200602-relatietherapie.pdf - Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme

WTA-lezing 2006
Relatietherapie
Op deze en volgende pagina’s wordt de WTA-lezing 2006
geprojecteerd zoals gehouden door Hester Kuiper en
Henk Walder op 9 juni jl. Dit naar aanleiding van hun
bekroonde artikel ‘Relatietherapie bij ASS (echt)paren’
zoals dat verscheen in het WTA nr. 2, 2005. Ten opzichte
van dit artikel wordt in deze lezing duidelijk dat – aangestuurd
door verdere praktijkervaring met deze problematiek
– er sprake is van voortschrijdend en verdiepend
inzicht in deze therapie. De tekst werd samengesteld door
C. Weber en is geautoriseerd door de sprekers.
‘
Bij het ontwikkelen van een behandelmodule voor relatietherapie
waarbij een van de partners ASS heeft, zijn wij uitgegaan van een
drietal vooronderstellingen. In de eerste plaats: bij de speciale thera-
pie voor deze (echt)paren zijn nadrukkelijk drie dimensies in het
geding. De partner met de autistische stoornis, de partner zonder
autistische stoornis en de relatie zelf. Op het eerste gezicht lijkt dit
een open deur maar dan wel een die verwijst naar een belangrijk
inzicht dat aan de basis staat van de relatie die wij hier bespreken.
In deze speciale relatie ligt telkens het gevaar op de loer te denken
in de beperkingen die het autisme met zich meebrengt. Naar ons
oordeel is dat een pitfall die vermeden kan worden door ons telkens
te realiseren dat ook de dimensie van de partner zonder ASS met
(meestal) haar eigen inbreng, en de inhoud en dynamiek van de
relatie zelf evenzeer van belang zijn.
De tweede vooronderstelling is dat wij vermoeden dat het demand-
withdrawal patroon bij deze relaties vaker voor zou komen dan gemid-
deld. De hypothese was dat de partner zonder ASS initiatief neemt tot
het bespreken van problemen, meer vragen stelt, meer kritiek geeft en
dat de partner met ASS (meestal de man) zich vervolgens meer zou
terugtrekken. Bij het vormgeven aan een relatietherapie is het dan
zaak om daar alert op te zijn en daar rekening mee te houden.
Verdieping 1: demand-withdrawal
Christensen onderscheidde het demand-withdrawal patroon als
veel voorkomend in vrouw-man relaties. De partners van ASS, vaak
vrouwen, nemen in de regel het initiatief tot een gesprek en komen
dus in een positie van vrager (willen overleggen over opvoeding van
de kinderen of over het huishouden of over hun werk of over de
relatie en de gevoelens die ze daarover hebben). Zij zijn vaak
degenen die kritiek uiten over te weinig respons en wat we zien is
dat de ASS man zich meer terugtrekt.
In 2003 beschrijft Baron-Cohen in: “The essential difference” de
problemen die Aspergers hebben met empathie. Hij vat zijn theorie
over autisme op als een extreme vorm van het mannelijk brein,
de zogenaamde “Extreme Male Brain”. Volgens deze theorie heeft
elke man of vrouw een bepaald “hersentype”. Er zijn drie veel
voorkomende hersentypen, te weten:
78
Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme
Het E-type ofwel vrouwelijk brein: sterk ontwikkeld empathisch vermogen;
Het S-type ofwel mannelijk brein: sterk ontwikkeld systematisch,
analytisch vermogen;
Het B-type ofwel meer gebalanceerd man/vrouw brein. Hier zijn
het empathisch en het systematisch-analytisch vermogen met
elkaar in evenwicht.
Baron-Cohen veronderstelt dat bij ASS sprake is van extreem S-brein.
