Rondkomen in Leiden, 1850-2000 - Historische vereniging Oud ...

JAARBOEK DIRK VAN EeK 2001
122
een oude problematiek onder de armen. Deze praktijk bleef tot ver in de
twintigste eeuw bestaan, al is niet zo duidelijk hoeveel duurder de laagste
inkomens daardoor in de jaren twintig en dertig uit waren.
De voeding was slecht. Aardappelen met azijn, dat was doorgaans de
warme maaltijd, af en toe aangevuld met een scharretje. Illustratief is de
gemiddelde lengte van de rekruut uit Leidse arbeiderskringen rond 1860.
Gemiddeld waren deze Leidse 19-jarigen 1,57 meter lang (de grens voor
afkeuring!) en dat was bijzonder klein. Tijdgenoten weten dat vaak aan het
feit dat men al als kind aan het werk moest in de fabriek, tegenwoordig
zien we het vooral als gevolg van slechte voeding tijdens de jeugd.
In de tweede helft van de negentiende eeuw ging het economisch beter
met Leiden. Het aantal bedeelden nam dan ook af, in het bijzonder na
1890. Werd voordien steeds zo'n 8 procent van de bevolking permanent
bedeeld, in 1899 was dit tot ongeveer 5 procent gedaald. Het aantal tijdelijk
bedeelden daalde nog scherper: van ongeveer 15 procent naar eveneens
5 procent." Dat wijst er ook op dat er structureel het een en andere veranderde
binnen de Leidse economie, in de zin dat het seizoenskarakrer zwakker
werd. Nader onderzoek lijkt hier op zijn plaats.
Ook de levensstandaard van de arbeiders steeg. Dat laatste kwam echter
niet doordat de lonen (of uitkeringen) stegen. De daling van de voedselprijzen
was daarvoor veranrwoordelijk.v Wat dat betreft bleven die voedselprijzen
dus net zo bepalend, als zij in preïndustrieel Leiden waren geweest," alleen
met het verschil dat deze ontwikkeling in het laatste kwart van de negentiende
eeuw gunstig was voor de armen. De achtergrond van deze prijsdaling wordt
gevormd door structurele veranderingen in de landbouw, zowel in Nederland
als inrernationaal."
Het een en ander wil zeker niet zeggen dat de situatie in Leiden echt
rooskleurig werd. Dessens en Ruigrok onderzochten de ontwikkeling van
de lonen en prijzen in die periode. Zij kwamen uiteindelijk tot de conclusie
dat "Het levenspeil van de Leidse fabrieksarbeiders/sters [...] beneden het
levenspeil van de fabrieksarbeiders in andere steden gelegen [moet] hebben.">"
Een indicatie voor de voortdurende ellende biedt het onderzoek naar de
gezondheidstoestand van kinderen in een drietal Leidse scholen in 1905.
Van de 1.456 onderzochte kinderen bleek 75 procent een afwijking te vertonen.
Afgezien van allerlei ziekten en handicaps bleek de helft van de kinderen