'Het is ons een eer en een genoegen' - Vrije Universiteit Amsterdam

anatoly koryagin (1988)
eredoctoraten
Anno 1988 heerste in West-Europa euforie over Michail Gorbatsjov,
de immer glimlachende Sovjetleider met de wijnvlek, dikwijls bedekt
door een elegante hoed. Maar hoeveel hoop op ontspanning tussen
het vrije westen en het communistische oosten Gorbatsjov ook wekte
met zijn begrippen perestroika (herstructurering) en glasnost (openheid),
nog altijd kwijnden dissidenten weg in gevangenissen, werkkampen
en psychiatrische inrichtingen. Deze instellingen behoorden
tot het standaardarsenaal van onderdrukkingsmethoden van het communistisch
regime sinds de staatsgreep van 1917. De opsluiting van
dissidenten in psychiatrische inrichtingen begon echter eerst in het
tijdperk dat genoemd is naar de secretaris-generaal van de communistische
partij Leonid Brezjnev (1964-1982). Onder zijn bewind kregen
mensen met afwijkende meningen de diagnose ‘schizofrenie’. Een
slimme term waarmee lastposten effectief konden worden opgesloten.
Want, zo luidde de doeltreffende drogreden van de communistische
heersers, iemand mocht uiterlijk dan wel normaal ogen, de psychiater
‘wist’ (en stelde de diagnose) dat de ‘patiënt’ in kwestie geestesziek
was. Wat de gewone burger niet kon doorzien, werd door het gilde
der psychiatrie wel herkend.
Met die geslepen legitimatie werden tal van dissidenten in de jaren
zeventig in psychiatrische klinieken opgesloten en gedrogeerd. De
meest bekende onder hen was Vladimir Boekovski, wiens lot de Nederlanders
Robert van Voren en Henk Wolzak zelfs inspireerde tot de
oprichting van de Boekovski-stichting die zich inzette voor dissidenten
in de ‘tweede wereld’ – waarmee Oost-Europa en de Sovjetunie bedoeld
werden. Boekovski maar ook minder bekende slachtoffers van
het repressieve systeem vielen in handen van Sovjet-psychiaters, die
zich of uit dienstbaarheid aan de partij of uit drang naar een betere positie
leenden voor dergelijke praktijken.
Niet allen echter. Anatoly Koryagin (1938) was een psychiater, die
zich als een van de weinigen tegen deze praktijken keerde. In 1977
sloot hij zich aan bij een kritische werkgroep van vakgenoten die de
misstanden in de psychiatrische praktijk aan de orde stelde. In 1981
werd hij gearresteerd en veroordeeld tot de loodzware straf van zeven
jaar gevangenschap plus vijf jaar ballingschap – uit te zitten in een
kamp in Perm, gelegen aan de Wolga. Ook in gevangenschap verzet-
127