Recent was er in de Volkskrant bijlage een interview met 4 mannen
van rond de veertig jaar. Zij bezochten hun stamkroeg en werden
geïnterviewd over hun relatie. Alle 4 vertelden ze hoe lastig zij het
vonden om te gaan met de verschillende verwachtingen die aan hen
gesteld werden: hun rol als vader, verzorger, opvoeder, hun rol als
collega in hun werk (ook zorg dragen voor mede-collega’s), hun rol
als bestuurder in de voetbalvereniging van hun zoon, hun rol als
partner van hun vrouw et cetera. Kenneth Gergen onderscheidt in
zijn boek “The saturated Self” drie verschillende fasen van bewust-
wording van het “zelf-besef” en plaatst dat in een historisch-
sociologisch perspectief: van modernisme naar post-modernisme:
Bij het modernistische zelf-besef staan aanzien en sociaal voordeel
centraal. In de overgangsfase naar het post-modernisme wordt de
expressie van het zelf voor het zelf-besef van belang; het is de fase
van het zogenaamde ik-tijdperk.
In de periode van het post-modernisme is het zelf-besef veel meer
verankerd in de veelheid van relaties, zoals ook de 4 geïnterviewde
mannen lieten zien.
Je verhouden tot en staan in de verschillende, veelzijdige relaties is
niet alleen van belang, maar bepaalt ook wie je bent. Je moet in staat
zijn verwachtingen te begrijpen, te voorspellen en de context van de
relatie begrijpen, aanvoelen en kunnen anticiperen. Kortom: dit doet
een enorm beroep op het empathisch vermogen ofwel het vrouwelijk
brein zoals Baron-Cohen stelt. Het is van belang het demand-with-
drawal communicatiepatroon ook te plaatsen tegen deze achter-
grond van socio-culturele verwachtingspatronen, tijdsperspectief en
veranderende rolopvattingen van man-en-vrouw.
Ook voor de diagnose autisme spectrum stoornis geldt deze achter-
grond wanneer we kijken naar de criteria in de afgelopen twintig
jaar. Het is niet alleen beter te diagnosticeren, maar het heeft ook
te maken met de verwachtingen, het tijdsbeeld en de betekenis-
geving binnen de maatschappij.
Hester Kuiper, Henk Walder
In zijn boeken: “De woorden en de dingen” en “De geschiedenis
van de waanzin” beschrijft de Franse filosoof Michel Foucault een
archeologie van de menswetenschappen. Hier laat hij zien hoe
de menswetenschappen steeds meer zich het gebied toe-eigenen
van diegene die buiten de maatschappijnormen vallen en patho-
logiserende uitspraken doen over deze groepen mensen.
Zij worden in verschillende categorieën opgedeeld om hen te
kunnen onderscheiden van hen die wel binnen de maatschappij-
norm vallen. Deze indeling “gezond versus niet-gezond” brengt

impliciet met zich mee dat de deelnemende vertegenwoordigers
van deze twee groepen een demand-withdrawal opstelling
innemen.
De derde vooronderstelling is dat de vaststelling van de diagnose
autisme spectrum stoornis op zichzelf al aanleiding zal geven tot
het openen van andere, nieuwe perspectieven voor het (echt)paar.
Zo’n ander perspectief kan zijn dat de partner een ander zicht ont-
wikkelt op gedragingen van de wederhelft door bijvoorbeeld
niet meer uit te gaan van de onwil van de ander maar van de
onmacht. De perceptie wordt dan veel meer gevoed door de idee
dat hij het niet kan in plaats van dat hij het niet wil. Ook de vraag
naar schuld kan hierdoor in een ander licht komen te staan waardoor
de mogelijke woede binnen de relatie afneemt. Voor de persoon
met de ASS zou door het vaststellen van de diagnose het nieuwe
inzicht kunnen ontstaan dat hij wellicht zijn best doet maar een
aantal dingen eenvoudigweg niet kan vanwege de aan het autisme
klevende beperkingen. Dit inzicht kan het gevoel van steeds maar
weer te falen nuanceren en reduceren. Door deze perspectief-
wisselingen bij beide personen kan er voor de relatie zelf ook een
nieuw perspectief ontstaan: als er rekening wordt gehouden met
de beperkingen kan er ruimte komen voor veranderingen
bijvoorbeeld in het ervaren van meer respect voor de ander
waarmee de strijd om de onwil meer naar de achtergrond verdwijnt.
