Het Puberbrein - Ouderplatform Gooi & Omstreken

Impressieverslag ouderplatformbijeenkomst Het puberbrein – een uitdaging voor
ouders en onderwijs, 25 november 2009
Welkom en inleiding
Otger Meuwissen, penningmeester van ouderplatform Gooi & Omstreken, heet de
aanwezigen welkom en stelt de bestuursleden voor. Hij geeft korte informatie over
het Ouderplatform, dat sinds drie jaar bestaat; de laatste twee jaar als stichting. De
doelstelling van het Ouderplatform is de belangenbehartiging van ouders van
leerplichtige kinderen in de regio Gooi & Omstreken met speciale aandacht voor
kinderen met een extra zorgbehoefte. Het Ouderplatform is van mening dat ouders
structureel meer betrokken moeten worden in het gesprek over en met het
onderwijs. De afstand tussen ouders en onderwijs is nu te groot, dat wordt ook door
het onderwijs zelf ervaren.
Veel onderwerpen waar scholen mee geconfronteerd worden, spelen zich ook
buiten de school af en kunnen niet worden opgepakt door de scholen alleen.
Ouders hebben daar ook een rol en verantwoordelijkheid in.
Het Ouderplatform streeft naar beter onderwijs in de regio Gooi en omstreken door
een goede samenwerking met het onderwijs. Het wil zich daarbij steeds constructief
opstellen en conflicten en confrontaties mijden. In de praktijk doet het
Ouderplatform dat door:
• ouders die hun weg zoeken in het onderwijs en de zorg, vaak mensen die
daarvoor niet terecht kunnen bij de onderwijsconsulenten en de 5010telefoonlijn,
actief te begeleiden. Bijvoorbeeld ouders die pas kort bezig zijn
met de zorgvraag met betrekking tot hun kind, ouders die de zorg mijden,
angstig zijn voor de diagnose van hun kind en de consequenties van het
contact met zorgverleners. De insteek van het Ouderplatform is ondersteuning
vanuit het ouderperspectief en de ervaring met eigen en andermans
kinderen.
• gesprekken te voeren met gemeentebesturen in de regio over een plekje bij
de Centra voor Jeugd en Gezin, waar zij in elke gemeente een dagdeel in de
week een ouderspreekuur wil houden.
• zich vanaf de zijlijn te bemoeien met de opzet van Passend onderwijs in het
Gooi. Daarnaast heeft het Ouderplatform van de regio Eemland het verzoek
gekregen hen te ondersteunen bij de opzet van een ouderplatform in die
regio.
• gesprekken te voeren met de gemeenten en het onderwijs om te komen tot
een oplossing voor het VSO-tekort in en buiten de regio. In dat kader is gestart
met een inventarisatie van het aantal rugzakleerlingen in het Gooi in groep 7
en 8 van het basisonderwijs. Door deze gegevens systematisch te verzamelen,
zal eindelijk een helder beeld van de situatie ontstaan. Het Ouderplatform
hoopt vervolgens dat alle betrokken partijen/bestuurders hieruit hun
conclusies zullen trekken en hun verantwoordelijkheid zullen nemen.
• twee keer per jaar een thema-avond te organiseren voor ouders, mensen uit
het onderwijs, zorgverleners, deskundigen en andere geïnteresseerden. Doel is
om in dialoog met elkaar onderwerpen bespreken die een rol spelen bij het
onderwijs in de regio en ouders en onderwijs te verbinden en te versterken.
Vanuit ouders is de vraag gekomen een thema-avond te organiseren over pubers
en pubergedrag.
Omdat veel van het pubergedrag te verklaren valt uit de ontwikkelingen van het
puberbrein, is gekozen voor het ‘Puberbrein’ als hoofdthema van de avond. Het
doel van de avond is om ouders handvatten te bieden om beter met het niet altijd
makkelijke en begrijpelijke pubergedrag van hun kinderen om te kunnen gaan en

de mensen voor de klas handvatten te bieden om beter in te kunnen spelen op de
ontwikkelingen en mogelijkheden van het puberend brein.
