 

sporen zich hebben 

ingesneden. Ten zuiden 

daarvan een aantal 

recente verstoringen en 

ploegsporen.



Onder het plaggendek bevindt zich op de meeste plaatsen een 1020 cm dikke menglaag 

die de tijdens de ontginning van het terrein verspitte resten van een veldpodzol 

bevat. Onder de menglaag is vrijwel overal een deel van een sterk verkitte B-horizont 

bewaard gebleven (figuur 3). Op enkele plaatsen is door verstoringen een AC-profiel 

ontstaan; deze zijn waargenomen aan de zuidzijde van proefsleuf 1 en de noordzijde 

van proefsleuf 4. 

Het oostelijke en noordelijke deel van het plangebied, waar ook vindplaats 7 gelegen 

is, ligt op de flank van de stuwwal en verheft zich tot maximaal 44 m +NAP. Doordat 

dit deel van het plangebied wordt doorsneden door enkele smalle, oost-west 

georiënteerde erosie-dalen, is er op de stuwwal sprake van een sterk glooiend 

reliëf. 

Vindplaats 7 ligt op een uitloper van de Lonneker Es direct ten zuiden van de Esbeek 

en ten oosten van het oude erve Klaaskate. Op het centrale deel van het perceel is 

sprake van een bruingrijs plaggendek met een dikte van 55100 cm. Langs de 

randen van het perceel ontbreekt een plaggendek en is sprake van een 2030 cm 

dikke bouwvoor. Onder het plaggendek heeft zich een moderpodzol ontwikkeld. Deze 

is overal, als gevolg van bodembewerking in het verleden, grotendeels opgenomen 

in een oude cultuurlaag van voor de tijd van de plaggenbemesting. In het westelijk 

deel van het perceel is de natuurlijke bodem een beekeerdgrond; in het oostelijke 

deel betreft het waarschijnlijk een veldpodzol. Naar het zuiden toe ontbreekt een 

dik plaggendek en is sprake van beek- of gooreerdgrond met een dun cultuurdek. 

Aan de hand van de profielen in proefsleuf 5 kan de bodemopbouw als volgt 

worden beschreven: 

070 cm bouwvoor en plaggendek; 

70-100 cm oude akkerlaag. 

Daaronder bevindt zich een bruin pakket van smeltwaterafzettingen en keileem. De 

oude akkerlaag is alleen aan de oostzijde van proefsleuf 5 waargenomen. 

5.2 Grondsporen 

Vindplaats 6 

In de opgravingsvlakken is een geringe hoeveelheid bodemverkleuringen waargenomen. 

In slechts enkele gevallen gaat het om archeologische grondsporen. De 

overige betreffen hoofdzakelijk natuurlijke bodemverkleuringen, veroorzaakt door 

natte bodemomstandigheden. Op enkele plaatsen zijn recente vergravingen aangetroffen 

(figuur 4). De archeologische grondsporen bestaan uit een karrenspoor en 

een aantal banen spitsporen. 

- Proefsleuf 1, sporen 8 en 9: karrenspoor 

Het karrenspoor heeft zich diep in de natuurlijke ondergrond ingesneden 

(figuur 5). De afstand tussen beide karrensporen bedraagt ongeveer 120 cm. 

Deze spoorbreedte komt overeen met de uit historische bronnen bekende 


[13]



474160 

474120 

474080 

257520 

257520 

Figuur 4. Overzicht proefsleuven 1 t/m 4 op vindplaats 6. 


2 

3 

8 

7 


5 

9 

6 

4 

1 

257560 

257560 

10 

14 

13 

12 

11 

[14] 

6 

257600 

257600 

0 

15 

50 

m 

257640 

100 

1:2.500 

257640 

16 

legenda 

sporen 

overig 

6 

18 

17 

19 

natuurlijke verkleuring 

recente verstoring 

ploegsporen 

spitssporen 

karresporen 

2007 

14 spoornummer 

begenzing vindplaats 

vindplaatsnummer 

ENNO5_figuren\lbs 

474160 

474120 

474080



standaardbreedte van 121 cm (binnenwerks) in het Kwartier van Zutphen in 

de Nieuwe tijd (Van Petersen, 2002). Over de ouderdom van de karrensporen 

valt echter weinig te zeggen. 