Uit de ervaringen die wij in de relatietherapie opdeden, bleek de
vraag naar de erkenning van de gestelde diagnose een bijzonder
belangrijk gegeven. Het bepaalt in hoge mate de weg die het echt-
paar gaat of deze erkenning er al dan niet is. Bij deze erkenning speelt
de psycho-educatie die op de diagnosestelling volgt een rol van grote
betekenis. Voor de goede orde gaat het daarbij om psycho-educatie
aan beide partners. Binnen de psycho-educatie zal plaats dienen te
zijn voor erkenning van de diagnose, rouwverwerking en de sterkte-
zwakte analyse van de partner met ASS. Als er geen erkenning is van
de diagnose dan is er veel strijd. (Zie figuur 1, triade van Gottman).
Figuur 1:
GEEN ERKENNING VAN DE DIAGNOSE
Het samenspel tussen de drie domeinen van Gottman is sterk nega-
tief gekleurd. Zo zal bijvoorbeeld bij de pool perceptie, bij strijd over
de diagnose, het gedrag van de ander negatief gelabeld worden:
“hij doet het expres, hij wil niet veranderen”, zal de partner kunnen
denken. En de persoon met ASS zou kunnen denken: “zij wil mij niet
helpen”. Een dergelijke negatieve perceptie kan de spanning in de
relatie snel en hoog doen oplopen en ook de interactie, de communi-
catie zal niet makkelijk verlopen. Als er wel sprake is van erkenning
van de diagnose dan is er bijvoorbeeld – te beginnen bij perceptie
– een andere waarneming van het gedrag van de ander: de beteke-
nisverlening aan het gedrag verandert. Er ontstaat ruimte voor
tolerantie door de perspectiefwisseling van vermeende onwil naar
erkende onmacht.
Dit heeft een positieve doorwerking, zowel in de sfeer van de
interactie als in de sfeer van de fysiologie.
Al met al, zo moet de conclusie luiden, speelt de erkenning van
de diagnose een cruciale rol en is positieve verandering in de relatie
alleen mogelijk indien beide partners de beperkingen erkennen
die de ASS met zich meebrengt.
Tony Attwood beschrijft in 2003 een aantal strategieën om de
liefdesrelatie in ASS relaties te verbeteren. Hij noemt uitdrukkelijk
het erkennen van de diagnose als een belangrijke fase. Ook Isabelle
Hénault stelt in haar boek: “Asperger syndroom en seksualiteit”
dat het erkennen en accepteren van de diagnose ASS essentieel is
voor de relatie.
De beperkingen als gevolg van ASS brengt asymmetrie met zich
mee. Evenwel zijn er voor een aantal relaties mogelijkheden om op
cognitieve wijze communicatieve vaardigheden te verbeteren zodat
de relatie meer complementair kan worden.
Verdieping 2: asymmetrie in de relatie
In het artikel ‘Pilot: relatietherapie bij ASS (echt)paren (WTA, 2,
2005) probeerden we deze asymmetrie te verklaren vanuit het
autisme en vanuit de hechtingstheorie. Vanuit het autisme zijn er
aanknopingspunten te vinden bij de Theory of Mind, de Centrale
Coherentie en de Executieve Functies.
De Theory of Mind verwijst naar het vermogen zich te verplaatsen
in de mentale toestanden van de ander, de zogenaamde mind-
reading. Het gaat hier niet alleen om de gevoelens en emoties,
maar ook om andere mentale toestanden zoals: verlangens, wensen,
verwachtingen en overtuigingen. Het tekort aan mind-reading van
degene met ASS maakt een intieme relatie al asymmetrisch.