Plenaire inleiding
Otger Meuwissen introduceert Petra Verbaan, neuropsychologe van het HCO, het
onderwijsadviesbureau voor scholen in Den Haag en omgeving.
Petra Verbaan geeft aan dat de laatste 20 jaar veel onderzoek is gedaan naar het
functioneren van het brein. Met een fMRI-scan kan hersenactiviteit zichtbaar
gemaakt worden en kan worden onderzocht hoe de ontwikkeling van het brein
verloopt.
Het binnenste deel van je brein is het meest basale hersendeel: het reptielenbrein.
Het regelt bijvoorbeeld het slaap-waakritme, reflexen (vechten of vluchten) en
ademhaling. Om het reptielenbrein bevindt zich het lymbisch systeem, de plaats van
de emoties. Onderdeel daarvan is de frontale cortex, die functies aanstuurt die je
nodig hebt voor plannen en structureren, lange termijn denken en rationele
beslissingen.
In de tijd dat de hersenen groeien, komt er een vettig laagje (myeline) om. Dit zorgt
voor een betere verbinding, prikkels kunnen sneller worden doorgegeven. Bij de
frontale cortex komt deze myelinisatie later op gang.
Pubers werken voornamelijk vanuit het reptielenbrein en het lymbisch systeem en
kunnen hun ratio nog niet vooropstellen. Dit betekent dat ze nog veel meer vanuit
hun emoties reageren. Ze zijn impulsief, zoeken bevrediging op korte termijn en zijn
niet toekomstgericht bezig. Ze kúnnen zich dus nog niet volwassen gedragen. Nu is
dit wel een generalisatie: niet alle pubers zijn er even ver in.
Het brein van pubers is dus nog in aanbouw; het is pas voltooid op 24 à 25-jarige
leeftijd. Ook daarna groeit het brein nog: elk moment dat je iets leert worden nieuwe
verbindingen gelegd. Verbindingen die je niet gebruikt worden afgebroken: use it or
loose it.
De Italiaanse neuropsycholoog Rizzalotti heeft ontdekt dat mensen spiegelen: ze
imiteren onbewust gedrag van anderen. Dit gebeurt al vanaf een heel jonge leeftijd.
Dit is belangrijk om te weten: als je schreeuwt tegen kinderen, krijg je dat ook weer
terug.
Bij pubers is het dagnachtritme in disbalans. Hun brein maakt later melatonine aan,
zodat ze pas later moe worden en in slaap vallen. Toch hebben ze negen uur per
dag slaap nodig. Rust en een slaapritueel is ook voor pubers van belang.
Het feit dat het puberbrein nog niet volgroeid is, betekent niet dat je geen eisen
mag stellen: je moet de pubers wel stimuleren. In het boek 'De ontdekking van het
puberbrein' wordt een link gelegd tussen wetenschap en praktijk.
Tot slot stipt Petra vast de vijf principes van breinvriendelijk onderwijs aan, waar ze in
haar workshop uitgebreider op in zal gaan.
Otger bedankt Petra voor haar inleiding. Hij vertelt welke workshops er zijn en
introduceert de workshopleiders:
1. Communicatie met pubers – Marina van der Wal (Mamma weet alles)
2. Puberteit en autisme/ADHD – Peter Mol (directeur REC4 Noord-Holland)\
3. Breinvriendelijk onderwijs, praktische toepassingen binnen het voortgezet
onderwijs – Petra Verbaan
Workshop 1 – Communicatie met pubers
Bij de workshop van Marina van der Wal zijn veel mensen aanwezig met kinderen
jonger dan groep 7. Hoofdlijn van de workshop is het erkennen van gevoelens: Laat
merken dat je iemand werkelijk ziet en communiceer doelgericht.
