Pesten is niet cool - Kentalis

PESTPROTOCOL
Enkschool
Zwolle / Kampen

Inhoud:
Hoofdstuk pagina
1. Inleiding 3
2. Wat is pesten? 3
3. Wat is het verschil tussen plagen en pesten? 4
4. Wat gaan we doen? 4
4a. preventieve aanpak 4
4b. curatieve aanpak 5
4c. vijfsporenaanpak 5
5. Wat hebben we nodig 6
6. Communicatie 7
7. Samenvatting 7
Bijlagen:
Bijlage 1 Hulp aan het gepeste kind 8
Bijlage 2 Hulp aan de pester 9
Bijlage 3 Stappenplan bij gesignaleerd pestgedrag 10
Bijlage 4 Plan van aanpak implementatie pestprotocol 12
Pestprotocol Enkschool, versie september 2012 2

1. inleiding
Pesten is een wezenlijk en groot probleem. Uit onderzoek blijkt dat één op de vier kinderen
(330.000) in het basisonderwijs last heeft van pesten. Pestgedrag is schadelijk tot zeer schadelijk
voor kinderen, zowel voor de slachtoffers als voor de pesters. De omvang en zwaarte
van het probleem leiden tot de noodzaak van een aanpak door alle opvoeders van jongeren,
in het bijzonder door de ouders en door de leerkrachten.
Pesten komt helaas op iedere school voor, ook bij ons. Daarom willen we met dit protocol
gedragsregels vaststellen om een veilige schoolomgeving te creëren en zo pesten te
voorkomen.
Een veilige schoolomgeving verbetert het geluk, het welzijn en de toekomstverwachting van
kinderen. Door regels en afspraken zichtbaar te maken kunnen kinderen en volwassenen
elkaar aanspreken op het niet nakomen daarvan.
2. Wat is pesten?
Definitie van pesten:
Pesten is het systematisch uitoefenen van psychische- en/of fysieke mishandeling door een
kind of een groep kinderen van 1 kind dat niet in staat is zichzelf te verdedigen.
1. Systematisch.
2. Ongelijk verdeelde macht.
3. Psychische en fysieke schade.
4. Niet weerbaar.
signalen van pestgedrag
altijd een bijnaam, nooit bij de eigen naam noemen
zogenaamde leuke opmerkingen maken over een klasgenoot
briefjes doorgeven
beledigen
opmerkingen maken over kleding
isoleren
buiten school opwachten, slaan of schoppen
schelden of schreeuwen tegen het slachtoffer
volstrekt doodzwijgen
isoleren
psychisch, fysiek of seksueel mishandelen
een kring vormen of insluiten in klas, gang of schoolplein
opbellen
als slaaf behandelen
opdrachten geven huiswerk te maken of huiswerk innemen
dingen afpakken of kapot maken
cadeaus eisen of geld afpersen
jennen
het slachtoffer voortdurend de schuld van iets geven
pesten via MSN, hyves, SMS etc.
Een van deze signalen kan al worden gezien als pesten. Wel is hierbij van belang hoe
vaak/intensief het voorkomt. Een keer een kind bij een bijnaam noemen hoeft niet meteen
pesten te zijn, terwijl het wel pesten is als een kind altijd bij die bijnaam wordt genoemd.
Pestprotocol Enkschool, versie september 2012 3