Mind-reading is een noodzakelijke voorwaarde om te komen tot
zelfreflectie zeggen Van Dijk en Blom in hun artikel “Vroege hechting
en volwassen partner relaties”. Peter Fonagy zegt in zijn boek:
“Attachment theory and psychoanalysis” over de reflectieve functie:
de reflectieve functie stelt mensen in staat andermans gevoelens,
gedachten, gedragingen en verlangens te begrijpen en betekenis
79
nummer 2 • augustus 2006

WTA-lezing 2006
te geven. Dit bevordert de voorspelbaarheid in het contact, men
kan ook eigen gedrag afstemmen en nadere betekenis geven.
De centrale coherentie verwijst naar het vermogen samenhang te
zien, en te begrijpen. Detail-waarneming van mensen met ASS
wordt vaak aangehaald. Als voorbeeld kan hier de man dienen die
de onderliggende boodschap mist in zijn kontakt met zijn vrouw.
Zij wilde praten over hun relatieproblemen en de gevoelens die zij
daarbij had en hij zocht naarstig naar oplossingen.
Zij voelde zich tenslotte niet gehoord en onbegrepen, hij werd boos.
Peter Vermeulen zegt in zijn artikel “Emotionele intelligentie en
sociale coherentie”: “Wat sociale situaties zo moeilijk maakt voor
mensen met autisme is dat ze niet logisch te beredeneren zijn, maar
slechts begrepen kunnen worden via goed gissen.” Hij pleit voor een
zekere mate van acceptatie van het tekort aan centrale coherentie
bij mensen met ASS. Hij zegt verder: “Als we willen dat mensen
met autisme rekening houden met onze gevoelens en intenties zullen
wij in de eerste plaats onze communicatie moeten veranderen en de
dingen voor hen verduidelijken. Daarnaast kunnen we hen een aan-
tal functioneel compenserende vaardigheden aanleren zoals: leren
vragen wat de ander denkt of voelt.”
Het logisch beredeneren ervaren wij bij de mannen met ASS eerder
als een coping strategie in een niet voorspelbare sociale “gis”
context. Deze sociale “gis”context en de meer voorspelbaarheid
hiervan ontwikkelt zich naar ons idee juist in het vermogen van
reflectief bewustzijn zoals door Fonagy omschreven. Een veilige
hechting speelt hierin een belangrijke rol.
Executieve Functies verwijst naar het kunnen plannen en uitvoeren
van taken. De mensen met ASS hebben vaak een slecht overzicht
over hun taken en zijn weinig slagvaardig in situaties die vragen
om een herziening van het vaststaande plan van aanpak.
Sommige mensen met ASS houden strikt vast aan hun vaste
gewoonte en rituelen; zij raken te zeer gespannen wanneer zij hier-
van moeten afwijken. Ook de overgang bijvoorbeeld van werk naar
privé-leven levert voor sommigen veel problemen op; zij hebben
meer tijd nodig om deze overgang te kunnen maken. Ook vanuit
dit gezichtspunt is er dus sprake van asymmetrie.
Hechtingstheorie:
Als gezegd kan asymmetrie ook verklaard worden vanuit de hechtings-
relatie die veel mensen met ASS hebben. Bij veel ASS relaties is het
vaak de vrouw die de verzorgende rol op zich neemt.
Zij neemt de verantwoordelijkheid op zich voor de opvoeding, de
huishouding en de sociale contacten en biedt op die manier structuur
en veiligheid aan haar partner. De ASS relatie is in die gevallen er
één van caregiver-carereceiver en daarmee ook asymmetrisch.
