N I E U W S B R I E F 2011 - 2 - RAAP Archeologisch Adviesbureau

Inrichtingsplan voor
‘schatkamer’ castellum
Fectio
Een bult in het landschap, meer herinnert er niet aan
de resten van het Romeinse castellum Fectio aan de
A12 bij Bunnik. Dat gaat veranderen. Een bijzonder
inrichtingsplan rolde onlangs van de ontwerptafel.
Drie betrokkenen over het plan voor dit verdwenen
monumentale legerkamp.
Edwin Wolvekamp, provincie
Utrecht
De resten van castellum Fectio liggen
tot op heden verborgen onder een vrij
onopvallende heuvel langs de A12:
waarom heeft de provincie besloten om er
een inrichtingsplan voor te laten maken?
Het plan ontstond ongeveer drie jaar
geleden. We kregen toen de kans om zo’n 15
hectare grond aan te kopen ten westen van
Fort Vechten, dat een onderdeel is van de
Nieuwe Hollandse Waterlinie. In het kader
van de Ecologische Hoofdstructuur was
eerder grond verworven en de boomgaard
hadden we al in eigendom. Het is een
bijzonder terrein en een rijksmonument, er
was al veel over het castellumterrein bekend.
Het zou mooi zijn om functies als recreatie,
natuur en archeologie op die locatie te
integreren. Wat ook meespeelt, is dat het
castellum een onderdeel is van de Limes,
de noordelijke grens van het Romeinse
rijk, en als provincie zijn we betrokken bij
een project om die Limes op de Unesco
werelderfgoed lijst te krijgen.
archeologie en inrichting Opdrachtgever:
Wat waren voor de provincie de
uitgangspunten voor het inrichtingsplan?
De opdracht aan de ontwerpers van Parklaan
was een integraal inrichtingsplan te maken
waarin de drie aspecten van het terrein, dus
recreatie, natuur en archeologie, verenigd
Ontwerptekening in vogelvluchtperspectief van
het hele gebied.
zouden worden. Het zichtbaar en beleefbaar
maken van het Romeinse castellum past daar
natuurlijk helemaal in.
Is de provincie tevreden met het ontwerp?
Jazeker, de provincie is enthousiast over het
ontwerp. Wat ik zelf het meest geslaagde
onderdeel van het ontwerp vind, is het
idee om de grond als het ware te egaliseren
waardoor een plateau ontstaat. Door uit te
gaan van het hoogste punt van het castellum
en de rest van de omliggende grond op te
hogen tot dat niveau, ontstaat een spannend
geheel. Het castellum komt zo nog hoger en
dus opvallender in het landschap te liggen.
Wanneer kunnen de recreanten het
gebied in gebruik nemen?
Dat is een spannende vraag in deze tijd. Het
is een ambitieus ontwerp dat bij realisatie
ook veel gaat kosten. Er wordt bekeken hoe
het financieel te regelen is. We zetten nu in
op het realiseren van een eerste fase, waar
de castellummuur en de principia niet in
zijn opgenomen. Het besluit van Provinciale
Staten wordt in december verwacht. Dan is
duidelijk of en hoeveel geld er beschikbaar is
om het inrichtingsplan te realiseren.
Landschapsarchitect:
Marcel Eekhout, Parklaan
landschapsarchitecten
Is het lastiger om een ontwerp te maken
met als extra randvoorwaarde rekening
te houden met het archeologisch
erfgoed?
Ja, dat is lastiger. Je hebt altijd wel
randvoorwaarden, maar in dit geval dus
een set extra. Aan de andere kant levert het
verhaal van die plek ook inspiratie voor het
ontwerp.
Hoe begint een ontwerpproces waarbij je
met diverse archeologische relicten, zoals
castellum, limes, oude Rijn en vicus te
maken hebt?
Eerst hebben we een landschapsanalyse
gemaakt. We hebben gekeken hoe de
landbouw functioneert, hoe het zit met
recreatie en welke eisen er zijn voor de
ecologische verbindingszones. En tegelijk
probeer je ook achter de essentie van de
Romeinse tijd te komen. Waarin onderscheidt
Castellum Fectio
Castellum Fectio in Bunnik is een van
de grootste en oudste Romeinse forten
van ons land. Rond het begin van de
jaartelling bouwden de Romeinen
een houten fort aan de Oude Rijn en
in de drie eeuwen daarna volgden
nog eens vijf houten en een stenen
fort op die locatie. Het castellum was
onderdeel van de Romeinse Limes. Er
verbleven 500 tot 1000 soldaten en
vlakbij lag een kampdorp (vicus). Naast
het castellum ligt Fort Vechten dat in
1867-1870 werd gebouwd als onderdeel
van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
De provincie Utrecht wil dit kruispunt
van twee militaire linies markeren.
Parklaan Landschapsarchitecten kreeg
de opdracht een inrichtingsplan op te
stellen en schakelde RAAP in voor de
archeologische input.
deze plek zich van andere, wat is waar
gevonden, hoe werkt het? Het is een
zoektocht naar aanknopingspunten voor
het ontwerp. De zoektocht resulteert in een
hoop informatie en daaruit selecteer je dan
datgene waar je ruimtelijk iets mee kunt en
waar de recreanten iets mee kunnen. Een
kwestie van brainstormen en schetsen. Het
is heel handig om daar een archeoloog bij
te hebben die beeldend mee kan denken en
creatief is. Daarom was niet alleen beeldend
kunstenaar Paul de Kort er vanaf het begin
bij, maar ook archeoloog Ivar Schute.