3. Wat is het verschil tussen pesten en plagen?
Definitie van plagen
1. Er sprake van een incident.
2. Bijna of geheel gelijke macht.
3. Geen blijvende schade.
4. Wel voldoende weerbaar.
Wanneer we deze definitie naast die van pesten leggen zit het grote verschil tussen plagen
en pesten in de machtsverhouding en de frequentie. Bij plagen is er sprake van incidenten.
Vaak is het een kwestie van elkaar voor de gek houden, de machtsverhouding is gelijk. Bij
pesten gaat het echt om systematische gebeurtenissen, waarbij de machtverhoudingen niet
gelijk zijn. Er zijn dan negatieve gevolgen voor het slachtoffer, deze kan niet voor zichzelf
opkomen.
4. Wat gaan we doen?
het pestprobleem voorkomen door een preventieve aanpak.
als pesten toch optreedt, moeten leerkrachten dat kunnen signaleren en vervolgens
duidelijk stelling nemen tegen het pesten: curatieve aanpak.
Als het pestgedrag ondanks alle inspanningen toch aanhoudt, wordt de CVB
ingeschakeld en vindt er een probleembespreking plaats. In de bespreking wordt
vastgesteld welke acties er gaan plaatsvinden: vijfsporenaanpak.
4a. preventieve aanpak
Regels opstellen
Voor de school zijn regels vastgesteld. De schoolregels gelden voor iedereen op school (o.a.
leerlingen, collega’s en ouders). De schoolregels zijn gevisualiseerd en op duidelijke plekken
in de school opgehangen (op de gang en in elke klas).
Schoolregels:
Wees aardig voor elkaar
Help een ander
Iedereen is even belangrijk
Praat/gebaar met elkaar
Vertel wat er is
Luister naar een ander
Stop wanneer iemand ‘Stop hou op’ zegt/gebaart
Zorg goed voor de school
Wees zuinig op de spullen van een ander
Loop rustig in de gang
De leerlingen mogen in hun eigen groep een aanvulling geven op deze vastgestelde
schoolregels, in overleg met de leerkracht. Die aanvulling wordt opgesteld, door en met de
groep, dit zijn de zgn groepsregels. Dit wordt gedaan in de vriendschapsweek die in de
eerste 2 weken na de zomervakantie plaatsvindt.
De groepsregels worden duidelijk zichtbaar in de klas opgehangen. De groepsregels worden
een aantal keren per jaar met de groep geëvalueerd en waar nodig aangepast/aangevuld.
Pestprotocol Enkschool, versie september 2012 4

Leerlingen bewust maken van pesten
Onderwerpen als veiligheid, omgaan met elkaar, de rol van een leerling in de groep, aanpak
van ruzies etc. komen aan de orde tijdens de lessen sociaal emotionele ontwikkeling (PAD)
die op het rooster staan. Daarnaast wordt in de groepen en op het plein veel aandacht
besteed aan het uitpraten van ruzies/het oplossen van conflicten.
Ook andere werkvormen zijn denkbaar, zoals o.a.: spreekbeurten, rollenspellen en
groepsopdrachten.
Voorlichting aan de ouders
De ouders worden via de nieuwsbrief op de hoogte gebracht van het pestprotocol. Er wordt
informatie gegeven over de inhoud van het pestprotocol en een aantal tips wat ouders
kunnen doen om te helpen het pesten te voorkomen.
4b. wanneer er gepest wordt: curatieve aanpak
Als de groepsleiding ziet dat leerlingen worden gepest, nemen ze duidelijk stelling.
De groepsleiding neemt kennis van de curatieve aanpakmogelijkheden door het pestprotocol
te lezen en informatie over pesten door te lezen (is aanwezig in de documentatieruimte). Zie
ook de lessen uit de Doos vol gevoelens en de PAD methode.
De niet-confronterende methode wordt toegepast als de leerkracht het idee heeft dat er
sprake is van onderhuids pesten. Het heeft geen zin dit vermoeden aan de klas te vertellen:
de leerlingen zullen het ontkennen of de leerkracht zand in de ogen strooien. In dit geval
brengt de leerkracht een algemeen probleem aan de orde om langs die weg bij het probleem
in de klas te komen. Dat kan d.m.v.:
- het voorlezen van een kinderboek
- een krantenartikel
Daarnaast kan in een les lichamelijke opvoeding de ervaring van het buitengesloten zijn aan
de orde komen. Vervolgens kan de leerkracht met de leerlingen praten over buitensluiten in
het algemeen, en daarna over buitensluiten in de klas.
De confronterende methode past de leerkracht toe wanneer een leerling voor zijn ogen wordt
gepest. Als er op zo'n moment niet duidelijk stelling wordt genomen, zegt een leerkracht in
feite: ga maar door. Bij deze methode voert de leerkracht, na duidelijk stelling te hebben
genomen, een gesprek met de klas over pesten in het algemeen. Vervolgens spreekt hij met
de leerlingen regels af en behandelt hij het onderwerp. In de documentatieruimte is een
pestkoffer met boekjes en lesmateriaal aanwezig.
4c. Als het pesten toch aanhoudt: vijfsporenaanpak
Als het pestgedrag ondanks alle inspanningen toch aanhoudt, wordt de CVB ingeschakeld
en vindt er op korte termijn een probleembespreking plaats. In de bespreking wordt
vastgesteld welke acties er gaan plaatsvinden. Er wordt gewerkt volgens de vijfsporen
aanpak.
Vijfsporenaanpak
Hulp aan het gepeste kind, in de vorm van adviezen en (in sommige gevallen) van een
sociale vaardigheidstraining.
Hulp aan de pester, in de vorm van adviezen en een sociale vaardigheidstraining of een
cursus in het omgaan met agressie.
Hulp aan de zwijgende middengroep, in de vorm van het mobiliseren van deze groep.
Pestprotocol Enkschool, versie september 2012 5