- Proefsleuf 3, spoor 15: banen lichtgrijze schopsteken of spitsporen 

Deze banen geven een beeld van de eerste middeleeuwse ontginningen (figuur 

6). De sporen bevinden zich in en onder de menglaag onder het plaggendek. Op 

grond van het vondstmateriaal uit het vooronderzoek (kogelpotaardewerk) is 

duidelijk dat de ontginningsactiviteiten plaatsvonden in de Late Middeleeuwen 


[15] 

Figuur 5. Dwars- 

doorsnede van de 

karrensporen. 

Figuur 6. Banen van 

spitsporen geven een 

beeld van de laat- 

middeleeuwse 

ontginningen.

474950 474975 

474925 

474900 

0 



5 

10 

m 

15 

Figuur 7. Overzicht Figuur 7. Overzicht van sporen van sporen in proefsleuf in proefsleuf 5 (vindplaats 7). 7). 


258125 258150 

20 

25 

1:500 

258125 258150 

21 

20 

22 

23 

legenda 

sporen 

overig 

greppel 

kuil 

2007 

zwerfkei 

22 spoornummer 

[16] 

258175 

grens plangebied 

ENNO5_figuren\lbs 

258175 

474975 

474950 

474925 

474900



Vindplaats 7 

De grondsporen op vindplaats 7 (figuur 7) bestaan uit een aantal kuilen rondom 

een zwerfkei en een diepe greppel. 

- Proefsleuf 5, sporen 20 en 21: kuilen 

Een aantal ondiepe kuilen is rondom een zwerfkei gegraven (figuur 8, links). De 

kuilen zijn waarschijnlijk gegraven om de kei verder in de grond te laten dalen, 

zodat deze niet steeds door de ploeg geraakt werd. Door de grootte en diepteligging 

van de kei was het niet mogelijk deze uit de grond te halen (figuur 8, 

rechts). 

- Proefsleuf 5, spoor 22/23: greppel 

Een diep ingegraven greppel is stratigrafisch ouder dan de bovenliggende oude 

akkerlaag (figuur 9). Het akkerpakket is op grond van het vondstmateriaal te 

dateren in de Late Middeleeuwen. Er komen geen vondsten uit de greppel zelf. 

De greppel kan echter min of meer gelijktijdig zijn met het bovenliggende 

akkerpakket en een belangrijke perceelsgrens hebben gevormd. De dikte van 

het akkerpakket is aan de oostzijde opmerkelijk dikker dan aan de oostzijde. Dit 

kan duiden op een verschil in landgebruik of ouderdom. In de dwarsdoorsnede 

is een duidelijke lagenopbouw zichtbaar; de 45 cm diepe greppel is in ieder 

geval watervoerend geweest, gezien de aanwezige spoellagen. 

5.3 Vondsten 

Aardewerk 

Tijdens het proefsleuvenonderzoek zijn slechts vier fragmenten aardewerk aangetroffen. 

Drie scherven zijn afkomstig uit het plaggendek en dateren uit de Nieuwe 

tijd. Het betreft een fragment van een grape van roodbakkend aardewerk met 

glazuur, een geglazuurd steengoedfragment van een mineraalwaterkruik en een 

fragment industrieel witbakkend aardewerk. Het oudste aardewerk is een fragment 

Pingsdorfaardewerk uit 11e12e eeuw. Het aardewerk is onderin de oude akkerlaag 

gevonden. 


[17] 

Figuur 8. De zwerfkei 

in het vlak met de 

gecoupeerde kuilen 

(links) en de forse 

zwerfkei na berging 

(rechts).



Vuursteen 

Er zijn twee stukken vuursteen aangetroffen. Het betreft een afslag, mogelijk 

daterend uit het Mesolithicum of Neolithicum, en een natuurlijk stuk vuursteen. 

De stukken zijn afkomstig uit respectievelijk een ploegspoor en een natuurlijke 

bodemverkleuring. 

Natuursteen 

De overige vondsten bestaan uit natuursteen. Naast de genoemde zwerfkei zijn 

twee brokken kwartsitische zandsteen afkomstig uit de menglaag onder het 

plaggendek. 

