N I E U W S B R I E F 2011 - 2 - RAAP Archeologisch Adviesbureau

evaluatie Malta
N I E U W S B R I E F
ARCHEOLOGISCH ADVIESBUREAU
Uit onderzoek van RAAP blijkt dat bijna 40% van de waardevolle
archeologische vindplaatsen in de bodem behouden blijft. De rest
wordt opgegraven. Dat zijn tweemaal zoveel behouden vindplaatsen als
verwacht op grond van het evaluatieonderzoek dat het ministerie van
OCW liet uitvoeren naar de effecten van de Wet op de archeologische
monumentenzorg.
In oktober 2011 verscheen het advies van de Raad voor Cultuur naar aanleiding van
de evaluatie van de Wet op de archeologische monumentenzorg (Wamz). Deze wet
trad 1 september 2007 in werking met als doel tot een betere bescherming van het
archeologisch erfgoed te komen. Het evaluatierapport dat bureau RIGO in opdracht
van het ministerie van OCW opstelde, bevatte geen kwantitatieve gegevens over
het behoud van vindplaatsen en de Raad adviseerde daarnaar onderzoek te laten
doen. Behoud van archeologische vindplaatsen in de bodem (in situ) is immers
een van de hoofddoelstellingen van de Wamz. Anticiperend op deze uitkomst deed
RAAP op eigen initiatief onderzoek naar de doeltreffendheid van deze wet.
Behouden, opgegraven of verloren gegaan?
In totaal analyseerde RAAP 1979 onderzoeksrapporten in het kader van de cyclus
van de archeologische monumentenzorg tussen 1 september 2007 en 1 mei 2011.
Het rapport ‘Wie wat bewaart, die heeft wat’ doet hier verslag van. Centraal
daarin staat de vraag in welke mate na archeologisch vooronderzoek gekozen
wordt voor behoud in de bodem, in welke mate voor opgraven en in welke mate we
vindplaatsen ongezien verloren laten gaan.
Van elke 10 behoudenswaardig geachte - oftewel waardevolle - archeologische
vindplaatsen blijkt in 7 gevallen geadviseerd deze in de bodem te behouden.
In 4 gevallen, om precies te zijn 38,2%, gebeurt dit ook. In de andere gevallen
wordt de vindplaats opgegraven. Het evaluatierapport van RIGO gaat uit van 20%
vindplaatsen die behoud blijven in de bodem. Dit percentage kan op basis van het
onderzoek van RAAP dus met bijna het dubbele naar boven worden bijgesteld.
Van de overige 60% vindplaatsen die opgegraven worden, blijft de archeologische
informatie niet in de bodem behouden, maar elders. De vondsten gaan naar musea
en depots en de onderzoeksresultaten komen via rapporten beschikbaar.
RAAP onderzoek toont aan:
4 van de 10 waardevolle
archeologische
vindplaatsen blijven in
de bodem bewaard
INHOUD
2011 - 2
Geld besparen? Laat een goed PvE
maken!
erfgoedzorg
Inrichtingsplan voor Castellum Fectio
in Bunnik
Bijzonder Romeins bouwpuin in Naaldwijk
Veelgestelde vragen over kleine
boorprojecten
En verder onder meer: RAAP WO2 team wint
SIKBeker | Geofysisch project Zeeuwse
Bordeelschans | Groei detachering | RAAP
informatiemiddagen succes | integraal
cultuurhistorisch project Ede.

In 3 van de 7 gevallen wordt het RAAP-advies tot behoud
van de vindplaats in de bodem niet opgevolgd en wordt
de vindplaats opgegraven. Verschillende overwegingen
spelen hierbij een rol. Zo is bijvoorbeeld de trend dat
private opdrachtgevers vaker besluiten tot een opgraving
dan publieke opdrachtgevers. Tevens blijkt dat als er met
een opgraving hoge kosten zijn gemoeid, vaker wordt
besloten tot behoud in de bodem door planaanpassing.
Bij grote plangebieden blijven vindplaatsen vaker
behouden aangezien ze eenvoudiger in te passen zijn.
In totaal analyseerde RAAP projectleider
Ivar Schute met medewerking
van Mirjam Lobbes (foto) 1979
onderzoeksrapporten.
Het onderzoeksrapport ‘Wie wat bewaart, die heeft
wat’ is gepresenteerd tijdens het 5e lustrum symposium
van RAAP op 17 november in Amersfoort. Het rapport
is opgedragen aan prof. dr.Tom Bloemers, emeritus
hoogleraar Archeologische Monumentenzorg,
Landschap en Erfgoed, als dank voor zijn 25-jarig
bestuursvoorzitterschap van de Stichting RAAP.
Geïnteresseerden kunnen RAAP-rapport 2525 ‘Wie wat
bewaart, die heeft wat’’ (auteurs: Ivar Schute, Marten
Verbruggen en Mirjam Lobbes) bestellen via www.raap.
nl. De kosten (inclusief verzending) bedragen € 15,00.
Ook de aard van een project is een bepalende factor.
Bij natuurontwikkeling bijvoorbeeld is meer oog voor
cultuurlandschappelijke (dus ook archeologische) waarden
en worden meer vindplaatsen in de bodem bewaard.
Snelle en enorme prestatie
Wie deze uitkomsten in kwalitatieve zin vergelijkt met
de periode voor 2007, kan stellen dat in slechts enkele
jaren een enorme prestatie is geleverd. Hoewel harde
cijfers hiervoor ontbreken, laat de periode voor 2007
zich samenvatten met de kwalificatie ‘dweilen met de
Het RAAP-team dat onderzoek doet
naar archeologische resten van de
Tweede Wereldoorlog. V.l.n.r.: Ivar
Schute, Jobbe Wijnen, Ruurd Kok en
Laurens Flokstra.
kraan open’. Veel archeologen - althans diegenen die
deze periode bewust hebben meegemaakt - denken
er met ‘vage ongerustheid’ aan terug. De enkele
(provinciale) kwantitatieve studies die wat dit betreft
beschikbaar zijn, ondersteunen dit beeld. Inmiddels
wordt archeologische monumentenzorg daadwerkelijk
betrokken in de ruimtelijke ordening. Op basis van de
steekproef van RAAP kan geconcludeerd worden dat de
archeologische monumentenzorg door de Wamz een
enorme stimulans heeft gekregen. Het archeologisch
erfgoed wordt daadwerkelijk beter beschermd.
Tijdens het RAAP symposium overhandigde Tom Bloemers (oud-bestuursvoorzitter
RAAP) het rapport aan Vevita Eichberger (projectleider evaluatie
archeologiewetgeving bij het Ministerie van OCW) die aangaf zeer verheugd te
zijn met het onderzoek van RAAP
onderzoek oorlogserfgoed
RAAP-onderzoekers
WO II archeologie winnen
SIKBeker 2011
De Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging
Bodembeheer heeft het pionierende onderzoek van
RAAP naar het erfgoed uit de Tweede Wereldoorlog
beloond met de jaarlijkse SIKBeker Archeologie.
Archeologisch onderzoek naar sporen en resten uit de Tweede
Wereldoorlog begint in Nederland vanzelfsprekend te worden.
Het team van RAAP dat zich bezighoudt met WO II onderzoek
heeft de discussie hierover vorm gegeven en door diverse
onderzoeken de meerwaarde ervan aangetoond. Volgens de
SIKB is RAAP in de afgelopen jaren overtuigend het meest
grensverleggend bezig geweest met haar onderzoek naar
sporen en resten uit de Tweede Wereldoorlog. Vandaar de
benoeming tot ‘Meest succesvolle grenzenverlegger in de
archeologie’.
