Download deel 2 - Textualscholarship.nl

38
vry sal mogen blyven ende dat men nyemant ter cause vande religie sal mogen achterhaelen
[vervolgen] ofte ondersoecken'. S9 Tolerantie van staatswege ten aanzien van
andersdenkenden was echter in de tijd dat Huygens Hofwijck schrijft opnieuw een
belangrijk onderwerp. De gezamenlijke gewestelijke synodes van de Gereformeerde
kerk hadden de Grote Vergadering van 1651 aangespoord –overigens met weinig
succes – om strenger op te treden tegen katholieken, dissenters en joden, omdat de
tolerantie in hun ogen te ver doorgeschoten was (Israel 1997, p. 22; Frijhoffen Spies
1999 p. 356-57). Mogelijk moet het vurige pleidooi van de dichter voor het gebed als
enig wapen tegenover andersdenkenden tegen de achtergrond van deze situatie gelezen
worden. Als zovelen in de Republiek telde Huygens veel niet-calvinisten in zijn
kennissenkring (Hofman 1983, p. 99, Pollmann 2000, p. 205-06). Als het hem alleen
om de verdraagzaamheid tegenover hen te doen was geweest had hij met het eerste
gedeelte van zijn betoog over tolerantie kunnen volstaan. Dat iedereen recht heeft op
zijn eigen mening, ook als die volstrekt foutief is, is een overtuiging van de dichter die
hij, althans op het land, ook nadrukkelijk naar voren wil brengen.
Vervolgens is het `Boeck van alle dingh' aan de beurt. Dat de natuur te lezen viel als
het tweede boek waarin God Zich geopenbaard had, is een topos die zowel theologisch
als literair geijkt is (Curtius 1967, p. 32.3-29, Scholz 1993, p. 5I-74)• Het is hét
contemporaine begrip waarmee men de visie op de natuur omschrijft. Algemeen zag
men de schepping als drager van de een goddelijke boodschap Qorink 2004, p. 23-24).
In de woorden van Cats: `En wat ick immer sie dat roept de Schepper uyt' (Cats 1996,
deel 2, 305). Huygens leest dit boek echter niet didactisch. In de lijn van Hondius ziet
hij de natuur niet in de eerste plaats als een bron van wijze lessen, maar als terrein van
empirisch onderzoek (De Vries 1998, p. 89-90 en p. 117-19).
De nieuwe bijbelbeschouwing van de reformatie is een van de oorzaken van
een nieuwe visie op de natuur in de zeventiende en de achttiende eeuw. Al vanaf de
kerkvaders zocht men in de bijbelse hermeneutiek naast de letterlijke betekenis van
de tekst naar de allegorische en morele betekenis die erin verborgen lag. Op analoge
wijze zag men de natuur als een boek vol spirituele en morele lessen (Harrison 1998,
p. 11-63, Jorink 1999, p. 17-18). De emblematiek biedt hier in de letterkunde het duidelijkste
voorbeeld van (Porteman 1977, p. 25-27). De reformatoren Luther, Calvijn
en Melanchton verdedigden dat alleen de letterlijke betekenis van de bijbel relevant
is, tenzij de tekst zelf een andere leeswijze vooronderstelt (Harrison 1998, p. io8). De
verwerping van een allegorische interpretatie van de bijbel had als consequentie dat
ook het boek van de natuur op een andere manier gelezen moest worden. Harrison
vat de ontwikkeling zo samen:
`No longer were objects in the natural world world linked to each other by sets of resemblances.
(...) and the vacuum created by this loss of intelligibility was gradually to be occu-
S9 Als ggeciteerd in Groenveld e.a. r979 p. P i 78.