5.4 De vindplaats 

Interpretatie 

Op zowel vindplaats 6 als 7 zijn sporen teruggevonden van landgebruik uit het 

verleden en heden. Op grond van het vondstmateriaal (vuursteen) is duidelijk dat 

vindplaats 6 al in een ver verleden door de mens is bezocht. Het landgebruik is 

echter vooral vanaf de Late Middeleeuwen goed te volgen. 


[18] 

Figuur 9. Dwars- 

doorsnede greppel 

spoor 22/23. De 

greppel doorsnijdt de 

keileemlagen.



Plangebied ‘t Vaneker valt in zijn geheel binnen de grenzen van de historische 

marke Lonneker. De nederzetting of buurtschap Lonneker wordt reeds in bronnen 

uit de 10e eeuw na Chr. vermeld als Loningheri. Uit deze bronnen blijkt dat een deel 

van de huidige erven of boerderijen in Lonneker reeds in die tijd bestond. 

Of dit ook geldt voor voormalige en nog bestaande erven binnen de grenzen van 

plangebied ‘t Vaneker is onbekend, maar zeker niet onmogelijk. Uit historische 

bronnen uit de Late Middeleeuwen blijkt dat er in die tijd binnen de grenzen van 

het plangebied reeds zeven erven aanwezig waren. Deze behoorden alle tot de 

bezittingen of leengoederen van de Utrechtse Kerk. Twee erven, waaronder erve 

Klaaskate (1475: Wolterynck) waren eigendom van de Proost van het kapittel van 

Oldenzaal. 

Op basis van ervaringen elders in Twente kan gesteld worden dat in de onmiddellijke 

nabijheid van de bovengenoemde erven archeologische resten van middeleeuwse 

voorgangers aanwezig zullen zijn. De kans hierop is het grootst langs de randen 

van (de) nabijgelegen oude bouwlanden of essen. Op zowel vindplaats 6 als 7 zijn 

geen sporen van bewoning aangetroffen. Deze liggen waarschijnlijk wel in de 

directe nabijheid. 

Waardering 

De vindplaatsen 6 en 7 scoren op de fysieke criteria gaafheid en conservering, zoals 

vastgesteld in de KNA, matig tot slecht. Het beperkte aantal sporen is weliswaar 

gaaf en stratigrafisch intact bewaard gebleven, de ruimtelijke gaafheid is echter 

zeer beperkt. Ook het aantal aangetroffen mobilia is uiterst gering en matig tot 

slecht geconserveerd. 

De vindplaatsen 6 en 7 scoren op de inhoudelijke criteria zeldzaamheidswaarde, 

informatiewaarde, ensemblewaarde en representativiteit eveneens te laag om als 

behoudenswaardig aangemerkt te worden. 


[19]



6 Conclusies en aanbevelingen 

6.1 Conclusies 

Op basis van de resultaten van het proefsleuvenonderzoek in het plangebied ‘t 

Vaneker in de gemeente Enschede is vastgesteld dat er alleen sporen van 

landgebruik uit het verleden en heden zijn aangetroffen. 

Op de specifieke onderzoeksvragen in het PvE kunnen de volgende antwoorden 

worden gegeven: 

1. Wat is de horizontale begrenzing, de ligging en de omvang van de archeologische 

resten? 

Vindplaats 6 ligt op een smalle, langgerekte kamp. De vindplaats is vanaf de 

Late Middeleeuwen tot op heden in gebruik als agrarisch bouwland. De 

aangetroffen sporen bevestigen dit beeld. Vindplaats 7 is eveneens sinds de 

Late Middeleeuwen onderdeel van een agrarisch complex, de Lonneker es. 

2. Zijn in het onderzoeksgebied archeologische grondsporen aanwezig? 

De aangetroffen sporen, kuilen, spitsporen en een greppel getuigen alle 

uitsluitend van agrarisch grondgebruik. 

3. Wat is de aard, datering en conserveringstoestand van deze grondsporen en 

resten? 

De goed geconserveerde sporen dateren uit de gehele agrarische periode van 

Late Middeleeuwen tot het heden. 

4. Welke materiaalcategorieën zijn aanwezig, wat is de vondstdichtheid en hoe is de 

conserveringstoestand? 

Het vondstmateriaal bestaat uit een zeer kleine hoeveelheid, matig geconserveerde 

aardewerkscherven en brokken natuursteen. 