In ons werk met echtparen met ASS komen wij veel stellen tegen
met “onveilige” hechtingservaringen, zowel bij degene met ASS als
bij de partner. In hun interactie zie je: claimend of afwijzend of
80
Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme
angstig-vermijdend gedrag. Het is van belang te weten of dit gedrag
ontstaan is vanuit de ervaringen binnen de huidige relatie dan wel
ontstaan is vanuit eerdere ervaringen in de jeugd. In het laatste geval is
de hechtingstijl een mentale representatie gaan vormen en beïnvloedt
sterk alle andere intieme relatievorming en vindt meer onbewust
plaats. Verder heeft een onveilige hechting in de jeugd een stagnerend
effect op de ontwikkeling van de reflectieve functie stelt Fonagy.
Beschikbaarheid, ondersteuning wederzijds zijn zeer belangrijk voor
een veilige volwassen intieme relatie. Susan Johnson zegt in haar boek
“The practice of emotionally focused therapy” dat het niet beschik-
baar zijn, het ontbreken van emotionele steun sterke negatieve
gevoelens kunnen oproepen en negatieve interactiepatronen ont-
wikkelen zoals claimen en vermijden. Dit zien wij bij onze echtparen
geregeld. Een dergelijk patroon vergroot de onveiligheid en de kans
op asymmetrie.
Verdieping 3: asymmetrie? Nuancering
Eén van onze conclusies uit het artikel zoals dat verscheen in het WTA
was: “de partner relaties waarvan één van de partners gediagnosticeerd
is met ASS zijn per definitie asymmetrisch. De beperkingen als gevolg
van ASS brengen deze asymmetrie met zich mee. Binnen een aantal
relaties zijn er mogelijkheden communicatievaardigheden te leren,
waardoor verbetering intreedt en er meer complementariteit kan
ontstaan.”
Alleen het aanleren van communicatievaardigheden is niet voldoende
voor meer complementariteit is onze ervaring nu.
Het gaat met name ook om de groei naar meer veilige hechting, de
emotionele verbondenheid en vertrouwen van de partners onderling
en het veranderen van de negatieve interactiepatronen, waar kritiek
en vermijding het decor vormen, naar meer steun en het durven
uiten van verlangen, pijn en verdriet. In de relatie waar men zich
veilig voelt, is de ontwikkeling van een reflectief vermogen meer
mogelijk. Men zal minder de verlangens en teleurstelling uitageren
dan wel projecteren in de partner.
Vanuit deze emotionele verbondenheid is er ruimte voor differenta-
tie, leren accepteren en kunnen omgaan met onderlinge verschillen.
Op die manier, hebben een aantal echtparen ons laten zien, kan
de asymmetrie op de achtergrond verdwijnen en krijgt de diagnose
ASS een meer dynamische betekenis in plaats van een statische.
In de statische betekenis staat vooral de handicap en blijvende
beperking centraal. In de dynamische betekenis wordt wel stil gestaan
bij de beperking, maar zijn beide partners bereid de mogelijkheden
te onderzoeken naar verdere groei van beiden. Een korte casusbe-
schrijving ter illustratie.
Zij is begin veertig en van Chinese afkomst, hij ook begin veertig,
Nederlander en heeft sinds een half jaar de diagnose Asperger.
Zij is zeer teleurgesteld over het uitblijven van een tweede kind.

Met dit uitblijven, het niet vervullen van haar verlangen, voelt zij
ook meer verdriet over haar vertrek vanuit China.
Zij uit zich kritisch, geregeld geïrriteerd naar hem. Hij verdedigt
zich, beargumenteert. Na de psycho-educatie en betere afstemming
rond huishouden wordt in de gesprekken meer stil gestaan bij hun
conflict, haar verwachtingen en teleurstelling over de relatie en zijn
onbegrip hierover. Na enige tijd en uitleg kan hij haar boosheid
vertalen in de pijn en het verdriet dat zij voelt. Hij kan haar hierna
adequaat troosten. Zij stelt zich minder agressief op naar hem,
zij raken meer betrokken op elkaar en er is meer wederzijdse steun
ook in de praktische zaken. Zij steunt hem meer in de planning
van het huishouden, hij ondersteunt haar in de Engelse lessen
die zij volgt.
