Download deel 2 - Textualscholarship.nl

46
worden ook niet weersproken. Hofwijck had inderdaad geen eenvoudig rieten dak en
stond 'slotsgewijs' te pronken.
De twee passagiers die los van elkaar lof en kritiek uitspreken, functioneren in feite
in het gedicht als verdediger en aanvaller. Zij redetwisten over een morele vraag: is het
aanleggen van een buitengoed een zinloze verkwisting uit weeldezucht of een manier
om eerlijk verdiend geld aan een gerechtvaardigd doel uit te geven? De verteller geeft
geen nieuwe argumenten meer – die zijn nu ook wel bekend – maar transponeert de
discussie als het ware van de rechtzaal naar het binnenhuis. Hij voelt zich geraakt door
deze woorden, zegt hij, en zou willen dat zijn kwaadspreker zijn oprechte huisvriend
zou zijn. In een vriendschappelijk gesprek zouden ze alles zorgvuldig overwegen, zo:
Dat laken lichtelick verkeeren sou in prijsen;
Of kond 't geen prijsen zijn, ten minsten tot gedoogti
Van hier een balck en daer een' splinter in ons oogti. (r. 2438-40)
Daarna beklemtoont hij dat alleen aan God het oordeel toekomt, omdat wij mensen
maar `dolen bijden tast' (r. 2448). Drie bijbelplaatsen in margine bekrachtigen dit,
zoals Mattheüs 7:z: `Oordeelt niet, opdat gij niet geoordeeld wordt'. De dichter eindigt
met een kort gebed: `Herstelt mij op de baen van dijn' gerechtigheid: // Die mij
het oordeel van mijn Broeder hebt ontseit' (r. 2451-52).
Huygens sluit dit onderwerp, tegen de lezersverwachting in, niet af met een
ondubbelzinnig `vonnis'. Hij verklaart het menselijk oordeel onbevoegd en laat ook bij
zichzelf de mogelijkheid van dwaling open. Hij heeft zich bij het eerder aantonen van
zijn gelijk kunnen beroepen op een geheel van klassiek-humanistische wijsheid, waarbij,
als zo vaak bij hem, de stoïsche gulden middelmaat ('matelick gespill') de norm
uitmaakt. Tenslotte gaat hij echter een stap verder. Hij stelt de `kakelaer' en zichzelf op
één lijn als blinde mensen die onder Gods oordeel vallen.
Deze passage over de splinter en de balk, over niet kunnen oordelen en over terugkeren
van de verkeerde weg heeft natuurlijk betrekking op de menselijke situatie in
het algemeen. Gezien de context waarin dit staat, lijkt het me echter goed mogelijk,
dat Huygens ook enige twijfel heeft willen laten bestaan over de juistheid van zijn
geldbesteding. Hij heeft Seneca cum suis als getuigen voor zijn gelijk kunnen aanvoeren,
maar ook in de visie van de neostoïci was meer willen hebben dan nodig was voor
de elementaire levensbehoeften, een gevaarlijke zaak (Smits-Veldt 1986, p. I88-92).
Eenzelfde soort boodschap hebben de predikanten in Huygens' tijd van de kansel
verkondigd. De Heidelbergse Catechismus, de samenvatting van de calvinistische
geloofsleer, waaruit elke zondag in de middag- of avonddienst gepreekt werd, geeft
bij de uitleg op het achtste gebod `Gij zult niet stelen' niet alleen een veroordeling
van alle onrechtmatig verkregen goed, maar ook van `alle gierigheyt, alle misbruyck
ende verquistinge sijner [Gods] gaven' (Catechismus 1623, p. 39). Deze tekst, zegt de
kerkhistoricus Augustijn, geeft zo `in kort bestek een ethiek van bezit en van het economisch
leven in zijn verschillende facetten. Hij bood de uitleggers de volle gelegenheid,
nadere ethische richtlijnen te geven' (Augustijn 1986, p. 63). In de vele catechis-