5. Is sprake van een behoudenswaardige vindplaats? 

Op geen van beide vindplaatsen zijn archeologische resten van betekenis 

aangetroffen. De eindconclusie is dat er te weinig archeologische resten zijn 

aangetroffen om de vindplaats als behoudenswaardig aan te kunnen merken. 

6. Is in het plangebied vervolgonderzoek noodzakelijk en welke methoden zouden 

hierbij kunnen worden ingezet? 

Op beide vindplaatsen is geen vervolgonderzoek noodzakelijk. 


[20]



7. Op welke manier dient bij eventuele graafwerkzaamheden met archeologische 

waarden te worden omgegaan? 

Hoewel geen vervolgonderzoek wordt aanbevolen, is het niet uit te sluiten dat bij 

graafwerkzaamheden archeologische resten van betekenis worden aangetroffen 

(toevalsvondsten). In dat geval dient de overheid (RACM) hiervan op de hoogte 

te worden gesteld in het kader van de meldingsplicht (Monumentenwet 1988, 

artikel 47). 

6.2 Aanbevelingen 

Het onderzoek heeft geen aanwijzingen opgeleverd voor de aanwezigheid van 

waardevolle archeologische resten of sporen in het onderzoeksgebied. Derhalve 

wordt geen vervolgonderzoek aanbevolen. 


[21]



Literatuur 

Petersen, J.W. van, 2002. Reizen is tol betalen. De verkeersontwikkeling in en om het 

gebied van Rijn en IJssel tot de Bataafse omwenteling van 1795. 

Uitgeverij Fagus, Aalten. 

Schabbink, M., 2006. Programma van Eisen inventariserend veldonderzoek 

(proefsleuven); Plangebied ’t Vaneker vindplaatsen 6 en 7, Gemeente 

Enschede. RAAP Archeologisch Adviesbureau, Amsterdam. 

Scholte Lubberink, H.B.G., 2001. Plangebied ’t Vaneker, gemeente Enschede; een 

inventariserend archeologisch onderzoek. RAAP-rapport 743. RAAP 

Archeologisch Adviesbureau, Amsterdam. 

Scholte Lubberink, H.B.G., 2006. Plangebied ’t Vaneker, gemeente Enschede; 

archeologisch vooronderzoek: een bureau- en inventariserend 

veldonderzoek. RAAP-rapport 1338. RAAP Archeologisch Adviesbureau, 

Amsterdam. 

Gebruikte afkortingen 

KNA Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie 

Mv beneden maaiveld 

NAP Normaal Amsterdams Peil 

PvE Programma van Eisen 

RACM Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten 

Verklarende woordenlijst 

AC profiel Bodemprofiel waarin een humusrijke A-horizont direct gelegen 

is op het ongeroerde moedermateriaal (C-horizont). 

afslag ‘schilfer’ of ‘scherf’, afgeslagen van een stuk vuursteen 

A-horizont Donkergekleurde humushoudende laag; bovenste deel van de 

uitspoelingshorizont (A) van een bodemprofiel. 

B-horizont Inspoelingslaag van een podzolbodem (zie podzol). 

cultuurlaag Bodemhorizont met sporen van menselijke activiteiten 

(schopsteken, artefacten), echter zonder duidelijke 

bewoningssporen. 


[22]



dekzand Fijnzandige afzettingen voornamelijk door windwerking 

ontstaan zijn; de dekzanden van het Weichselien vormen in 

grote delen van Nederland een ‘dek’. 

enkeerdgronden Dikke eerdgrond (= laag met donkere, min of meer rulle grond, 

met organische en anorganische bestanddelen) ontwikkeld op 

zandgrond onder invloed van de mens; worden ook wel essen 

genoemd. 

erosie Verzamelnaam voor processen die het aardoppervlak aantasten 

en los materiaal afvoeren. Dit vindt voornamelijk plaats door 

wind, ijs en stromend water. 

es Oud bouwland, door eeuwenlange bemesting opgehoogd en dat 

daardoor een relatief hoge ligging en een humeuze bodem 

(enkeerd-grond) heeft. (De term es wordt in Noord- en Oost- 

Nederland gebruikt. In Midden-Nederland spreekt men van enk 

of eng en in Zuid-Nederland van akker of veld). 

genese Wording, ontstaan. 

glaciaal a) IJstijd: koude periode uit het Pleistoceen; 

b) betrekking hebbende op het landijs. 