Uit het juryrapport:
“Ze zijn op dit terrein pure pioniers die bij hun werk en missie
op tal van vlakken letterlijk tegen grenzen aanlopen, zowel
juridische, beleidsmatige, wetenschappelijke als praktische
grenzen. Die grenzen weerhouden hen echter niet. Integendeel.
De
Ze
onthulling
gaan bewust
van een
discussies
van de muntmedaillons
aan, met collega’s
op 13 juni (boven)
uit het
en de plaatsing
ervan, met op de achtergrond RAAP-projectleider Jan Roymans (onder).
archeologische veld en met de directe collega’s, maar ook met
bestuurders, met het publiek en met andere belanghebbenden
en betrokkenen, zoals de EOD, de vliegtuigwrakkendienst,
etc. Dat doen ze niet alleen om de grenzen te bediscussiëren,
maar om ze zo mogelijk tot het uiterste op te rekken of open te
krijgen.”
RAAP voerde in Amersfoort het eerste archeologisch onderzoek
in een concentratiekamp in Nederland uit. Het onderzoeksteam
deed ook gebiedsinventarisaties van WOII-sporen op de
Grebbeberg en op het terrein van de Duitse luchtafweerstelling
bij Arnhem, en daarnaast begeleidden de archeologen de
berging van een vliegtuig uit WO II bij Apeldoorn.
Om het hoofd te bieden aan alle praktische problemen die
bij onderzoek naar oorlogserfgoed aan de orde zijn, zoals
explosieven, stoffelijke resten en waarderingssystematiek,
hebben de onderzoekers samenwerking gezocht met diverse
deskundigen. De jury roemde niet alleen de creatieve wijze
waarop het WO II team van RAAP met dergelijk complex
onderzoek omgaat, maar ook haar kwetsbare opstelling en het
interdisciplinaire karakter van het onderzoek.
De winnaar van de SIKBeker voor de ‘Meest succesvolle
grenzenverlegger in de archeologie’ werd bekend gemaakt
tijdens het jaarcongres van de SIKB op 22 september in Den
Bosch. De andere genomineerden waren het team Valkenburg
uit Limburg en Ria Berkvens van Samenwerkingsverband Regio
Eindhoven Milieudienst.
Informatie WO II onderzoek: Ruurd Kok
T 071-5768118 | E r.kok@raap.nl
PRIKKEL
Na archeologisch vooronderzoek
worden vier op de tien
archeologische vindplaatsen
in de bodem (in situ) behouden, staat
hiernaast te lezen. Het is het hoopvolle
resultaat van een onderzoek dat RAAP
uitvoerde naar de effectiviteit van de Wet
op de archeologische monumentenzorg.
Vier op de tien is dubbel zoveel als de
archeologische beroepsgroep gedacht had, afgaande op een enquête door
onderzoeksbureau RIGO. Beide onderzoeken zijn zo actueel dat over het
grote verschil tussen meting (RAAP-onderzoek) en beleving (enquête)
nog geen inhoudelijke discussie is gevoerd. Een suggestie. Ervan
uitgaande dat beide onderzoeken representatief zijn, zou een verklaring
kunnen zijn dat meer archeologen dagelijks betrokken zijn bij opgraven
dan bij beschermen, simpelweg omdat opgraven een zeer arbeidsintensief
proces is. Dat heeft wellicht de beeldvorming beïnvloed.
Interessanter nog dan de oorzaak van dit verschil, is de oorzaak van het
succes van het in situ-beleid. Hoe komt het dat er zoveel archeologische
vindplaatsen in de planvorming gespaard blijven? Ik vermoed dat de
lezers met enig economisch inzicht de ware oorzaak kennen. Op opgraven
staat namelijk een hoge boete die bovendien direct in rekening wordt
gebracht, zelfs nog voordat er met bouwen kan worden begonnen. Dat
werkt kennelijk veel effectiever dan de boete op een snelheidsovertreding
die pas maanden na het delict in de brievenbus valt.
De boete is ontleend aan het principe van de vervuiler betaalt, zoals
al jaren gangbaar in de milieukunde. Als je de bodem vervuilt, moet je
betalen voor het schoonmaken. Dat vindt iedereen logisch en eerlijk.
Het was Rick van der Ploeg, rond 2000 Staatssecretaris van Onderwijs,
Cultuur en Wetenschappen, die dit principe strikt toepaste. Hij meende
dat wanneer de financiële consequenties van de archeologische
monumentenzorg op tijd in de planontwikkeling worden ingebracht
en op rekening komen van de veroorzaker, hiermee de mogelijkheid
én de motivatie tot het zoeken van alternatieven groter zou zijn. Van
der Ploeg heeft dus succes geboekt door archeologisch erfgoed als
een economisch goed te behandelen. Een schaars economisch goed
bovendien, met een boete als je het vernietigt. Dat dat heeft gewerkt,
blijkt uit het RAAP-onderzoek. Het beste resultaat, dat wil zeggen de
grootste kans op behoud van vindplaatsen, wordt overigens geboekt bij
de grotere plangebieden. In die situaties is ook echt sprake van voldoende
alternatieven en ruimte om de plannen ten gunste van het erfgoed aan
te passen, zonder dat het gepaard gaat met hoge kosten. Opnieuw een
mooie ondersteuning van de visie van Van der Ploeg.
Als we toch bezig zijn de archeologie vanuit een economisch perspectief
te bezien, dan kunnen we de volgende vraag stellen. Als archeologisch
erfgoed een schaars economisch goed is, en de burger de consument
daarvan, wie is dan eigenlijk de producent? Wie zet de cyclus van
de archeologische monumentenzorg in werking? De archeologische
wetenschap? Of de archeoloog die met de schep in de opgravingsput
zijn werk doet? Ik denk het niet. Die eer komt de veroorzaker toe!
De planontwikkelaar produceert erfgoed in de slipstream van de
economische groei. Toch mooi, die kentering. Van vervuiler, werd hij
vervolgens veroorzaker om ten slotte als producent de archeologie en de
burger een dienst te bewijzen. Helaas heeft de economische crisis ook
een archeologische keerzijde: met minder bouwactiviteiten zullen er de
komende jaren in absolute zin minder vindplaatsen in de bodem bewaard
blijven dan de afgelopen drie jaar. Jammer.
Marten Verbruggen
directeur RAAP Archeologisch Adviesbureau

onderzoek AMZ
Geld besparen? Laat een goed PvE maken!
Het Programma van Eisen (PvE) vormt het fundament van de archeologische monumentenzorg. Hierin stelt de
overheid eisen aan archeologisch vooronderzoek, opgravingen en fysieke bescherming. Het PvE is ook het document
waarmee de opdrachtgever van het onderzoek offertes voor de uitvoering daarvan aan kan vragen. Een goed PvE is
dan ook een belangrijke voorwaarde om een archeologisch project zo efficiënt mogelijk te laten verlopen.
Overheid en initiatiefnemer
De initiatiefnemer van een project waarbij verstoring van de
bodem kan optreden, is verplicht een omgevingsvergunning aan
te vragen. De overheid, in de regel de gemeente, heeft volgens
de Monumentenwet de bevoegdheid van de initiatiefnemer een
rapport te verlangen ‘waarin de archeologische waarde van
het terrein in voldoende mate is vastgesteld’. Als vervolgens
een behoudenswaardige archeologische vindplaats wordt
aangetroffen, kan de overheid besluiten dat deze moet worden
opgegraven of beschermd. Ook hieraan mag zij eisen verbinden.
