Download deel 2 - Textualscholarship.nl

1668
1669
1670-71
1673
1673-74
1674-75
191
buik- of netvlies is de `koksmaat', en de `onderkok' is de gele gal of de lever,
dat staat ter discussie. Vgl. Van Beverwijck i65ib, p. 176, die het hele proces
van spijsvertering ook steevast als een vorm van `koken voorstelt: `De spijse
[...] schiet [...] in de Maegh, ende veert aldaer gekoockt, [...] het Net, als een
warm decksel, Baer toe helpende [...].' Voor de volgende fase zijn zowel lever
als gal onontbeerlijk: de lever vormt het bloed en de gal (met andere organen)
zuivert het (Van Beverwijck iósib, t.a.p.).
Ontfangster (...]gemeen: Huygens had geschreven 'Ontfanger general'.
Vermoedelijk uit puristische overwegingen veranderde hij dat, keuken is
bovendien vrouwelijk. De speelse vergelijking van de maag met een ontvanger
van de algemene (d.w.z. niet-gewestelijke en niet-stedelijke) belastingen wordt
daardoor echter wel aan het oog onttrokken; `in 't gemeen' kan ook `meestal'
betekenen, maar dat kan hier niet bedoeld zijn.
verkrachte [...] gulsigheden: die door onze nooit aflatende gulzigheid verkrachte
(overweldigde) `maag(d)'
Wie (...J warmt: wie de kok is, wie het koksmaatje, en wie (van de volgende
twee) met recht onderkok genoemd kan worden: de gele gal of de warme
rode lever (de formulering is abstract voor concreet : `de warmte van de rode
lever'). Vgl. de aantek. bij r. 1667.
Waer [...] Mik: Zie Beverwijck i65ib, p. 183: `Het gebruyck van de Milt is altfijt
gelooft te veesen, het dick en drabbigh Bloet, dat in de lever van het klaerste
gescheyden was, te ontfangen, [...] op dat `et overige van 't Bloet gesuyvert en
gereynight tot voedsel van al de Leden door het heel lichaem gesonden mochte
werden: welk grof en melancholijk Bloet sy soude trecken door een tak van de
Poort-ader of Milt-ader [...]. Hierom hebben sommige willen seggen dat de
Mik haren naem heeft, om dat ze ons milt, vrolijck, en bly-geestigh maeckt.
[...] Maer Bauhinus (vertu. Gaspard Bauhin, 1560-1624) is van gevoelen dat de
Milt streckt voor [= dient als] een tweede lever, om datse door de geseyde Ader
het grofste van de Gijl [=het verteerde voedsel], eer dat het aen de Lever komt,
na haer trekt [...] – een opvatting waar Beverwijck zich bij aansluit. Zie voor de
`vieze' milt ook Dagh-werck r. 1735-1740 (Zwaan 1973, p. 2o5): `...de poel van 't
overschot...' Vies hier dus in de tegenwoordige betekenis.
waer [...] dient: waartoe de op- en neergaande beweging van de luchtige
longen dient. Vgl. Van Beverwijck ióSib, p. 163: de longen heten zo omdat
ze locht vangen'; hun functie is `tweederley': `in 't adem halen door de koele
lucht de hitte des herten te verkoelen, en in 't uytaessemen de roockachtige
dampen uyt te losen.'
waerom [...] viel: waarom het meisje geen jongen, de beste soort, is geworden.
De kwestie wordt uitvoerig besproken in Aristoteles' De generatione
animalium, boek IV, I: een meisje wordt geboren als er sprake was van zwak
mannelijk zaad. Een echo hiervan o.a. in Van Beverwijck i65ia, p. 167, `dat de
jonge en al te oude lieden [t.w. mannen], niet als swacke kinderen en telen,