'Het is ons een eer en een genoegen' - Vrije Universiteit Amsterdam

eredoctoraten
eens minister van Oorlog geweest, een ambt dat hij opnieuw bekleedde
toen hem op 1 juli 1938 het nieuws over het eredoctoraat bereikte.
Nederig had de senaat de excellentie gevraagd of hij zich deze promotie
wilde laten ‘welgevallen’. Die nederigheid was op niets gebaseerd.
Van Dijk beschouwde het eredoctoraat namelijk als een ‘hooge eer’, zo
berichtte hij per kerende post. Op 20 oktober 1938 ontving hij de bul
uit handen van prof. mr. V. H. Rutgers. De motivering voor het doctoraat
was, zo blijkt uit een geheim voorstel in het senaatsarchief, geschreven
door Rutgers’ collega prof. mr. P. S. Gerbrandy, sinds 1930
hoogleraar handelsrecht, burgerlijk procesrecht en faillissementsrecht.
Gerbrandy wees op ‘de langdurige en gewichtige arbeid van Van
Dijk in dienst van het recht’. Die arbeid zou hem ‘als een rechtsgeleerde’
doen kennen – geen gekke kwalificatie voor de gesjeesde rechtenstudent,
die Van Dijk was. Het recht was echter niet de belangrijkste
reden Van Dijk het eredoctoraat toe te kennen. Die was gelegen
in zijn verdediging van ‘de rechtmatigheid van de nationale defensie’.
Hij had, aldus Gerbrandy in het ambtelijk jargon van de jaren
dertig, ‘daarbij aan de orde komende diepere vragen niet vermeden,
maar stelselmatig en grondig behandeld, en steeds doen blijken, door
een krachtige overtuiging bezield, in de handhaving van het recht den
eenigen en afdoenden grondslag van de nationale verdediging te zoeken’.
Erepromotor Rutgers zei het bij de uitreiking korter en krachtiger:
‘Aan de landsverdediging is zijn leven gewijd, die hij nooit anders
zag dan als rechtshandhaving.’ Van Dijk verdiende het eredoctoraat
volgens Rutgers ook nog om buitenwetenschappelijke redenen: zijn
geestverwantschap met de Vrije Universiteit en zijn christen-zijn. De
Vrije Universiteit, aldus Rutgers in zijn promotierede, ‘heeft zijn uitgangspunt
in het woord van den Almachtige, Schepper van hemel en
aarde, en die in het geloof vastheid geeft. Op deze grondslag staat ook
Minister Van Dijk: zijn openbare leven legt daarvan getuigenis af; zijn
nauwe betrekking tot de Vrije Universiteit bewijst het.’
Na de oorlog was het met de reputatie van Van Dijk gedaan. Hij
werd niet alleen beschouwd als een representant van de ‘conservatieve’
arp in de jaren dertig, maar ook verantwoordelijk gehouden voor het
‘falend’ defensiebeleid voor de Tweede Wereldoorlog. In 1969 opende
rijksgeschiedschrijver Loe de Jong in Voorspel, het eerste deel van
zijn magnum opus Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog,
de aanval op Van Dijk. Hij hekelde de gebrekkige inspannin-
41