Het PvE is het document waarin de eisen aan het vooronderzoek,
aan de opgraving of aan de fysieke bescherming staan vermeld.
De gemeente dient zelf het PvE vast te stellen, het zijn
immers haar eisen. Zij mag het PvE in eigen beheer opstellen,
maar kan het ook uitbesteden aan gekwalificeerde (KNA)
onderzoeksbureaus.
Initiatiefnemer en onderzoeksbureau
Om te voldoen aan de vergunningvereisten zal de initiatiefnemer
van een bouwproject het gevraagde onderzoek conform het
PvE (en KNA) moeten laten uitvoeren door een gekwalificeerd
onderzoeksbureau. De initiatiefnemer wordt opdrachtgever
van het archeologisch onderzoek. Hij dient er op toe te zien dat
dit onderzoek voldoet aan de eisen die de overheid in eerste
instantie aan hem heeft gesteld. Diezelfde overheid toetst het
rapport aan het PvE. Voldoet het rapport niet aan de eisen dan
loopt de initiatiefnemer het risico dat zijn vergunning in gevaar
komt. Het is dus in het belang van de initiatiefnemer dat hij
het PvE van te voren goed bestudeert en er op let of de eisen
helder zijn geformuleerd en of er geen grote onzekerheden in
het onderzoek schuil gaan. Is alles helder dan kan hij het PvE
gebruiken om offertes mee aan te vragen. Is dat (nog) niet het
geval, dan is het raadzaam de overheid om verduidelijking en
eventueel herformulering te vragen.
Inhoud bepalend voor kosten
Het PvE dient dus twee doelen: de overheid stelt haar eisen
aan de initiatiefnemer, en deze gebruikt ze vervolgens voor de
aanbesteding van het onderzoek. Voor beide functies zijn de
volgende drie punten uiterst belangrijk om aan te geven in het
PvE, omdat ze de aard en de omvang en dus de kosten van het
onderzoek bepalen:
1. Doel- en vraagstelling van het onderzoek: waaraan moet
het onderzoek bijdragen (waartoe) en welke vragen moeten
in het onderzoek worden beantwoord (wat)? De doelstelling
van een vooronderzoek is altijd de vaststelling van de
archeologische waarde van het terrein; dan pas kan het
onderzoek als afgesloten worden beschouwd.
2. Uitvoeringswijze: hoe moet er worden onderzocht en welke
vormen van specialistisch onderzoek zijn gewenst?
3. Aantallen en hoeveelheden: de expliciete vermelding van
aantallen vierkante meters, vondsten, monsters, etc.
In het PvE is deze informatie onmisbaar om een goede
vergelijking te kunnen maken van offertes van verschillende
onderzoeksbureaus bij de aanbesteding. Op een vaag PvE kun je
Nieuwe regels
Sinds juni 2011 zijn de regels voor afwijkingen van het PvE
veranderd. Het gaat om toevalsvondsten of onverwachte,
bijzondere vondsten waarmee in het PvE geen rekening gehouden is.
Bijvoorbeeld de vondst van een Romeinse boot als de archeologische
verwachting uitgaat van een IJzertijdnederzetting. Bij dergelijke
onverwachte vondsten dient de onderzoeker het initiatief te nemen
voor overleg met de opdrachtgever, het bevoegd gezag en de
depoteigenaar om te bespreken wat er met de vondsten gebeuren
moet. De vraag is dan of er aanvullende eisen in het PvE gesteld
moeten worden aan de veroorzaker en wie voor het behoud van de
vondsten gaat betalen. De noodzaak om in het PvE de archeologische
verwachting goed te specificeren, is hiermee dus nog groter dan
voorheen.
niet goed offreren: wat je niet vraagt, krijg je niet. Alleen met
een goed gespecificeerd PvE zijn aspecten als tijd en geld beter in
de hand te houden.
Meer informatie over PvE’s is bij alle RAAP-kantoren
verkrijgbaar.
personeel inhuren
Groeiende vraag naar
gedetacheerde RAAP
medewerkers
In het afgelopen jaar zag RAAP de vraag naar
tijdelijk inzetbaar personeel enorm toenemen.
Tot vorig jaar detacheerde RAAP slechts enkele
medewerkers per jaar. Inmiddels zijn dat er
ongeveer 20. Met name gemeenten en provincies
maken gebruik van de mogelijkheid om tijdelijk
personeel van RAAP in te huren.
Voordelen detachering
Veel voorkomende redenen om mensen te detacheren
zijn speciale projecten, zwangerschapsverlof en extra
ondersteuning in drukke periodes. De voordelen van
detachering zijn evident. Het is een gemakkelijke manier om
aan specialisten en KNA-gekwalificeerd personeel te komen.
De medewerkers van RAAP brengen doorgaans brede kennis
en veel ervaring mee. Een groot voordeel van gedetacheerde
medewerkers is dat zij maar tijdelijk in dienst zijn. Als het
project is afgerond, de werkzaamheden verminderen of als
integraal cultuurhistorisch onderzoek
Kruisbestuiving in cultuurhistorie
Een integrale benadering van erfgoed in de gemeente Ede
Het is één van de meest uitgebreide projecten die RAAP ooit op dit gebied uitvoerde: de integrale cultuurhistorische
inventarisatie en waardering voor de gemeente Ede. Samen met Bureau Overland en Van Meijel Adviseurs in
Cultuurhistorie is RAAP dit najaar met de inventarisatie gestart en de integrale aanpak werpt nu al zijn vruchten af.
Integrale aanpak
Aardkunde, archeologie, historische landschappen,
landschapselementen, historische bouwkunde en historische
stedenbouw: dat zijn de ‘ingrediënten’ voor een uitgebreide zoektocht
naar het rijke erfgoed in de gemeente Ede. Deze integrale aanpak
maakt het cultuurhistorische project uniek in zijn soort. “Voor zover
bekend zijn nooit eerder al deze disciplines op zo’n gedetailleerde
schaal verenigd”, aldus fysisch geograaf en archeoloog Nico Willemse,
die de onderdelen aardkunde en archeologie voor zijn rekening neemt.
Samen met historisch geograaf en projectleider Luuk Keunen is hij
namens RAAP bij het project betrokken.
Het erfgoed wordt op perceelsniveau geinventariseerd. Daarnaast
maken een sectorale en integrale waardering van het erfgoed,
evenals een ruimtelijke opzet voor een planologische vertaling,
deel uit van dit project. Er wordt ook een groot aantal kaarten
samengesteld en veldwerk gedaan. Nico Willemse voerde samen met
een groot aantal vrijwilligers veldonderzoek uit op het Wekeromse
Zand. Het doel hiervan was na te gaan of er nog natuurlijke bodems
met het bijbehorende archeologisch erfgoed onder de stuifzanden
bewaard zijn gebleven. Willemse: “Het resultaat was erg positief. Het
oorspronkelijke maaiveld met mogelijke archeologische vindplaatsen
In Oldenzaal is momenteel een team
medewerkers van RAAP gedetacheerd voor
een groot opgravingsproject op het St.
