200602-relatietherapie.pdf - Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme

impliciet met zich mee dat de deelnemende vertegenwoordigers
van deze twee groepen een demand-withdrawal opstelling
innemen.
De derde vooronderstelling is dat de vaststelling van de diagnose
autisme spectrum stoornis op zichzelf al aanleiding zal geven tot
het openen van andere, nieuwe perspectieven voor het (echt)paar.
Zo’n ander perspectief kan zijn dat de partner een ander zicht ont-
wikkelt op gedragingen van de wederhelft door bijvoorbeeld
niet meer uit te gaan van de onwil van de ander maar van de
onmacht. De perceptie wordt dan veel meer gevoed door de idee
dat hij het niet kan in plaats van dat hij het niet wil. Ook de vraag
naar schuld kan hierdoor in een ander licht komen te staan waardoor
de mogelijke woede binnen de relatie afneemt. Voor de persoon
met de ASS zou door het vaststellen van de diagnose het nieuwe
inzicht kunnen ontstaan dat hij wellicht zijn best doet maar een
aantal dingen eenvoudigweg niet kan vanwege de aan het autisme
klevende beperkingen. Dit inzicht kan het gevoel van steeds maar
weer te falen nuanceren en reduceren. Door deze perspectief-
wisselingen bij beide personen kan er voor de relatie zelf ook een
nieuw perspectief ontstaan: als er rekening wordt gehouden met
de beperkingen kan er ruimte komen voor veranderingen
bijvoorbeeld in het ervaren van meer respect voor de ander
waarmee de strijd om de onwil meer naar de achtergrond verdwijnt.
Uit de ervaringen die wij in de relatietherapie opdeden, bleek de
vraag naar de erkenning van de gestelde diagnose een bijzonder
belangrijk gegeven. Het bepaalt in hoge mate de weg die het echt-
paar gaat of deze erkenning er al dan niet is. Bij deze erkenning speelt
de psycho-educatie die op de diagnosestelling volgt een rol van grote
betekenis. Voor de goede orde gaat het daarbij om psycho-educatie
aan beide partners. Binnen de psycho-educatie zal plaats dienen te
zijn voor erkenning van de diagnose, rouwverwerking en de sterkte-
zwakte analyse van de partner met ASS. Als er geen erkenning is van
de diagnose dan is er veel strijd. (Zie figuur 1, triade van Gottman).
Figuur 1:
GEEN ERKENNING VAN DE DIAGNOSE
Het samenspel tussen de drie domeinen van Gottman is sterk nega-
tief gekleurd. Zo zal bijvoorbeeld bij de pool perceptie, bij strijd over
de diagnose, het gedrag van de ander negatief gelabeld worden:
“hij doet het expres, hij wil niet veranderen”, zal de partner kunnen
denken. En de persoon met ASS zou kunnen denken: “zij wil mij niet
helpen”. Een dergelijke negatieve perceptie kan de spanning in de
relatie snel en hoog doen oplopen en ook de interactie, de communi-
catie zal niet makkelijk verlopen. Als er wel sprake is van erkenning
van de diagnose dan is er bijvoorbeeld – te beginnen bij perceptie
– een andere waarneming van het gedrag van de ander: de beteke-
nisverlening aan het gedrag verandert. Er ontstaat ruimte voor
tolerantie door de perspectiefwisseling van vermeende onwil naar
erkende onmacht.
Dit heeft een positieve doorwerking, zowel in de sfeer van de
interactie als in de sfeer van de fysiologie.
Al met al, zo moet de conclusie luiden, speelt de erkenning van
de diagnose een cruciale rol en is positieve verandering in de relatie
alleen mogelijk indien beide partners de beperkingen erkennen
die de ASS met zich meebrengt.
Tony Attwood beschrijft in 2003 een aantal strategieën om de
liefdesrelatie in ASS relaties te verbeteren. Hij noemt uitdrukkelijk
het erkennen van de diagnose als een belangrijke fase. Ook Isabelle
Hénault stelt in haar boek: “Asperger syndroom en seksualiteit”
dat het erkennen en accepteren van de diagnose ASS essentieel is
voor de relatie.
De beperkingen als gevolg van ASS brengt asymmetrie met zich
mee. Evenwel zijn er voor een aantal relaties mogelijkheden om op
cognitieve wijze communicatieve vaardigheden te verbeteren zodat
de relatie meer complementair kan worden.
Verdieping 2: asymmetrie in de relatie
In het artikel ‘Pilot: relatietherapie bij ASS (echt)paren (WTA, 2,
2005) probeerden we deze asymmetrie te verklaren vanuit het
autisme en vanuit de hechtingstheorie. Vanuit het autisme zijn er
aanknopingspunten te vinden bij de Theory of Mind, de Centrale
Coherentie en de Executieve Functies.
De Theory of Mind verwijst naar het vermogen zich te verplaatsen
in de mentale toestanden van de ander, de zogenaamde mind-
reading. Het gaat hier niet alleen om de gevoelens en emoties,
maar ook om andere mentale toestanden zoals: verlangens, wensen,
verwachtingen en overtuigingen. Het tekort aan mind-reading van
degene met ASS maakt een intieme relatie al asymmetrisch.
Mind-reading is een noodzakelijke voorwaarde om te komen tot
zelfreflectie zeggen Van Dijk en Blom in hun artikel “Vroege hechting
en volwassen partner relaties”. Peter Fonagy zegt in zijn boek:
“Attachment theory and psychoanalysis” over de reflectieve functie:
de reflectieve functie stelt mensen in staat andermans gevoelens,
gedachten, gedragingen en verlangens te begrijpen en betekenis
79
nummer 2 • augustus 2006