Hulp aan de leerkracht, in de vorm van achtergrondinformatie over het verschijnsel, zoals
signalen, oorzaken, gevolgen en concrete aanpakmogelijkheden.
Hulp aan de ouders, in de vorm van achtergrondinformatie en adviezen. De
maatschappelijk werkers van de school worden hierbij ingeschakeld.
Alle vijf betrokken partijen - de pester, het gepeste kind, de rest van de klas (de zwijgende
middengroep), de leerkrachten en de ouders - zien pesten als een probleem.
Hulp aan het gepeste kind, de pester en de zwijgende middengroep en de leerkracht
De hulp aan het gepeste kind, de pester en de zwijgende middengroep, wordt indien
mogelijk geboden door de groepsleiding (zie bijlagen). De leerkracht wordt hierbij
ondersteund door de CVB. In overleg met de CVB wordt besproken/vastgesteld of de hulp
van de leerkracht voldoende is, of dat er meer hulp nodig is, bijv. sociale vaardigheidstraining
of speltherapie.
Voorlichting aan de ouders van de groep waarin pestgedrag gesignaleerd wordt
De ouders worden via een ouderavond op de hoogte gebracht van achtergrondinformatie,
waarna zij adviezen krijgen over hoe te handelen, als blijkt dat hun kind gepest wordt, andere
kinderen pest of tot de zwijgende middengroep behoort. Daarnaast worden de leerlingen,
rekening houdend met hun ontwikkelingsniveau en leeftijd van dezelfde zaken op de hoogte
gebracht en gehouden.
Het voorbeeld van thuis, de ouders, is van groot belang. Er zal minder gepest worden in een
klimaat waar duidelijkheid heerst over de omgang met elkaar, waar verschillen worden
aanvaard en waar ruzies niet met geweld worden opgelost maar uitgesproken. Agressief
gedrag van leerkrachten, ouders en de leerlingen wordt niet geaccepteerd. Leerkrachten
horen duidelijk stelling te nemen tegen dergelijke gedragingen.
Daarvoor dienen we uit te gaan van een zo goed mogelijke samenwerking tussen ouders,
leerkrachten en leerlingen. Onze school wenst deze samenwerking ook daadwerkelijk aan te
gaan, te stimuleren en levend te houden.
5. wat hebben we nodig?
Pesten moet als een probleem worden gezien door alle direct betrokken partijen:
leerkrachten, ouders en leerlingen (gepeste kinderen, pesters en de zwijgende
middengroep).
Het aanstellen van een vertrouwenspersoon op school: de school heeft een
vertrouwenspersoon aangesteld. Elke unit heeft zijn eigen vertrouwenspersoon. Voor de
leerlingen en medewerkers is bekend wie de vertrouwenspersoon is. Binnen de school
hangen voor de verschillende units kastjes waarin kinderen briefjes kunnen stoppen aan
de vertrouwenspersoon.
Het aanleggen van – voor iedere persoon aan de school verbonden – toegankelijke,
goede informatie over het probleem pesten, met als speciaal aandachtspunt informatie
voor de leerlingen samengevoegd in een zogenaamde pestkoffer. Een pestkoffer is
aanwezig in de documentatieruimte.
Pestprotocol Enkschool, versie september 2012 6