Plechelmusplein.
er financieel minder ruimte is, hoeven er geen mensen ontslagen
te worden. Het kan bovendien goed zijn om regelmatig nieuwe
mensen met een andere kijk en gewoontes in huis te hebben. Zij
kunnen bijvoorbeeld nieuwe ideeën aandragen. Verder blijft de
gedetacheerde werknemer in dienst bij RAAP die als detacheerder
ook zorg draagt voor de werkgeversrisico’s, zoals doorbetaling van
het loon bij ziekte.
Veldteams en specialisten
RAAP kan zowel veldteams als individuele medewerkers in
vrijwel alle functies detacheren. Denk aan beleidsadviseurs,
veldarcheologen, archeologisch projectleiders, GIS-medewerkers,
fysisch geografen, projectmanagers en historisch geografen. De
detacheringsperiode kan, afhankelijk van de behoefte van de
opdrachtgever, variëren van enkele dagen tot een jaar of meer, en
van één tot meerdere dagen per week.
Meer informatie over detachering is bij alle RAAP-kantoren
verkrijgbaar.
bleek zeer goed bewaard gebleven. Dit onderzoek geeft een
stimulans aan terreineigenaren om zich nog bewuster te zijn
van het erfgoed in deze ‘Nederlandse woestijnen’.”
Doelen
De gemeente Ede gaat de kaarten met toelichtende rapportage
voor een groot aantal gemeentelijke taken gebruiken.
Allereerst zullen de voornaamste cultuurhistorische waarden
in het bestemmingsplan geborgd worden. Daarvoor is in 2010
al door RAAP en Overland een pilot voor het bestemmingsplan
Agrarisch Buitengebied uitgevoerd. Hierbij zijn verschillende
nieuwe methoden ontwikkeld om cultuurhistorische waarden
in bestemmingsplannen te verankeren. Deze methodiek
wordt nu voor het gehele gemeentelijk grondgebied verder
ontwikkeld.
Daarnaast zal de gemeente de nieuwe informatie over het
erfgoed gebruiken voor het formuleren van beleid binnen
diverse beleidsterreinen. Op basis van een inventarisatie van
wederopbouwerfgoed (1940-1965) komt er een voorstel voor
nieuwe gemeentelijke monumenten. Ook andere gemeentelijke
beleidsvelden kunnen van de informatie gebruik gaan maken.
Het publiek wordt bereikt via diverse publicaties in de media
en te organiseren evenementen. En uiteindelijk is het de
bedoeling dat er een beeldende cultuurhistorische atlas gaat
verschijnen.
Kruisbestuiving
Bijzonder aan dit project is de samenwerking tussen de
vakgebieden. Het voordeel daarvan is volgens Luuk Keunen
dat daardoor veel meer boven water komt dan wanneer
er afzonderlijke inventarisaties worden uitgevoerd. De
verschillende uitvoerders wisselen regelmatig hun nieuwste
ontdekkingen uit en bezoeken samen locaties in het
veld. Zo ontstaan nieuwe inzichten over de verschillende
cultuurhistorische waarden van een gebied. Keunen
geeft als voorbeeld dat het opmerkelijk is hoe vaak de
stedenbouwkundige opzet van een dorp of stad nog
teruggaat op het agrarische cultuurlandschap van vóór de
verstedelijking. “Wegen, kavelgrenzen, reliëf, groen, veel
van wat je in de bebouwde kom ziet, heeft nog een link
met het oude landschap. Als je dat verhaal kunt vertellen,
laat je de mensen zien dat ze geworteld zijn in een oud
cultuurlandschap, ook al is de woonwijk waarin ze wonen
misschien nog geen decennium oud.”
In het voorjaar van 2012 ronden RAAP, Overland en Van Meijel
hun inventarisaties af en start de waarderings- en adviesfase.
In de zomer van volgend jaar verschijnt het eindrapport. Over
de voortgang van dit project houden we u op de hoogte via
deze nieuwsbrief.
Projectleider Nico Willemse
T 0575-567876 | E n.willemse@raap.nl

Inrichtingsplan voor
‘schatkamer’ castellum
Fectio
Een bult in het landschap, meer herinnert er niet aan
de resten van het Romeinse castellum Fectio aan de
A12 bij Bunnik. Dat gaat veranderen. Een bijzonder
inrichtingsplan rolde onlangs van de ontwerptafel.
Drie betrokkenen over het plan voor dit verdwenen
monumentale legerkamp.
Edwin Wolvekamp, provincie
Utrecht
De resten van castellum Fectio liggen
tot op heden verborgen onder een vrij
onopvallende heuvel langs de A12:
waarom heeft de provincie besloten om er
een inrichtingsplan voor te laten maken?
Het plan ontstond ongeveer drie jaar
geleden. We kregen toen de kans om zo’n 15
hectare grond aan te kopen ten westen van
Fort Vechten, dat een onderdeel is van de
Nieuwe Hollandse Waterlinie. In het kader
van de Ecologische Hoofdstructuur was
eerder grond verworven en de boomgaard
hadden we al in eigendom. Het is een
bijzonder terrein en een rijksmonument, er
was al veel over het castellumterrein bekend.
Het zou mooi zijn om functies als recreatie,
natuur en archeologie op die locatie te
integreren. Wat ook meespeelt, is dat het
castellum een onderdeel is van de Limes,
de noordelijke grens van het Romeinse
rijk, en als provincie zijn we betrokken bij
een project om die Limes op de Unesco
werelderfgoed lijst te krijgen.
archeologie en inrichting Opdrachtgever:
Wat waren voor de provincie de
uitgangspunten voor het inrichtingsplan?
De opdracht aan de ontwerpers van Parklaan
was een integraal inrichtingsplan te maken
waarin de drie aspecten van het terrein, dus
recreatie, natuur en archeologie, verenigd
Ontwerptekening in vogelvluchtperspectief van
het hele gebied.
zouden worden. Het zichtbaar en beleefbaar
maken van het Romeinse castellum past daar
natuurlijk helemaal in.
Is de provincie tevreden met het ontwerp?
Jazeker, de provincie is enthousiast over het
ontwerp. Wat ik zelf het meest geslaagde
onderdeel van het ontwerp vind, is het
idee om de grond als het ware te egaliseren
waardoor een plateau ontstaat. Door uit te
gaan van het hoogste punt van het castellum
en de rest van de omliggende grond op te
hogen tot dat niveau, ontstaat een spannend
geheel. Het castellum komt zo nog hoger en
dus opvallender in het landschap te liggen.
Wanneer kunnen de recreanten het
gebied in gebruik nemen?
Dat is een spannende vraag in deze tijd. Het
is een ambitieus ontwerp dat bij realisatie
ook veel gaat kosten. Er wordt bekeken hoe
het financieel te regelen is. We zetten nu in
op het realiseren van een eerste fase, waar
de castellummuur en de principia niet in
zijn opgenomen. Het besluit van Provinciale
Staten wordt in december verwacht. Dan is
duidelijk of en hoeveel geld er beschikbaar is
om het inrichtingsplan te realiseren.
Landschapsarchitect:
Marcel Eekhout, Parklaan
landschapsarchitecten
Is het lastiger om een ontwerp te maken
met als extra randvoorwaarde rekening
te houden met het archeologisch
erfgoed?
Ja, dat is lastiger. Je hebt altijd wel
randvoorwaarden, maar in dit geval dus
een set extra. Aan de andere kant levert het
verhaal van die plek ook inspiratie voor het
ontwerp.