horizont Een bodemlaag waarin zich bepaalde bodemkundige processen 

afspelen. 

kamp Van ‘bouwkamp’: akkerland. 

keileem Grondsoort bestaande uit een mengsel van leem, zand, grind en 

stenen. 

mobilia Alle voorwerpen die door de mens zijn gebruikt of vervaardigd, 

en die in principe verplaatst kunnen worden; roerende 

goederen. 

periglaciaal Heeft betrekking op de stroken rondom het door landijs bedekte 

gebied, op het daarop heersende klimaat en op kenmerkende 

verschijnselen in dit gebied. 

plaggendek Oud verhoogd bouwland, ontstaan door ophoging ten gevolge 

van bemesting. Voor de bemesting werden plaggen of met zand 

vermengde potstalmest opgebracht. 

podzol Bodem met een uitspoelingslaag (E-horizont) en een 

inspoelingslaag (B-horizont). Het proces van het uitlogen van 

de E-horizont en de vorming van een B-horizont door 

inspoeling van amorfe humus en ijzer wordt podzolering 

genoemd. 

Saalien Voorlaatste glaciaal, waarin het landijs tot in Nederland 

doordrong (vorming stuwwallen), ca. 200.000-130.000 jaar 

geleden. 

sedimentatie Het afzetten van materiaal. 

stuwwal Door de druk van het landijs in het Saalien opgedrukte rug van 

scheefgestelde preglaciale sedimenten. 

Weichselien Geologische periode (laatste ijstijd, waarin het landijs 

Nederland niet bereikte), ca. 120.000-10.000 jaar geleden. 


[23]



Overzicht van figuren, tabellen en bijlagen 

Figuur 1. Plangebied ’t Vaneker (gearceerd). Inzet: ligging in Nederland (ster). 

Figuur 2. Archeologische verwachtingskaart met ligging vindplaatsen. 

Figuur 3. Sterk verkitte bodem, waarin karrensporen zich hebben ingesneden. Ten 

zuiden daarvan een aantal recente verstoringen en ploegsporen. 


Figuur 5. Dwarsdoorsnede van de karrensporen. 

Figuur 6. Banen van spitsporen geven een beeld van de laat-middeleeuwse 

ontginningen. 

Figuur 7. Overzicht van sporen in proefsleuf 5 (vindplaats 7). 

Figuur 8. De zwerfkei in het vlak met de gecoupeerde kuilen (links) en de forse 

zwerfkei na berging (rechts). 

Figuur 9. Dwarsdoorsnede greppel spoor 22/23. De greppel doorsnijdt de 

keileemlagen. 

Tabel 1. Archeologische tijdschaal. 

Bijlage 1. Sporenlijst. 

Bijlage 2. Vondstenlijst. 


[24]



Bijlage 1. Sporenlijst 

VORM (van het spoor) 

lin langwerpig/lineair 

NVT Niet van toepassing 

onr onregelmatig 

ovaal ovaal 

INTERPRET (interpretatie van spoor) 

GR greppel 

KL kuil 

KS karrespoor 

NV natuurlijke verstoring 

PS ploegspoor 

SS spitspoor 

VLAK Vlak 

VSR verstoring recent 

TEXTUUR 

Z Zand 

Zs1 zand zwak siltig 

Zs2 zand matig siltig 

TBIJMENG (textuur bijmenging) 

- geen bijmenging 

g1 zwak grindig 

h1 zwak humeus 


FEMN (IJzer en Mangaan) 

- geen bijmengsels 

FE1 enkele Fe-vlekken 

FE2 veel Fe-vlekken 

FE9 Fe-concreties 

KLEUR / GEVLEKT 

lijst van codes die in willekeurige combinaties 

gebruikt kunnen worden 

L licht 

U bruin 

D donker 

Y grijs 

E geel 

Z zwart 

O oranje 

W wit 

R rood 

P paars 

A blauw 

G groen 

[25]