Ouders zeggen te snel: je móet… Dat werkt niet in het puberbrein.

Wat ouders wel kunnen doen:
1. Identificeren van gevoelens
2. Uitnodigen van/tot een gesprek, bijv. Ik begrijp, ach…
3. Je verbeelding inzetten. Uiteindelijk wel zeggen maar we gaan het niet doen
4. Beseffen dat emoties buiten proportie kunnen raken
Een kind hoort tot aan zijn twaalfde 400.000 keer wat hij niet goed doet.
Belangrijke taak van ouders is om ondanks alles te laten blijken dat je kind er mag
zijn.
Nog een aantal punten, dat aan de orde komt:
- 64 % van de ouders maakt zich zorgen terwijl het met hun kind juist goed gaat.
- Er is veel miscommunicatie tussen ouders en kinderen. Je moet zien wat er niet
gezegd wordt. Bijv. een puber die het heeft over een stomme wiskundeleraar
en hem een sukkel noemt, kan een kind zijn dat roept om hulp, omdat de
leerkracht de leerstof zo uitlegt dat deze leerling het niet begrijpt.
- Wij hebben als volwassenen te snel de neiging om er meteen op in te gaan.
Maar kijk naar het gedrag van de pubers en denk na over wat je puber
bedoelt te zeggen met zijn/haar gedrag.
Workshop 2 – Puberteit en autisme/ADHD
Een puber verandert op fysiek, cognitief en sociaal-emotioneel gebied. Peter Mol
geeft aan dat de beperkingen van pubers met autisme of ADHD andere
verschijningsvormen krijgen, omdat in de nieuwe leeftijdsfase andere eisen aan hen
worden gesteld. De andere eisen doen een appel op wat toch al de zwakke
plekken van deze kinderen zijn: contacten leggen, communiceren, verbeelden van
de wereld om zich heen, herkennen van de samenhang, plannen en coördineren
en schakelen.
Vaak zijn mensen geneigd om te focussen op de negatieve aspecten van gedrag,
terwijl niet wordt gekeken naar wat een puber met autisme of ADHD wel goed kan.
Op school zijn veel meer factoren van belang dan alleen het gedrag van de
leerling, namelijk:
- de emotie van de leerkracht: een leerkracht die niet lekker in zijn/haar vel zit,
zal minder makkelijk met het gedrag van de leerling om kunnen gaan
- onduidelijkheid van normen: als je een leerling vraagt om ‘normaal’ te doen,
moet deze leerling wel weten wat je dan precies van hem/haar verwacht
- interpretatie door de leerkracht: een leerkracht kan denken dat een leerling
iets doet om hem/haar te sarren
- psycholoogje spelen: een leerkracht kan een andere lading achter bepaald
gedrag zoeken
- (on)professionaliteit: een leerkracht kan gedrag vertonen dat hij/zij van een
leerling niet wil hebben, bijvoorbeeld op de tafel zitten, roken
- (gebrek aan) planmatigheid: een leerkracht kan chaotisch zijn/chaotisch
lesgeven
- uitlokkend gedrag van de leerkracht: een leerkracht kan heel sarcastisch
doen of schreeuwen tegen een leerling – vaak zal een leerling dan terug
gaan schreeuwen (spiegelgedrag)
Het is belangrijk om pubers met autisme of ADHD goed voor te bereiden op
lichamelijke veranderingen – als ze het niet begrijpen, kunnen ze bang worden.
Bijvoorbeeld bij haargroei bang dat ze veranderen in een weerwolf, het zien als straf.
Bereid ze ook voor op psychische en sociale veranderingen, bijvoorbeeld gevoelens
van seksualiteit en verliefdheid. Pubers willen zelf bepalen wat ze met hun leven
doen, los van hun ouders. Maar hoe zelfstandig ze ook willen zijn, ze hebben je nog
wel nodig.