Hoe begint een ontwerpproces waarbij je
met diverse archeologische relicten, zoals
castellum, limes, oude Rijn en vicus te
maken hebt?
Eerst hebben we een landschapsanalyse
gemaakt. We hebben gekeken hoe de
landbouw functioneert, hoe het zit met
recreatie en welke eisen er zijn voor de
ecologische verbindingszones. En tegelijk
probeer je ook achter de essentie van de
Romeinse tijd te komen. Waarin onderscheidt
Castellum Fectio
Castellum Fectio in Bunnik is een van
de grootste en oudste Romeinse forten
van ons land. Rond het begin van de
jaartelling bouwden de Romeinen
een houten fort aan de Oude Rijn en
in de drie eeuwen daarna volgden
nog eens vijf houten en een stenen
fort op die locatie. Het castellum was
onderdeel van de Romeinse Limes. Er
verbleven 500 tot 1000 soldaten en
vlakbij lag een kampdorp (vicus). Naast
het castellum ligt Fort Vechten dat in
1867-1870 werd gebouwd als onderdeel
van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
De provincie Utrecht wil dit kruispunt
van twee militaire linies markeren.
Parklaan Landschapsarchitecten kreeg
de opdracht een inrichtingsplan op te
stellen en schakelde RAAP in voor de
archeologische input.
deze plek zich van andere, wat is waar
gevonden, hoe werkt het? Het is een
zoektocht naar aanknopingspunten voor
het ontwerp. De zoektocht resulteert in een
hoop informatie en daaruit selecteer je dan
datgene waar je ruimtelijk iets mee kunt en
waar de recreanten iets mee kunnen. Een
kwestie van brainstormen en schetsen. Het
is heel handig om daar een archeoloog bij
te hebben die beeldend mee kan denken en
creatief is. Daarom was niet alleen beeldend
kunstenaar Paul de Kort er vanaf het begin
bij, maar ook archeoloog Ivar Schute.
Wij hebben al eerder samengewerkt, aan
inrichtingsprojecten voor de provincie Zuid-
Holland bijvoorbeeld.
Heeft u zich bij het ontwerpen laten
inspireren door de bouwprincipes van de
Romeinen?
Het basisontwerp is een plateau waarop
met een betonnen plint de contouren van
het castellum worden weergegeven, dat is
een lange zitrand. Daarbij hebben we wel
gezocht naar een maatsysteem, want daar
waren de Romeinen sterk in. Niet zozeer een
exacte Romeinse maat, maar wel het principe
van maatvoering hebben we overgenomen.
Bijvoorbeeld in het standaard formaat
van het strekmetaal waar de muren mee
opgetrokken worden.
Het fort kent wel zeven bouwfasen, waar
is voor het ontwerp vanuit gegaan?
Een volledige reconstructie van het castellum
was niet de bedoeling, we zoeken het meer
in de verbeelding. We hebben met moderne
materialen naar een interpretatie gezocht en
de laatste fase, de steenbouw, gekozen om
te verbeelden. Die ligt namelijk het dichtst
aan het oppervlak en daarover is het meest
bekend. Op twee plekken zijn overigens
ook stukken van eerdere houtbouwfasen
verbeeld. Zo hebben we een lange houten
bank ontworpen op een plek waar een houten
castellummuur van de eerste bouwfase
heeft gestaan. Het ontwerp is in principe
demontabel. De gedachte daarachter is dat
er vast nieuwe vondsten gedaan worden die
weer tot nieuwe inzichten leiden. We weten
nu niet 100% zeker hoe het vroeger zat, en
het is handig dat je het ontwerp eventueel
kunt aanpassen in de toekomst.
Archeoloog:
Ivar Schute, RAAP
In hoeverre is RAAP betrokken geweest
bij archeologisch onderzoek naar de
overblijfselen van castellum Fectio?
Er is al heel vaak en ook lang geleden allerlei
onderzoek naar het castellum gedaan.
Zoveel zelfs dat er een apart onderzoek is
geweest om dit allemaal weer op een rij te
krijgen. RAAP heeft met name het terrein
om het castellum in kaart gebracht, de vici,
de grafvelden en het landschap waarin ze
liggen. Ook hebben we een metaaldetectieonderzoek
uitgevoerd in de boomgaard op
het castellum.
Wat was je bijdrage als archeoloog bij de
totstandkoming van het plan?
Elk inrichtingsplan beginnen we op dezelfde
manier: Marcel Eekhout, Paul de Kort en
ik komen op locatie bij elkaar voor een
brainstormsessie. We hebben dit de laatste
paar jaar voor zo’n tien projecten gedaan en
naar mijn ervaring zijn deze dagen cruciaal.
We nemen de tijd, lopen rond en ik vertel ze
over de vindplaats. Het zijn vragen, wilde
fantasieën, associaties en beelden die dan
naar boven komen. En iedere keer blijkt
achteraf dat we het centrale thema van het
latere ontwerp dan al te pakken hebben.
Heel bijzonder en inspirerend. Daarna
gaan Marcel en Paul aan de gang met het
ontwerp, dat ik dan voortdurend toets aan
de technische randvoorwaarden, in dit geval
Montagefoto van een deel van de castellummuur
met torens. Onder: schets met betonnen plint. Links:
bovenaanzicht inrichtingsplan met castellum Fectio en
fort Vechten.
die van de RCE. Een lastig proces, want het
ontwerp is best complex en het was niet
altijd duidelijk wat is toegestaan. Daarover
is onderhandeld op basis van effectcijfers
waarin ik heb voorzien.
Zettingsberekeningen bijvoorbeeld.
Daarnaast hadden we discussies met
specialisten van de archeologische
klankbordgroep en het voorlopig ontwerp
is verder besproken in talloze commissies
die allemaal groen licht moesten geven.
Wil de gemeente het wel? Hoe staat de
provincie er tegenover? Is het strijdig
met de EHS? Boeren en pachters die
erbij betrokken zijn, ga zo maar door. Bij
enkele van die bijeenkomsten gaf ik als
archeoloog tekst en uitleg.
Wat kun je zeggen over de centrale visie
die aan het ontwerp ten grondslag ligt?
Ieder onderzoek naar castellum Fectio,
hoe klein ook, levert weer onverwachte
en bijzondere vondsten op. Wie nu door
het terrein loopt, ziet een opvallende
bult in het landschap, deels beplant
met fruitbomen. Deze bult herbergt
een potentieel aan informatie zonder
veel parallellen in Nederland. Bij
amateurarcheologen en, helaas, ook
schatgravers duiken onverwachts
vondsten op van uitzonderlijke kwaliteit
en kwantiteit, zoals onlangs de
schrijfplankjes. Toch resteert het meeste
materiaal in die eenzame bult. Dat beeld,
die ‘bult aan informatie’, de kracht die dat
in zich herbergt, ging bij mij niet meer
weg. Marcel vertaalde dat naar het beeld
van een schat kamer. En dat in de context
van een letterlijk monumentale vindplaats.
Je verkijkt je op de grootte van het terrein
en daarmee het legerkamp, die is namelijk
enorm. Dat hebben we willen benadrukken
in het ontwerp en gekoppeld aan die
schatkamer-gedachte. Als het een unieke
vindplaats is, laat het dan ook maar een
uniek ontwerp zijn dat daar recht aan doet.