In de relatie ontstaat er tussen beiden meer acceptatie en ook
ruimte voor differentatie. Hij besteedt weer samen met zijn vroegere
vriend tijd aan zijn hobby fotografie, zij spreekt 1 maal per week
af met een Chinese vriendin, terwijl hij op hun dochter past.
De relatie wordt meer complementair en de asymmetrie verdwijnt
naar de achtergrond. Overigens schuilt ook in de relatie behandelaar-
echtpaar het risico van “blijvende” asymmetrie, wanneer de behan-
delaar zich opstelt als de wetende deskundige.
In de therapeutische relatie is complementariteit noodzakelijk wel
met ieders eigen verantwoordelijkheid.
Deze verantwoordelijkheid betekent voor de behandelaar dat hij/zij
respect, betrokkenheid en wil tot samenwerken en gezamenlijk
onderzoeken zal moeten tonen, zodat een veilig klimaat kan ont-
staan waar ruimte is voor reflectie.
Verdieping 4: emoties en gevoelens in ASS relaties
In de therapie komen gevoelens van beiden aan de orde; beiden
uiten die op verschillende wijze. Aandacht hiervoor is van belang.
Voor de partner met ASS zullen de gevoelens meer toegelicht en
benoemd moeten worden. Het doel is tot meer begrip te komen,
in het begin eerder op cognitief niveau maar bij sommigen is
integratie meer mogelijk en zijn zij ook in staat tot meer aanvoelen
en zich kunnen verplaatsen in de partner.
Bij de partner zonder ASS: zij zal gevoelens kort en bondig moeten
leren gaan verwoorden en in haar woede zich minder heftig moeten
tonen. In later stadium van de therapie kan onder andere met
behulp van de technieken uit de Emotionally focused therapy
van Susan Johnson het verdriet, de angst en het verlangen van
beiden meer gedeeld worden. Belangrijke voorwaarde is herstel
van zogenaamde basic trust bij beiden.
Voor elke relatie geldt: je durft je pas kwetsbaar op te stellen
wanneer je je veilig weet. De veilige hechting, je verbonden voelen,
is met andere woorden hierin van belang.
Emotionally focused therapy stelt dat mensen in onveilige relaties
een negatief interactiepatroon ontwikkelen zoals bijvoorbeeld
voortdurende kritiek en vermijding; dergelijke interactiepatronen
versterken op hun beurt weer de onveiligheid en hebben uiteraard
ook effect op de reflectie.
De vermijding en aanhoudende boosheid/kritiek noemt Susan
Johnson secundaire emoties. Vaak ligt hieronder een primaire emotie
zoals bijvoorbeeld verdriet of angst voor verlating ten gevolge van
ervaringen of een verlangen naar meer geborgenheid. Het is van
belang na de de-escalatie van het conflict deze primaire emotie
naar voren te halen.
Een korte schets
Een echtpaar waar de man recent diagnose Asperger heeft.
Het begin van de therapie stond in teken van psycho-educatie.
Bij beiden ontstaat meer herkenning en erkenning van de diagnose.
Daarna waren zij beter in staat af te stemmen; hij kwam eerder
thuis van zijn werk en zette zich meer in voor de opvoeding van
hun dochter. Zij stelde zich minder vermijdend op in het contact
naar hem. Haar vermijding had te maken met haar angst voor zijn
verbale agressie. Hij uitte zich agressief op de momenten wanneer
hij zich buiten gesloten voelde.
In zijn familie had hij altijd het gevoel gehad: “ïk doe er niet toe”.