Sporenlijst 

SPOOR 

PUT 

VLAK 

VORM 

GECOUPEERD 

INTERPRET 


TEXTUUR 

1 1 1 lin nee PS Zs1 h1 DUY GEVL 

2 1 1 lin nee PS Zs1 h1 DUY GEVL 

3 1 1 lin nee PS Zs1 h1 DUY U 1 

4 1 1 onr nee VSR Zs1 h1 EYU gevl 

5 1 1 onr nee NV Zs1 h1 LUY 

6 1 1 onr nee NV Zs1 h1 DY LY 

7 1 1 onr nee NV Zs1 h1 FE2 UY Y 

8 1 1 lin nee KS Zs1 LY DY 

9 1 1 lin nee KS Zs1 LY DY 

10 2 1 ovaal nee NV Zs1 LYU LY 2 

11 2 1 lin nee PS Zs1 h1 FE9 UY 

12 2 1 lin nee VSR Zs1 h1 FE9 UY E 

13 2 1 lin nee VSR Zs1 h1 FE2 UY ELU 

14 2 1 lin nee VSR Zs1 h1 FE9 DUY ELY 

15 3 1 lin nee SS Zs1 h1 LY 

16 4 1 ovaal nee VSR Zs1 h1 FE1 LUY DY 

17 4 1 lin nee VSR Zs1 h1 FE1 DYU LUY 



20 5 1 onr ja KL Zs2 h1 FE9 DY DUE 

21 5 1 ovaal nee KL Zs2 FE9 UY E 

22 5 1 lin ja GR Zs2 FE1 UY 

23 5 1 lin ja GR Zs2 FE1 LUY gevl 

1000 1 1 NVT nee VLAK Zs1 WYE 

1001 1 1 NVT nee VLAK Zs1 FE9 LEY 

2000 1 1 NVT nee VLAK Zs1 FE9 LUE DU 3 

3000 3 1 NVT nee VLAK Z LYW 4 

3001 3 1 NVT nee VLAK Zs1 h1 FE9 O DU 

3002 3 1 NVT nee VLAK Zs1 FE2 LEY 

4000 4 1 NVT nee VLAK Zs1 FE2 LUY 

4001 4 1 NVT nee VLAK Zs1 FE9 U 

4002 4 1 NVT nee VLAK Zs1 FE9 WY U 5 

5000 5 1 NVT nee VLAK Zs2 g1 FE1 LYU 7 

5001 5 1 NVT nee VLAK Zs2 g1 FE9 LEY Y 6 

TBIJMENG 

FEMN 

KLEUR 

GEVLEKT 

OPMERKING 

VONDST_NR 

[26]

Vondstenlijst 

VONDST 

VINHD_ID 



Bijlage 2. Vondstenlijst 

MATERIAAL (vondstmateriaal) 

KER Keramiek 

SVU Vuursteen 

SZA Zandsteen/kwartsiet 

MATALG (materiaal algemeen) 

AFSLAG_svu Afslag 

BROK_svu Brok 

BROK_sza Brok 

INDUSWIT_ker Industrieel wit (Maastrichts/Regout) 

PINGSDRF_ker Pingsdorf geelwitbakkend 

ROODGRAP_ker Roodbakkend geglazuurd:grape 

STGLFLS_ker Steengoed geglazuurd:mineraalwaterfles 

BEGIN_DAT (begin-datering) / EIND_DAT (eind-datering) 

- niet ingevoerd 

MESO Mesolithicum 

NEO Neolithicum 

LMEA Middeleeuwen laat A 

NTA Nieuwe tijd A 

NTB Nieuwe tijd B 

NTC Nieuwe tijd C 

PUT 

VLAK 

SPOOR 

VULLING 


MATERIAAL 

1 1 1 3 Vuursteen AFSLAG_svu MESO NEO 1 3.00 

2 2 1 10 Vuursteen BROK_svu 2 0.10 

3 1 1 2000 Zandsteen/kwartsiet BROK_sza 1 92.00 

4 3 1 3000 Keramiek ROODGRAP_ker NTA NTB 1 3.00 

4 1 3 1 3000 Keramiek INDUSWIT_ker NTB NTC 1 1.00 

5 4 1 4002 Keramiek STGLFLS_ker NTB NTC 1 3.00 

6 5 1 5001 Keramiek PINGSDRF_ker LMEA LMEA 1 9.00 

7 5 1 5000 Zandsteen/kwartsiet BROK_sza 1 1613.00 

MATALG 

BEGIN_DAT 

EIND_DAT 

[27] 

AANTAL 

GEWICHT

Bijlage 5 Archeologisch onderzoek vindplaatsen 6 + 7

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?