Download deel 2 - Textualscholarship.nl

58
maken van een maatschappelijk verschijnsel als de belangrijkste functie van dit soort
poëzie. Gelderblom zegt bijvoorbeeld dat de hofdichten zijn op te vatten als de `literaire
legitimering van het deftige en geleerde buitenleven' (Gelderblom 1994, p. 132).
Schmidt stelt het nog algemener: `Maar niet alleen deze expliciet rechtvaardigende
passages, het gehele hofdicht draagt een legitimerend karakter' (Schmidt 1978-79, p.
ios).
Huygens heeft de bezwaren die tegen het vertoon van rijkdom door middel van
buitenhuizen in de maatschappij klonken, luid en duidelijk in zijn gedicht laten horen
(par. 5.6). Zijn weerlegging betreft vooral een morele vraag: mag ik mijn geld aan deze
luxe besteden? Zijn antwoord luidt: ja, het buitengoed is met eerlijk verdiend geld
bekostigd en dient als rustplek in het leven van een druk bezet man, maar tenslotte
komt het oordeel over ons handelen aan God toe.
Huygens is de enige hofdichter die zich zo expliciet over dit onderwerp heeft
uitgelaten. 86 Wel heeft Hondius al eerder de vraag van rijkdom en armoede aan de
orde gesteld in het gedeelte van zijn gedicht dat over de overvloedige tafel op de
Moffeschans handelt. Zijn antwoord luidt –geheel in de lijn van het calvinisme van
zijn dagen – dat rijkdom als een zegen van God gezien mag worden, maar dat de rijke
wel verplicht is om armen te steunen (De Vries 1998, p. 119-121).
Bij Hondius en Huygens kan men dus een verdediging van hun leefwijze op het
buitengoed lezen. Het is, zoals gezegd, niet een vraag waar andere hofdichters zich
openlijk om hebben bekommerd. Nu zeggen Schmidt en Gelderblom dat het hofdicht
als zodanig een rechtvaardiging van dit welvaartsverschijnsel inhoudt. De veronderstelling
dat legitimering de belangrijkste functie van deze dichtsoort is, lijkt mij
een overschatting in te houden van het belang van de maatschappelijke realiteit in dit
soort poëzie en een onderschatting van het verlangen naar het zuivere buitenleven, dat
een wezenlijk deel uitmaakt van de West-Europese literatuur van de Renaissance.
Wie de betreffende passages in Hofwijck leest, ziet dat Huygens de maatschappelijke
implicaties van zijn buitenhuis serieus ter discussie stelt en dat hij zelfs zijn legitimering
van dit bezit enigszins relativeert. Wie echter heel Hofwijck leest, ziet dat hier
vooral een cultuurideaal gestalte krijgt, dat, gevoed door de klassieke en contemporaine
buitenlevenliteratuur, een authentiek verlangen naar het zuivere buitenleven
verwoordt. Op zo'n geïdealiseerd beschreven buitengoed, waar de bomen, anders dan
in de werkelijkheid, al groot en stevig hun schaduw bieden, wil de landheer, die als
drukbezette hoveling vermoedelijk heel weinig op zijn buitengoed vertoefd heeft, de
waarden van het buitenleven realiseren. Dat kan hij vooralsnog alleen in poëzie.
Het is de literaire functie van het hofdicht, dat dit de droom van het zuivere buitenleven
concretiseert in een gedicht over een bepaalde buitenplaats van een met name
genoemde landheer. Dat is de grote vernieuwing waarmee Van Borsselen en Hondius
begonnen zijn en die Huygens een paar decennia later als eerste weer heeft opgenomen.
Deze concretisering verbreedde meteen de mogelijkheden van dit soort gedich-
86 Claas Bruin verwijst, i' al alscritici gezegd, g g^P v van n buiten laatsen naar Hofwijck voor een antwoord (par.
Hofwijck P
S.