6. communicatie
Alle personeelsleden van de school worden - via een schoolmoment op de hoogte gebracht
van:
de inhoud van het pestprotocol;
het verschil tussen pesten en plagen;
signalen;
hoe het pesten preventief kan worden aangepakt;
hoe te handelen bij pesten
Het pestprotocol wordt op de P-schijf gezet in de map van de kennisgroep sociaal
emotioneel.
7. samenvatting
De Enkschool gaat een veilige schoolomgeving creëren door voorlichting aan ouders en
personeel over hoe om te gaan met pestgedrag. Niet alleen het pestgedrag komt aan bod
maar ook het herkennen van de signalen en hoe men pestgedrag voor kan zijn.
Het protocol wordt het schooljaar 2009-2010 geïntroduceerd en het onderwerp pesten krijgt
het schooljaar 2010-2011 uitgebreid aandacht. Aan het eind van het schooljaar wordt het
protocol geëvalueerd en eventueel uitgebreid/bijgesteld.
Wanneer het protocol is geïmplementeerd wordt van het personeel verwacht dat ze
handelen naar de aangereikte regels.
Pestprotocol Enkschool, versie september 2012 7

Bijlage 1:
Hulp aan het gepeste kind
Kinderen die voortdurend worden gepest, kunnen op twee manieren reageren: ze worden
passief of ze gaan uitdagen. Beide vormen van gedrag zijn 'aangeleerd', in de zin van
'reacties op uitstoting'. En wat is aangeleerd, kan ook weer worden afgeleerd. Speltherapie
kan op school worden aangeboden. Ook kan de ouders aangeraden worden het kind een
sociale vaardigheidstraining te laten volgen.
De volgende regels kun je hanteren bij de hulp aan het gepeste kind:
Medeleven tonen en luisteren en vragen: hoe en door wie wordt er gepest.
Nagaan hoe de leerling zelf reageert, wat doet hij/zij voor tijdens en na het pesten
Huilen of heel boos worden is juist vaak een reactie die een pester wil uitlokken. De
leerling in laten zien dat je op een andere manier kunt reageren.
Zoeken en oefenen van een andere reactie bijvoorbeeld je niet afzonderen
Het gepeste kind in laten zien waarom een kind pest.
Nagaan welke oplossing het kind zelf wil
Sterke kanten van de leerling benadrukken
Belonen (schouderklopje) als de leerling zich anders/beter opstelt
Het gepeste kind niet overbeschermen bijvoorbeeld ‘ik zal het de pesters wel eens
gaan vertellen’. Hiermee plaats je het gepeste kind juist in een uitzonderingspositie
waardoor het pesten zelfs nog toe kan nemen.
Pestprotocol Enkschool, versie september 2012 8

Bijlage 2:
Hulp aan de pester
Daarnaast is hulp aan de pester nodig. Pesters zijn - zo blijkt uit een onderzoek van D.
Olweus - fysiek sterker dan hun klasgenoten en zien hen als waardeloos. Ze zijn agressief;
neigen tot agressieve reacties in verschillende situaties, hebben een zwakke controle over
hun agressie en een positieve houding ten opzichte van geweld.
De volgende regels kun je gebruiken bij de hulp aan de pester:
Praten; zoeken naar de reden van het ruzie maken/ pesten (baas willen zijn, jaloezie,
verveling, buitengesloten voelen).
Laten inzien wat het effect van zijn/ haar gedrag is voor de gepeste.
Excuses aan laten bieden.
In laten zien welke sterke (leuke) kanten de gepeste heeft.
Pesten is verboden in en om de school: wij houden ons aan deze regel; straffen als
het kind wel pest – belonen (schouderklopje) als kind zich aan de regels houdt.
Kind leren niet meteen kwaad te reageren, leren beheersen, de ‘stop-eerstnadenken-houding’
of een andere manier van gedrag aanleren.
Oorzaken van pestgedrag kunnen zijn:
Een problematische thuissituatie
Voortdurend gevoel van anonimiteit (buitengesloten voelen)
Voortdurend in een niet-passende rol worden gedrukt
Voortdurend met elkaar de competitie aan gaan
Een voortdurende strijd om macht in de klas of in de buurt
Pestprotocol Enkschool, versie september 2012 9