Bevorder hun gevoel van eigenwaarde: Je bent wie je bent en dat is prima. Geef
aan: Je bent geen autist, je hebt autisme. Help de pubers te accepteren dat ze
anders zijn, maar dat dit niet erg is. Benadruk ook de positieve aspecten: mensen
met autisme zijn betrouwbaar, ze praten zonder anderen te willen beïnvloeden.
Maak een lijstje waar je met een puber met autisme/ADHD over moet praten voor
hij/zij naar de middelbare school gaat, zodat je niet iets vergeet. Maak het
bespreekbaar, bijvoorbeeld aan de hand van het boek Pubergids autisme van
Caroline van der Velde, ISBN 9789057122514.
De deelnemers krijgen een boekje mee uit een serie die wordt uitgegeven door REC
4.5, met als titel:
ADHD op school en ASS in de klas. De boekjes kunnen besteld worden via
info@recnh45.nl.
Workshop 3 – Breinvriendelijk onderwijs, praktische toepassingen binnen het
voortgezet onderwijs
Petra Verbaan gaat nog kort in op een aantal vragen en opmerkingen naar
aanleiding van de plenaire presentatie.
Er wordt vaak gezegd dat mensen maar een gedeelte van de hersenen gebruiken.
Dit is een bekende mythe. Het is echter zo dat we wel degelijk alle hersenen
gebruiken.
‘Use it or loose it’. Wanneer we bijvoorbeeld stevige verbindingen in ons brein
hebben gelegd, is het ook moeilijk deze weer weg te krijgen.
Op de basisschool wordt er veel samengewerkt. In het voortgezet onderwijs kan dat
ook, alleen moet je kijken op welke manier je dit doet. Dit heeft een andere aanpak
nodig. Structuur aanbrengen in samenwerken is hierbij belangrijk.
Structureel Coöperatief Leren is een manier waarop je kinderen op een bepaalde
manier aan het werk kunt zetten.
Er zijn vijf principes waaraan voldaan moet worden om breinvriendelijk onderwijs te
realiseren.
1. Zorg voor veiligheid; in een onveilige situatie is er geen ruimte voor denken.
2. Zorg voor voeding van het brein. Ons brein leeft op zuurstof, dat via het bloed
onze hersenen bereikt. Wanneer leerlingen voldoende bewegen komt de
bloedsomloop op gang, wat de hersenen voedt.
3. Sociale omgang; wanneer leerlingen met elkaar communiceren en aan
elkaar uitleggen, zijn meer gebieden van de hersenen actief en wordt het
geleerde beter verwerkt en vastgehouden.
4. Gebruik van emoties; wanneer leerlingen echt iets hebben met het
onderwerp in de vorm van humor, schok, angst of vrolijkheid beklijft de stof
langer.
5. Informatieverwerkingsprocessen; met de hedendaagse onderzoeksgegevens
weten we steeds beter hoe informatieverwerkingsprocessen in het brein
verlopen. Zo kunnen we er ook preciezer op inspelen. Voor het onderwijs is het
van belang te weten, dat het brein zoekt naar: nieuwigheid,
voorspelbaarheid, feedback en betekenis. We onthouden informatie in
verschillende geheugensystemen en we gebruiken verschillende intelligenties
bij het verwerken van informatie.
In breincentraal onderwijs creëren we onderwijsprocessen op basis van deze vijf
principes.
Afsluiting
Otger Meuwissen en Marijke van Grafhorst, algemeen bestuurslid ouderplatform
Gooi & Omstreken, bedanken de ouders voor hun komst en hopen dat deze avond
hen geïnspireerd heeft. Ieder vertrekt in ieder geval met een ander brein!

Otger nodigt mensen uit om mee te denken binnen het ouderplatform of zitting te
nemen in het bestuur. Zij kunnen hierover contact met hem opnemen: e-mail
ouderplatform.het.gooi@gmail.com of tel. 035 - 6933268.
JJG