Ook in zijn relatie met haar had hij vaak dit gevoel. Naarmate hij
zijn angst en verdriet meer kon verwoorden, kon zij meer open
staan en kon zij hem haar angst vertellen over haar agressieve,
gewelddadige vader. Beiden waren in staat meer naar elkaars verhaal
te luisteren en elkaar steun en troost te bieden. Hun negatieve
interactiepatroon veranderde, werd veiliger en meer verbonden.
Vanuit de grotere veiligheid is er ook meer ruimte voor reflectie
op eigen handelen en op de reactie van de ander.
Tenslotte: het moge duidelijk zijn, deze therapie is in ontwik-
keling. Er zal nog veel studie nodig zijn en praktische ervaring
moeten worden opgedaan om deze therapie te verbeteren en
te vervolmaken.
Daarbij is ook uw inzet van groot belang maar vooral ook de inzet
van de vele echtparen die dagelijks vechten voor het verbeteren
van hun relatie. ’
81
nummer 2 • augustus 2006

WTA-lezing 2006
Impressie van een zaaldiscussie
Een probleem, een aandachtspunt en een stelling
Als aangegeven in het redactioneel op pagina 51 had deze WTA-
lezing een bijzondere opzet. Twee deskundigen – mw. Carla van
Zuijden en mw. Ciska Aerts – werden bereid gevonden hun inzichten
te formuleren in de vorm van stellingen om zo de discussie breed te
houden en de uitwisseling van ideeën met de zaal te verlevendigen.
Van Zuijden is relatietherapeute werkzaam bij Symfora en mw.
Ciska Aerts is als psychiater/psychotherapeut werkzaam bij het
Leo Kannerhuis. Hieronder enige stellingen en fragmenten uit een
zaaldiscussie die van belang lijken voor de ontwikkeling van deze
bijzondere therapie.
Een probleem: generalisatie
Het generaliseren van nieuw geleerde vaardigheden is voor veel
mensen met een autisme spectrum stoornis een serieus probleem.
Dit probleem moet beschouwd worden als een intrinsiek onderdeel
van de therapie zelf.
De vraag doet zich dan ook voor hoe binnen de therapeutische
setting voorwaarden kunnen worden geschapen om hier mee om
te gaan. Een sluitend en eenduidig antwoord op deze vraag bleek
in dit stadium van de ontwikkeling van de therapie nog niet voor-
radig. Binnen de therapie kan men de vormtechnische interactie
structureren door het plannen van vaste afspraken tussen de part-
ners. Bijvoorbeeld: op dinsdagavond van acht uur tot half negen
spreken jullie met elkaar met als uitgangspunt een agenda waar jullie
het over willen hebben. Daarbij zijn hulpmiddelen denkbaar als het
meegeven van een afsprakenlijstje en het beschikbaar hebben van
filmfragmenten om de kern van een boodschap vast te leggen.
Maar toch blijft plannen iets anders dan uitvoeren. Het element van
de mate van strijd tussen de partners speelt daarbij op de achter-
grond een belangrijke rol. De wijze waarop de communicatie
gevoerd wordt, is niet eenvoudig te transfereren. Oude patronen –
zoals bijvoorbeeld agressief taalgebruik- kunnen in de therapeutische
setting ingedamd worden maar weer opkomen in de thuissituatie.
Daarmee komt de veiligheid binnen de relatie in het geding. Er zijn
uiteraard trainingen tegen agressie. Maar ook communicatie via
e-mail kan wellicht uitkomst bieden. Het effect van dit verkeer kan
zijn dat de inhoud van de communicatie belangrijker wordt dan de
vorm. Uit de beschikbare ervaringsgegevens blijkt voorlopig wel dat
naarmate de (echt)paren meer verwijderd kunnen blijven van hun
relationele strijd, de afstemming van de gemaakte afspraken en dus
de generalisatie beter verloopt.
