Rondkomen in Leiden, 1850-2000 - Historische vereniging Oud ...

JAARBOEK DIRK VAN EeK 2001
116
Zo ruimden armenzorg en armoedebestrijding langzaam maar zeker het
veld voor werkloosheidsbestrijding, socialewerkvoorziening, maatschappelijk
werk en specifieke inkomensvoorzieningen. Na de Tweede Wereldoorlog
werd de benaming 'armen' dan ook nauwelijks meer gebruikt.
Dat is ook goed te zien in de namen van de instellingen die zich met
ondersteuning bezig houden, ook in Leiden. Was er oorspronkelijk een
Burgerlijk Armbestuur voor de gemeentelijke ondersteuning, dat werd Gemeentelijke
Commissie voor Maatschappelijk Hulpbetoon, waarna uiteindelijk,
nog vóór de Tweede Wereldoorlog, de benaming Sociale Zaken werd
ingevoerd. De Armenraad, in 1913 ingesteld om de armenzorg van kerkelijke
en wereldlijke armbesturen op elkaar af te stemmen, werd in 1948 omgedoopt
in Sociale Raad .
Als sluitstuk van deze ontwikkelingen kan men de Algemene Bijstandswet
van 1963 zien. De materiële ondersteuning werd daarmee ook definitief uit
de sfeer van particulier en vooral kerkelijk initiatief gehaald."
De Armenwet van 1854 had het primaat voor de armenzorg nog bij de
kerkelijke instellingen gelegd. Thorbecke had daarmee op landelijk niveau
een gevecht verloren, dat hij in 1848 in Leiden was aangegaan met het
hervormde kerkbestuur in de beruchte kwestie rond het Huiszittenhuis. Het
Leidse gemeentebestuur had toen zelfs de politie ingeschakeld om de door
het kerkbestuur benoemde diakenen te verwijderen en zijn eigen kandidaten
te installeren. Hoewel de strijd formeel om andere zaken ging, draaide deze
kwestie eigenlijk om de vraag wie de zeggenschap over de armenzorg had:
de kerk ofde staat. Thorbecke moest als minister uiteindelijk bakzeil halen:
de kerkgenootschappen kregen de eerste verantwoordelijkheid voor de opvang
van armen (na de verantwoordelijkheid van de familie). De staat sprong
pas in laatste instantie bij. Dat kerkelijk primaat was in 1912 nog eens
bevestigd in een nieuwe Armenwet. "Het beginsel dat eerst de familie en
daarna de kerk het aangewezen lichaam is, dat voor hare lidmaten zorgen
moet, wordt door de verschillende armbesturen en diaconiën begrepen en
gevolgd", meldde de Armenraad in 1925. 35
Steun via de kerk in de jaren dertig
Hoewel 'de steun' steeds meer via de overheid liep, nam de kerkelijke