Wij hebben al eerder samengewerkt, aan
inrichtingsprojecten voor de provincie Zuid-
Holland bijvoorbeeld.
Heeft u zich bij het ontwerpen laten
inspireren door de bouwprincipes van de
Romeinen?
Het basisontwerp is een plateau waarop
met een betonnen plint de contouren van
het castellum worden weergegeven, dat is
een lange zitrand. Daarbij hebben we wel
gezocht naar een maatsysteem, want daar
waren de Romeinen sterk in. Niet zozeer een
exacte Romeinse maat, maar wel het principe
van maatvoering hebben we overgenomen.
Bijvoorbeeld in het standaard formaat
van het strekmetaal waar de muren mee
opgetrokken worden.
Het fort kent wel zeven bouwfasen, waar
is voor het ontwerp vanuit gegaan?
Een volledige reconstructie van het castellum
was niet de bedoeling, we zoeken het meer
in de verbeelding. We hebben met moderne
materialen naar een interpretatie gezocht en
de laatste fase, de steenbouw, gekozen om
te verbeelden. Die ligt namelijk het dichtst
aan het oppervlak en daarover is het meest
bekend. Op twee plekken zijn overigens
ook stukken van eerdere houtbouwfasen
verbeeld. Zo hebben we een lange houten
bank ontworpen op een plek waar een houten
castellummuur van de eerste bouwfase
heeft gestaan. Het ontwerp is in principe
demontabel. De gedachte daarachter is dat
er vast nieuwe vondsten gedaan worden die
weer tot nieuwe inzichten leiden. We weten
nu niet 100% zeker hoe het vroeger zat, en
het is handig dat je het ontwerp eventueel
kunt aanpassen in de toekomst.
Archeoloog:
Ivar Schute, RAAP
In hoeverre is RAAP betrokken geweest
bij archeologisch onderzoek naar de
overblijfselen van castellum Fectio?
Er is al heel vaak en ook lang geleden allerlei
onderzoek naar het castellum gedaan.
Zoveel zelfs dat er een apart onderzoek is
geweest om dit allemaal weer op een rij te
krijgen. RAAP heeft met name het terrein
om het castellum in kaart gebracht, de vici,
de grafvelden en het landschap waarin ze
liggen. Ook hebben we een metaaldetectieonderzoek
uitgevoerd in de boomgaard op
het castellum.
Wat was je bijdrage als archeoloog bij de
totstandkoming van het plan?
Elk inrichtingsplan beginnen we op dezelfde
manier: Marcel Eekhout, Paul de Kort en
ik komen op locatie bij elkaar voor een
brainstormsessie. We hebben dit de laatste
paar jaar voor zo’n tien projecten gedaan en
naar mijn ervaring zijn deze dagen cruciaal.
We nemen de tijd, lopen rond en ik vertel ze
over de vindplaats. Het zijn vragen, wilde
fantasieën, associaties en beelden die dan
naar boven komen. En iedere keer blijkt
achteraf dat we het centrale thema van het
latere ontwerp dan al te pakken hebben.
Heel bijzonder en inspirerend. Daarna
gaan Marcel en Paul aan de gang met het
ontwerp, dat ik dan voortdurend toets aan
de technische randvoorwaarden, in dit geval
Montagefoto van een deel van de castellummuur
met torens. Onder: schets met betonnen plint. Links:
bovenaanzicht inrichtingsplan met castellum Fectio en
fort Vechten.
die van de RCE. Een lastig proces, want het
ontwerp is best complex en het was niet
altijd duidelijk wat is toegestaan. Daarover
is onderhandeld op basis van effectcijfers
waarin ik heb voorzien.
Zettingsberekeningen bijvoorbeeld.
Daarnaast hadden we discussies met
specialisten van de archeologische
klankbordgroep en het voorlopig ontwerp
is verder besproken in talloze commissies
die allemaal groen licht moesten geven.
Wil de gemeente het wel? Hoe staat de
provincie er tegenover? Is het strijdig
met de EHS? Boeren en pachters die
erbij betrokken zijn, ga zo maar door. Bij
enkele van die bijeenkomsten gaf ik als
archeoloog tekst en uitleg.
Wat kun je zeggen over de centrale visie
die aan het ontwerp ten grondslag ligt?
Ieder onderzoek naar castellum Fectio,
hoe klein ook, levert weer onverwachte
en bijzondere vondsten op. Wie nu door
het terrein loopt, ziet een opvallende
bult in het landschap, deels beplant
met fruitbomen. Deze bult herbergt
een potentieel aan informatie zonder
veel parallellen in Nederland. Bij
amateurarcheologen en, helaas, ook
schatgravers duiken onverwachts
vondsten op van uitzonderlijke kwaliteit
en kwantiteit, zoals onlangs de
schrijfplankjes. Toch resteert het meeste
materiaal in die eenzame bult. Dat beeld,
die ‘bult aan informatie’, de kracht die dat
in zich herbergt, ging bij mij niet meer
weg. Marcel vertaalde dat naar het beeld
van een schat kamer. En dat in de context
van een letterlijk monumentale vindplaats.
Je verkijkt je op de grootte van het terrein
en daarmee het legerkamp, die is namelijk
enorm. Dat hebben we willen benadrukken
in het ontwerp en gekoppeld aan die
schatkamer-gedachte. Als het een unieke
vindplaats is, laat het dan ook maar een
uniek ontwerp zijn dat daar recht aan doet.
Projectleider Ivar Schute
T 071-5768118 | E i.schute@raap.nl