Een aandachtspunt: de komst van kinderen
Een vaak onbesproken gelaten maar wel degelijk medebepalend
element in de keuze van een relatiepartner kan in sommige gevallen
juist zijn, dat er sprake is van mogelijk autisme, zonder dat de
82
Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme
partners dat op dat moment behoeven te weten. In de lezing van
Doreleijers (Autisme en forensische psychiatrie; WTA 2006, nr. 1;
pag 11) lezen we bijvoorbeeld: “De echtelieden waren gelukkig
getrouwd. De moeder had de man leren kennen toen hij in de dertig
was en hij had daarvoor nog nooit iets met het andere geslacht
gehad; zij vond hem een heel veilige man.” Ook in de hier besproken
relatietherapie bleek, dat alle betrokkenen perioden hebben gehad
waarin ze gelukkig met elkaar waren. De gesignaleerde asymmetrie
– voor zover die al specifiek zou zijn voor de hier bedoelde ASS-relaties –
speelt dus niet altijd een negatieve rol maar kan ook mensen bij elkaar
brengen. Wat wél uit de voortgang van de ervaringen met deze relati-
etherapie naar voren kwam is dat veel echtparen aangaven dat met
name de komst van de kinderen een verschuiving betekende in de
relatie omdat er problemen kwamen met overzicht en planning die de
komst van kinderen nu eenmaal met zich meebrengt.
Een stelling: mensen met ASS hebben dezelfde emoties als
mensen zonder ASS
Een korte zaaldiscussie over deze stelling leverde algemene instem-
ming op. Deze instemming betekent niet dat de stelling als obligaat
gekarakteriseerd zou kunnen worden. Integendeel: er schuilt een
belangrijk uitgangspunt achter met implicaties voor behandelaars.
Als de diagnose ‘autisme’ eenmaal gesteld is, bestaat er nog steeds
een neiging – zeker bij kinderen – te stoppen met therapie onder
het motto: tegen een dergelijk voldongen feit helpt – even los van
enige cognitief geïnspireerde behandelingen – geen enkele therapie.
Bij de onderhavige problematiek, waar het gaat over de diagnose
bij volwassenen, zou men wensen dat hulpverleners de mensen
met ASS op hun emotionaliteit blijven aanspreken en niet tot de
conclusie komen dat er tegen autisme geen kruit gewassen is.
Duidelijk is wel dat – terwijl er sprake is van dezelfde emoties –
de uiting van deze emoties anders verloopt. Ook daar zal in een
relatietherapie rekening mee moeten worden gehouden. Het meest
frappant kwam dit tot uitdrukking in een voorbeeld vanuit de zaal:
“Als ik een emotie heb, dan uit ik hem niet; als ik hem wel uit, ben
ik ’m kwijt.” In de relatietherapie moet men zich rekenschap geven
van de onderscheiden manier van het uiten van emoties bijvoorbeeld
door goed te kijken naar stereotiepen die mensen met autisme
vertonen. Stereotiepen zijn betekenisvol en verwijzen naar emoties.
De redactie realiseert zich dat de regels op deze pagina nog
geen begin van een adequate samenvatting vertegenwoor-
digen van de zaaldiscussie zoals die zich na het referaat van
Kuiper en Walder ontwikkelde. Daarom stelt de redactie de
Forumpagina van het volgend nummer van het WTA open
voor aanvullende bijdragen van de aanwezige discussianten.

Bijlage bij artikel Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme
Dit artikel is verschenen in het Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme. Het tijdschrift is
online te vinden op www.wetenschappelijktijdschriftautisme.nl.
Over het Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme
Het Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme is een uitgave van de NVA, de Nederlandse
Vereniging voor Autisme. De website van de NVA is www.autisme.nl.
Het blad verschijnt 3 keer per jaar. Het verschijnt onder de verantwoordelijkheid van een
onafhankelijke redactie.
Contact
U kunt ons per mail bereiken op: redactie@wetenschappelijktijdschriftautisme.nl
De overige contactgegevens vindt u op onze website.
Deze pagina is aan de PDF toegevoegd in augustus 2010.