Projectleider Ivar Schute
T 071-5768118 | E i.schute@raap.nl

opgraving
RAAP projectleider Kirsten Leijnse over
BIJZONDER BOUWPUIN
achtergelaten door Romeinen in Naaldwijk
WANNEER
“Op de eerste dag van het onderzoek eind mei
dit voorjaar, was het bij de eerste schep al raak. Bij het
aanleggen van de opgravingsput kwamen grote hoeveelheden
bouwpuin naar boven. Ik dacht eerst: wat is dit? Maar ik zag
al gauw dat het niet recent maar Romeins was. Stukken van
dakpannen, brokken natuursteen, vloerbeton, mortel en zelfs
vloerverwarmingselementen hebben we gevonden. Het leek
erop dat we een hoek hadden aangesneden van een gebouw dat
deels uit steen was opgetrokken. Dat het om een zeer bijzondere
vondst ging, was snel duidelijk. Stenen constructies uit de
Romeinse tijd zijn zeker in het westen van Nederland namelijk
zeer zeldzaam. In Zuid-Holland kennen we ze alleen uit Rijswijk
en Poortugaal.”
WAAR
“De opgraving vond plaats in Naaldwijk waar
opdrachtgever FloraHolland, de grootste bloemenveiling
ter wereld, circa 30 hectare bedrijventerrein ontwikkelt
onder de naam Trade Parc Westland Mars. Sinds 2008 is RAAP
betrokken bij de realisatie van de plannen. Na een verkennend
booronderzoek in het gehele plangebied, concentreerde
het onderzoek zich sinds voorjaar van 2011 op twee
opgravingslocaties pal aan de Middel Broekweg.”
W AT
“Het blijkt dat we een stenen kamer van 5 x 3 meter met
een vloerverwarming, een zogenoemd ‘hypocaustum’ hebben
gevonden. Vermoedelijk is het een houten boerderij met een
stenen vleugel, een soort opkamer. Wellicht een porticushuis
met twee zijvleugels, zoals bij het hoofdgebouw van een
Hypocaustum zoals gevonden in Naaldwijk:
een Romeins verwarmingssysteem waarbij de
ruimte onder de vloer, die rust op lage bakstenen
pijlertjes, via een oven verwarmd wordt.
Romeinse villa. Afgaande op de keramiek die we vonden, dateert het
bouwwerk uit circa 200 na Christus. Rondom het gebouw hebben we
diverse brede sloten met zeer veel nederzettingsafval aangetroffen.
Ontzettend mooi en ook veel import aardewerk, metaalvondsten,
kralen, het materiaal vloog je om de oren! Uit één van de sloten
kwam een houten schrijfplankje tevoorschijn. Wat daar op staat
wordt nog onderzocht en mogelijk levert het informatie op over de
eigenaar van het huis.”
W IE
“Je kunt wel stellen dat de bewoners van het gebouw met
vloerverwarming geen gewone boeren waren. De aanwezigheid
van het schrijfplankje geeft wel aan dat deze mensen konden lezen
en schrijven. De grote hoeveelheid import aardewerk wijst op
handelsconnecties en een zekere rijkdom. Mogelijk is het de woning
van een veteraan die gediend had in het Romeinse leger en na zijn
pensionering deze boerderij heeft laten bouwen.”
W AAROM
“Waarom het huis hier gebouwd is weten we nog niet. Dit
najaar zullen we de opgraving afronden en hopelijk vinden we dan
meer dat licht kan werpen op het verhaal van deze plek. Uit het
proefsleuvenonderzoek is gebleken dat zo’n 400 meter naar het
noorden, ook langs de Middel Broekweg, nog een tweede vindplaats
ligt, maar deze wordt voorlopig niet bedreigd door bouwplannen.”
Projectleider Kisten Leijnse
T 071-5768118 | E k.leijnse@raap.nl
Schrijfplankjes waren het Romeinse briefpapier.
Op het hout zat een laag was gesmeerd waarin met
een griffel een tekst geschreven kon worden.
HOE ZIT DAT?
Veelgestelde vragen over kleine booronderzoeken
Dagelijks voert RAAP
booronderzoek uit
overal in Nederland.
Soms spectaculaire
grote boorprojecten,
maar voornamelijk
heel veel kleine
projecten. Efficiënte
onderzoeken die snel
duidelijk maken waar
je als ontwikkelaar
aan toe bent. Een
beeldverslag met RAAP
projectleiders Reinier
Ellenkamp en Bart
Moonen in de hoofdrol
geeft antwoord
op veelgestelde
vragen over kleine
booronderzoeken.
1
Hoe lang duurt een booronderzoek.
Dat hangt sterk af van het te onderzoeken oppervlak, de
bodemsoort en de vraagstelling. Een verkennend booronderzoek
in een plangebied van 2 hectare duurt gemiddeld niet meer dan een halve
dag.
2
Hoe snel kan RAAP het booronderzoek uitvoeren? Onderzoeken
in een gebied van beperkte omvang kunnen eigenlijk altijd
tussendoor. Als er maandag gebeld wordt, kunnen we vaak
diezelfde week al het veld in.
3
Wat moet er geregeld worden voordat jullie aan de slag gaan?
Nadat de opdrachtgever betredingstoestemming heeft
geregeld, maken we een quickscan om een idee te krijgen van de
landschappelijke en archeologische context van het gebied. We zorgen
voor een KLIC-melding en werkkaart, zetten die op de veldpc en kunnen
met alle boormateriaal op pad.
4
Hoe gaat het booronderzoek in zijn werk?
We zetten boringen in een systematisch grid met een Edelmanboor
of guts. De opgeboorde grond controleren we op bodemkundige
en geologische kenmerken en bij een karterend onderzoek zoeken we
ook naar archeologisch materiaal. Daaruit is af te leiden of er sporen
van menselijke activiteiten in de bodem zitten. Alle boringen worden
ingemeten en de data gaan direct de veldcomputer in.
5
Wat levert booronderzoek op?
Met booronderzoek checken we de archeologische verwachting
in het veld, dus klopt de bodemopbouw en bodemgaafheid met
wat verwacht werd? En we sporen archeologische vindplaatsen op. De
resultaten worden gerapporteerd en we stellen een op de ontwikkelingen
toegespitst advies op. Het laatste oordeel over hoe het verder gaat ligt bij
de bevoegde overheid.
6
Hoeveel kost een booronderzoek?
Net zoals de lengte van het onderzoek is dat afhankelijk van het te
onderzoeken oppervlak, de vraagstelling achter het booronderzoek
en de bodemsoort. Een halve dag booronderzoek inclusief voorafgaand
bureauonderzoek kost over het algemeen maximaal € 2000,-.
7
In hoeverre wordt de bodem verstoord door het
booronderzoek?
Met de guts of Edelmanboor boren we een klein gat in de bodem en
dat wordt altijd weer dichtgemaakt met opgeboorde grond. De verstoring
is dus nihil en meestal is er na een flinke regenbui niets meer van terug te
vinden.
8
Hoe snel kan ik de uitslag krijgen?
Van elk onderzoek leveren we een (verplicht) rapport met
boorstaten, conclusie en advies. Voor onderzoek van een dag
leveren we gemiddeld 2 weken na de uitvoering van het veldwerk een
digitaal conceptrapport. Dat volstaat veelal om de bevoegde overheid
te verzoeken om een selectiebesluit. Bij grote spoed kan het incidenteel
sneller en indien gewenst kunnen we na het veldwerk meteen de eerste
bevindingen doorbellen.

