Download deel 2 - Textualscholarship.nl

tegenstelling tussen de historische en poëtische waarheid. Maakt Colvius een geleerd
grapje of heeft hij `Renden Leser' niet goed gelezen? Daarin wordt namelijk uitgelegd,
dat Hofwijck op de wijze van de dichter beschreven is.
3.3 De presentatie en compositie van het gedicht
22
In ruim 2800 alexandrijnen leidt de verteller – de landheer zelf– de lezer rond over
zijn buitengoed. Huygens heeft als eerste bij zijn buitenplaatsgedicht een afbeelding
van het buitengoed gevoegd. De gravure is samengesteld uit twee plattegronden,
een overzichtsplaat en drie kleinere plaatjes met respectievelijk het huis en de twee
verschillende versies van het bouwsel op de heuvel. Het is een zogenoemde figuratieve
kaart, bedoeld als `samenvatting in "geschilderde" vorm van zowel het buiten
Hofwijck als het gedicht Hofwijck' (Bakker 2003, p. 245). In de gedrukte tekst staan
bij elke nieuwe fase in de beschrijving in de kantlijn hoofdletters die corresponderen
met de letters op de plattegrond. Op de gravure is in een onderschrift de betekenis
van de letters aangegeven. De lezer is zo in staat na te gaan, op welke plek de verteller
zich in het gedicht bevindt. Zo wordt beklemtoond dat het gedicht naar een
bestaande tuin verwijst.
Het tekstbeeld laat ook meteen zien dat beschrijven van die tuin niet het enige
doel is: in de kantlijn staan regelmatig citaten die bij een bepaalde versregel horen, de
hiervoor al genoemde 'Bijschriften'. In de laatste druk van Hofwijck die de dichter zelf
verzorgd heeft, in de Korenbloemen van 1672, zijn het er meer dan tweehonderdzeventig,
op honderdvijftig plaatsen. Vrijwel alle dienen ter ondersteuning van een les of
maken duidelijk dat in een korte mededeling toch stof ter overdenking zit. Wanneer
bijvoorbeeld de koeien de landheer wekken door `Op, Luijaerd, uijt de Pluijm, en
schaemt u vanden vaeck' (r. 2788) te loeien, blijken zij min of meer de Romeinse dichter
Ausonius te citeren, terwijl de dichter hieraan in 1658 nog een vergelijkbare tekst
uit de Spreuken toevoegt.
Huygens ontleent zowel aan moralistisch proza als aan lyriek en toneelliteratuur
van de klassieken. Het zijn aanhalingen met het karakter van een sententie. Seneca is
met ruim zestig plaatsen verreweg de meest geciteerde auteur.
Het is opvallend dat vrij weinig aan de buitenlevenliteratuur ontleend is. Pas in
1658 voegt Huygens twee plaatsen uit Cato's De re rustka toe (bij r. 33 en r. 1 519) en
bij r. 607 citeert hij uit Varro's landbouwgeschrift. Wanneer hij in r. i 5 19 Hofwijck
tegenover het hof stelt, citeert hij naast Cato ook aanbevelingen van het landleven van
Plinius de Jonge. Van Horatius zijn er hier en bij r. 28o6 aanhalingen uit de bekende
satire II, 6 waarin Horatius over zijn verlangen naar zijn buitengoed dicht en de fabel
van de veld- en de stadsmuis vertelt. Een citaat met dezelfde strekking van de laat-
Griekse redenaar Libanius staat bij r. 2285. Huygens put uit een omvangrijk fonds van
buitenlevenliteratuur, maar maakt daar betrekkelijk weinig gebruik van, omdat het
hem in de eerste plaats om de morele instructie gaat die zijn auteurs bieden, niet om
het aangeven van de literaire traditie waarin hij dicht.