Bijlage 3:
Stappenplan bij gesignaleerd pestgedrag
STAP 1:
Kijk eerst of de leerlingen er zelf ( en samen) uit komen.
STAP 2:
Op het moment dat een van de leerlingen er niet uitkomt ( in feite het onderspit delft en
verliezer of zondebok wordt) ga je de leerlingen helpen.
STAP 3:
De leerkracht brengt de partijen bij elkaar voor een verhelderinggesprek en probeert samen
met hen de ruzie of pesterijen op te lossen en (nieuwe) afspraken te maken.
Bij herhaling van pesterijen / ruzies tussen dezelfde leerlingen volgen sancties
(zie bij consequenties).
STAP 4:
Bij herhaaldelijke ruzie/ pestgedrag neemt de leerkracht duidelijk stelling en houdt een
bestraffend gesprek met de leerling die pest /ruzie maakt. Ook wordt de naam van de
ruziemaker/ pester in het logboek genoteerd.
Ook wordt nu de CVB ingeschakeld. Er wordt in een probleembespreking vastgesteld wat de
verdere acties zullen zijn.
Leerkracht(en), CVB en ouders proberen in goed overleg samen te werken aan een
bevredigende oplossing.
De leerkracht biedt altijd hulp aan de gepeste en begeleidt de pester, indien nodig in overleg
met de CVB en/of ouders.
Consequenties
Straffend gesprek
Een straffend gesprek is kort. De leerkracht vertelt de leerling dat hij geen veiligheid heeft
geboden en dat hij hem om die reden moet straffen. De straf zou kunnen bestaan uit de
opdracht een boek geheel of gedeeltelijk te lezen. En daarna met de leerkracht te praten
over de inhoud van het boek.
Probleemoplossend gesprek
Als dit geen resultaat oplevert, voert de leerkracht een aantal probleemoplossende
gesprekken met de pester om de oorzaak van het pestgedrag bloot te leggen. Dit is nodig
om tot de juiste hulp te komen.
Is de oorzaak enigszins duidelijk, dan probeert de leerkracht vervolgens de gevoeligheid van
de pester voor wat hij met het gepeste kind uithaalt, te vergroten. Dit kan op verschillende
manieren. Door brieven van ouders van gepeste kinderen of van gepeste kinderen zelf te
laten lezen, door samen naar videobanden van gesprekken met gepeste kinderen of hun
ouders te kijken.
Pestprotocol Enkschool, versie september 2012 10

Afspraken maken
Voorts kan de leerkracht afspraken maken met de pester over gedragsverandering. Aan het
einde van elke week komt de naleving van deze afspraken in een kort gesprek aan de orde.
Pestprotocol Enkschool, versie september 2012 11

Bijlage 4:
Plan van aanpak implementeren pestprotocol
omschrijving Wie Wanneer
Beginsituatie Pesterij wordt geconstateerd, er
wordt per groep wel wat aan
gedaan maar er is nog geen
integrale aanpak aanwezig.
Doel Het pestgedrag uitbannen. De
school wil het pestgedrag
terugdringen met 30%. Dit wordt
gemeten aan het aantal klachten
dat binnenkomt.
Stappen - Maken van pestprotocol
- Bespreken MR
- Bespreken en vaststellen MT
- implementeren protocol bij het
team
- aanstellen vertrouwenspersoon
- protocol in het team brengen op
een schoolmoment
- evaluatie in unitvergadering
- klachten inventariseren
- aanpassen protocol
- protocol gereed
eindverantwoordelijke Zorgt voor uitwerking en
implementatie
.
groepsleiding Begin schooljaar
2007-2008
Nell
Nell
Bert
Eind schooljaar
2008-2009
Pestprotocol Enkschool, versie september 2012 12
Nell
MT
Kennisgroep SE
Kennisgroep SE
Kennisgroep SE
Kennisgroep SE
Kennisgroep SE
01-05-2008
23-04-2008
13-05-2008
September 2008
September 2008
Juni 2010
2010-2011
mei 2011
juni 2011
juni 2011