geofysisch onderzoek
Zeeuwse Bordeelschans puntgaaf in beeld
Het bleek de enige methode om een 17e eeuwse schans in de Zeeuwse bodem op de sporen: weerstandsonderzoek.
De weerstandsmetingen toonden aan dat de contouren van de verdwenen Bordeelschans bij Sluis nog puntgaaf in
de bodem liggen. De provincie wil de schans nu weer zichtbaar maken.
In opdracht van de Provincie Zeeland voerde RAAP in mei
2011 een geofysisch onderzoek uit op de vermoedelijke
locatie van de verdwenen Bordeelschans. Deze schans
uit het begin van de 17e eeuw bestond uit een aarden
wal met grachten. De provincie wil in het kader van het
Interregionaal IV-A project ‘Forten en linies in grensbreed
perspectief’ de wallen van de nu volledig verdwenen schans
bij Draaiburg (Zeeuws Vlaanderen) weer zichtbaar maken.
Het project wordt gesubsidieerd door de EU.
Maurits verdedigingslinie
De zoeklocatie werd bepaald op basis van oude kaarten
met afbeeldingen van verschillende verdedigingswerken
die deel uitmaakten van de circumvallatielinie van Sluis.
Deze verdedigingslinie werd in 1604 aangelegd door prins
Maurits. Hij maakte daarbij gebruik van door de Spaanse
legers aangelegde verdedigingswerken, zoals schansen,
forten en redoutes. Daarnaast liet hij nieuwe schansen en
forten bouwen die met elkaar in verbinding stonden via
dijken, gedekte wegen en loopgraven. Deze werkwijze werd
in de Tachtigjarige Oorlog (1588-1598) meerdere malen
toegepast tijdens het beleg van steden. Het doel van een
circumvallatielinie was het isoleren van de stad en het
uitsluiten van versterking en bevoorrading van buitenaf. De
Bordeelschans zou geslecht zijn vóór 1622, aangezien de
schans als ‘verwoest’ staat aangeven op een nieuwskaart uit
dat jaar. Op latere kaarten zijn geen aanwijzingen te vinden
voor de ligging van een schans.
Een eerder uitgevoerd booronderzoek zette vraagtekens
bij de juistheid van de locatie. De aanwijzingen voor de
ligging van de schans waren zeer summier. Projecties van
prekadastrale kaarten op de huidige topografie zijn namelijk
niet betrouwbaar, daarnaast zou een met het blote oog
waarneembare verhoging in het plangebied te maken kunnen
hebben met een kreekrug in de ondergrond - wat bevestigd
Electrisch weerstandsonderzoek
Weerstandsmetingen vormen
een veelgebruikte geofysische
onderzoekmethode om onder specifieke
omstandigheden archeologische
structuren op te sporen tot een diepte van
1,5 meter onder het maaiveld. Met behulp
van twee elektroden in de grond worden
verschillen in elektrische weerstand van
de bodem gemeten. De verschillen in
weerstandswaarden worden hoofdzakelijk
veroorzaakt door de grondsoort en
mate waarin de bodembestanddelen
vocht vasthouden. Vochtige grond
geleidt elektriciteit beter dan droge
grond. De verschillen kunnen duiden op
archeologische resten in de grond, zoals
grachten (lage weerstandswaarden) en
fundamenten (hoge weerstandswaarden). Detail van de Nieuwskaart van het Beleg van Sluis in 1604
van G. en J. Blaeu.
werd door de boringen. In de boringen werden geen aanwijzingen
gevonden voor de ligging van een gracht, wal of andere structuren zoals
uitkijktorens, schuren, paden of verharding.
Geen twijfel mogelijk
De scepsis waarmee aan het elektrisch weerstandsonderzoek werd
begonnen, sloeg al snel om in enthousiasme. Uit een pilot-meting
kwamen de contouren van de schans zeer schep naar voren in de
verschillen van elektrische weerstandwaarden van de bodem. Een
daarop volgende vlakdekkende kartering met de weerstandmeter liet
geen ruimte voor tijfel: de schans heeft zeker op deze locatie gestaan.
De ligging en omvang van grachten en wallen, het terreplein dat ze
omsloten, een poort en mogelijk een ronde toren op het terreplein zijn
met succes in kaart gebracht.
De inzet van geofysisch onderzoek bij deze volledig verdwenen
vindplaats van kortstondige bestaansduur bleek de meest optimale
en zelfs de enige manier om de schans in kaart te brengen. Zelfs zeer
gerichte controleboringen op basis van de weerstandsmeting leverden
geen bruikbaar resultaat. Er was geen afwijkende grachtvulling in de
voormalige grachten aanwezig en de locatie van de voormalige wallen
was nauwelijks herkenbaar. De resten van de schans zijn slechts aan
de hand van zeer subtiele, niet met het blote oog waarneembare
verschillen in de bodemopbouw te traceren.
Het onderzoek onderstreept eens temeer het belang van geofysisch
onderzoek bij dergelijke vindplaatsen, die door hun aard (grachten
en wallen) gemakkelijk door de mazen van het net van de standaard
karteringsmethoden (booronderzoek en zelfs proefsleuven) kunnen
glippen.
Projectleider Mina Jordanov
T 071-5768118 | E m.jordanov@raap.nl
Resultaten weerstandsonderzoek met duidelijk zichtbaar
de contouren van de schans.
Foto: Ruben Smit
KORTE BERICHTEN
RAAP-informatiemiddagen wegens succes vervolgd
In navolging van vorig jaar organiseerde RAAP dit najaar weer een
aantal informatiemiddagen voor haar klanten. Op het programma
stond het onderwerp cultuurhistorie en bestemmingsplannen, de
vraag waaraan een goed Programma van Eisen moet voldoen en
per locatie was er een regionaal thema. Dat laatste varieerde van
archeologie & publieksbereik in Zutphen en geofysisch onderzoek
in Utrecht tot cultuurhistorie als inspiratiebron voor het ontwerp
in Montfort. Daar eindigde de middag bovendien met een
veldexcursie naar de Vlootbeek waar de muntmedaillons werden
bekeken die geïnspireerd zijn op de vondst van een Romeinse
muntschat. Gezien de vele positieve reacties van de bezoekers
(“enthousiasmerend”, “informatief”, “daar kunnen we wat mee”)
zullen de informatiemiddagen volgend jaar een vervolg krijgen.
Over een aantal besproken onderwerpen zijn informatiebladen
gemaakt, u kunt ze aanvragen via www.raap.nl.
Archeologische landschapsmarker voor treinreizigers
Op 2 november is langs de spoorlijn Eindhoven-Maastricht in
Kelper-Oler bij de Mildert een kunstwerk onthuld dat herinnert
aan prehistorische skeletresten die daar in 2010 gevonden zijn.
Bij het begeleiden van werkzaamheden voor de hermeandering
van de Tungelroyse beek ontdekten archeologen van RAAP botten
van meerdere diersoorten en vuurstenen werktuigen: mogelijk
vormen ze de neerslag van jagersactiviteiten in de Midden
Steentijd. RAAP projectleider Jan Roymans opperde het idee om
de vondsten tastbaar te maken met een beeld van een jagerverzamelaar.
Vervolgens is een werkgroep geformeerd, bestaande
uit de Stichting Ark, de gemeenten Leudal en Nederweert,
Waterschap Peel en Maasvallei, Natuurmonumenten en RAAP, om
het plan vlak langs het spoor te realiseren. Een beter podium kan
de archeologie bijna niet krijgen.
Projectleider Jan Roymans
T 0495-513555 | j.roymans@raap.nl
Column
Even opletten
Archeologen doen zelden spectaculaire
vondsten, af en toe doen ze aardige
vondsten, maar meestal doen ze gewone
vondsten of ze vinden helemaal niets. De leukste is
de vondst die net even afwijkt van wat je verwacht,
die je bureau passeert of door je handen glijdt en
bijna (weer) het vondstzakje in verdwijnt, maar
dan opeens je aandacht trekt. Onlangs las ik een
verhaal over een Peruviaanse knotskop, een soort
prehistorisch stenen wapen dat in Rhenen(!) op een
akker was gevonden en nu in bruikleen werd gegeven
aan het tabaksmuseum in Amerongen. Kijk, het zal
een hele klus zijn om iets te herkennen dat uit z’n
context is geraakt en buiten je verwachtingspatroon
ligt. Om niet te zeggen, iets totaal bizars dat de
halve planeet over is gedwaald en daar niet behoort
te zijn. Maar toch, het is evident iets ‘aparts’.
Voor de goede orde: die knotskop is met de guano
meegekomen, mineraalrijke vogelstront die op de
tabaksakkers van de Utrechtse Heuvelrug - die waren
er - als mest diende.
Twee totaal andere voorbeelden. De Zebramossel.
Het is een mosseltje dat me een keer door een
collega in handen werd gedrukt - ik doe hier nu
eenmaal de schelpanalyses. De mossel kwam uit
een boorkern en zou dus iets kunnen zeggen over
het afzettingsmilieu van een bepaald laagje. “Zout
hè?”, zei de betreffende projectleider. Nee dus,
het is de voor mij inmiddels klassieke verwarring
tussen de zoutwatermossel die wij allemaal eten
onder het genot van een glas witte wijn, en de uit
Russische sferen afkomstige exoot, de Zebramossel.
Oppervlakkig lijken ze op elkaar, met dat verschil dat
de laatste in zoet water leeft. Ergo, de projectleider
zat faliekant verkeerd met zijn analyse.
Tweede voorbeeld. Een porseleinen schoteltje
passeert mijn bureau - ik doe hier nu eenmaal het
porselein. Ik werp een blik op het bodemstempel,
draai werktuigelijk het schoteltje al om en moet
een glimlach onderdrukken. Het besef komt net
een seconde later dan de waarneming. Ik zie
het stempel, denk het te weten, maar moet me
corrigeren. Wie kent niet dat beeld van een sfinx
met daaronder de naam P. Regout, Maastricht?
Kijk anders even tussen het servies, er ligt er vast
nog wel zo eentje. Maar wie kent het olifantje met
daaronder de naam F. Regout, Maastricht? Het
mislukte neefje dat aan het einde van de 19e eeuw
vijf jaar lang een aardewerkfabriek exploiteerde tot
groot ongenoegen van zijn ooms, de vennoten van
de firma Petrus Regout & Co.
Kortom, een porseleinen tegelwijsheid: wie niet
kan determineren wat hij vindt, hoeft ook niet te
zoeken.
Ivar Schute
Senior projectleider bij RAAP

KORTE BERICHTEN
Vitrine vol vondsten voor woningbouwlocatie SWB
In de hal van het kantoor van Stichting Woningbeheer
Betuwe (SWB) in Lienden staat sinds kort een vitrine met
archeologische vondsten. Pal daarnaast is een impressie
te zien van de woningen die op die vondstlocatie
gerealiseerd zullen worden. De vondsten zijn opgegraven
tijdens het proefsleuvenonderzoek dat RAAP in mei 2011
voor SWB uitvoerde in Plangebied Ingen-Het Woud. Met
het provinciaal depot regelde RAAP dat een deel van de
vondsten tijdelijk geëxposeerd mogen worden. Het gaat
om aardewerk, glas en diverse metalen voorwerpen,
waaronder enkele fraaie Romeinse fibulae. Toekomstige
wijkbewoners en geïnteresseerden kunnen op deze
manier kennismaken met de oudste bewoners van het
gebied, die daar in de IJzertijd (vanaf 100 voor
Chr.) neerstreken. Daarnaast heeft SWB ook
een publieksfolder laten maken over de
bewoningsgeschiedenis
en het archeologisch
onderzoek.
Projectleider Erik Verhelst
T 0575-567876 | e.verhelst@raap.nl
COLOFON
RAAP Nieuwsbrief 2011-2, november 2011
De RAAP Nieuwsbrief is een uitgave van RAAP
Archeologisch Adviesbureau B.V.
RAAP is een zelfstandig en onafhankelijk adviesbureau
voor archeologische monumentenzorg en integrale
cultuurhistorie, met vestigingen in Leiden, Zutphen,
Drachten, Weert en Weesp.
Aan dit nummer werkten mee: Marcel Eekhout, Reinier
Ellenkamp, Eimert Goosens, Kirsten Leijnse, Mina
Jordanov, Luuk Keunen, Jan Roymans, Ivar Schute,
Marten Verbruggen, Erik Verhelst, Nico Willemse en
Edwin Wolvekamp.
Fotografie en cartografie: RAAP (tenzij anders vermeld)
Vormgeving: Olav Odé
Eindredactie: Caroline Hom
Wilt u op de verzendlijst van de RAAP Nieuwsbrief komen
te staan, of de nieuwsbrief juist niet meer ontvangen,
stuur dan een e-mail naar receptie@raap.nl
Folder bij Veluwse verwachtingskaart
De gemeente Nunspeet heeft naast een archeologische
verwachtingskaart ook een toelichtende folder daarbij laten
maken. De door RAAP opgestelde verwachtingskaart (schaal
1:10.000) laat zien waar archeologische resten liggen en in
de bodem te verwachten zijn. Bij toekomstige ruimtelijke
ontwikkelingen is voortaan tijdig rekening te houden met
dit erfgoed. De folder is bedoeld voor aanvragers van een
bouw-, aanleg-, sloop- of ontgrondingenvergunning. In deze
publieksvriendelijke toelichting op de kaart wordt uitgelegd
wat de gemeente via bestemmingsplannen voor archeologie
regelt en welke praktische gevolgen de verwachtingskaart heeft
voor ruimtelijke plannen.
Projectleider Eimert Goossens
T 0575-567876 | e.goossens@raap.nl
RAAP Hoofdkantoor
Leeuwenveldseweg 5b, 1382 LV Weesp
Postadres: Postbus 5069, 1380 GB Weesp
T 0294-491500 | E raap@raap.nl
RAAP Regio Noord-Nederland (Fr, Gr, Dr)
De Kiel 11, 9206 BG Drachten
T 0512-589140 | E raapnnl@raap.nl
RAAP Regio Oost-Nederland (Gld, Ov)
Pollaan 48 E-F, 7202 BX Zutphen
Postadres: Postbus 222, 7200 AE Zutphen
T 0575-567876 | E raaponl@raap.nl
RAAP Regio Zuid-Nederland (Li, N-Br)
De Savornin Lohmanstraat 11, 6004 AM Weert
T 0495-513555 | E raapznl@raap.nl
RAAP Regio West-Nederland (N-Hl, Z-Hl, Zld, Fl, Ut)
Le Pooleweg 5, 2314 XT Leiden
Postadres: Postbus 4025, 2301 RA Leiden
T 071-5768118 | E raapwnl@raap.nl
www.raap.nl