Download de lesbrief als Adobe Acrobat-bestand (PDF) - Kennisnet

Editie 26B
December 2004
Leerkrachten: didactische
aanwijzingen vindt u in de handleiding.
De leerlingenpagina’s zijn kopieerbaar
voor gebruik in de klas
ALLES ZEGGEN WAT JE WIL
Theo van Gogh is vermoord omdat hij kritiek had op de islam. Daarna blijkt dat
andere mensen met de dood zijn bedreigd omdat ze uitkwamen voor hun mening.
Men vraagt zich af of je in Nederland nog steeds alles mag zeggen en schrijven
wat je wilt zonder gevaar te lopen: Men is bang dat er geen vrijheid van
meningsuiting meer is. Maar wat is precies die 'vrijheid van meningsuiting'?
Betekent de vrijheid van meningsuiting dat je alles mag zeggen wat je wilt, of
zijn er grenzen? Is de vrijheid van meningsuiting voor iedereen hetzelfde, of mag
de een meer dan de ander?
Vrije meningsuiting thuis en op school
Je hebt het recht om alles te zeggen en te schrijven wat je wilt, maar soms merk je daar zelf weinig van. Je mag wel
je eigen mening hebben, maar er zijn allerlei regels waar je je aan moet houden. Iedere school heeft geschreven
regels waaraan iedereen op school zich moet houden. Als je dat niet doet, kun je een straf krijgen.
Ook moet iedereen op school zich fatsoenlijk gedragen. Ouders en docenten zien toe of je je aan al die regels houdt.
Als je iets verkeerd doet, zeggen ze dat. Ook maken zij jou duidelijk hoe je je wel moet gedragen en wat je wel en
niet mag zeggen. Meestal zeggen ze waarom bepaalde dingen niet kunnen.
In een schoolreglement staan regels waaraan iedereen op school zich moet houden.
Als je je aan die regels niet houdt, kun je straf krijgen. In zo'n reglement staan ook
dingen die de vrijheid van meningsuiting op school beperken: je mag niet
discrimineren, niet schelden of vloeken. Ook 'vieze' woorden zijn verboden. In veel
reglementen staan ook dingen als: luisteren als meester of juf of één van je
klasgenoten aan het woord is; en als je het met iemand niet eens bent moet je het met
praten oplossen.
Fatsoen en vrije meningsuiting
Er zijn ook ongeschreven regels, deze gaan vaak over fatsoen en beleefdheid.
Bijvoorbeeld: als je ergens weg gaat zeg je ‘tot ziens’, ‘s morgens zeg je ‘goedemorgen’. Je stelt geen brutale
vragen. Je laat anderen uitpraten. Je schreeuwt niet. Je bent vriendelijk. Je denkt na voor je iets zegt. Je laat merken
dat je de ander begrepen hebt. En zo zijn er nog veel meer ‘ongeschreven regels’ te bedenken. Soms worden
‘ongeschreven regels’ toch opgeschreven, bijvoorbeeld als men ze heel belangrijk vindt of als mensen zich er aan
storen dat anderen zich er niet aan houden. Bijvoorbeeld: in de klas mag je niet schreeuwen.
1. Behalve ouders en docenten letten andere personen op jouw gedrag. Welke personen zijn dat?
2. Geef voorbeelden van fatsoenlijk gedrag en onfatsoenlijk gedrag.
3. Verzin een originele straf voor een leerling die een andere leerling discrimineert (uitscheldt of pest)
Om over na te denken
• De vrijheid om je mening te geven is een belangrijk middel om de samenleving democratisch te houden.
• Als je iemand eerst boos maakt, wordt het moeilijk om nog een goed gesprek te houden.
• Het gaat er niet alleen om wat je zegt, maar ook hoe je het zegt.
• Vrijheid van meningsuiting betekent dat je alles mag zeggen; niet dat je alles moet zeggen.
• Vrijheid is helemaal niet gediend bij fatsoen.
Heb je vragen of opmerkingen of zoek je extra informatie, kijk dan op Internet: www.cmo.nl

Recht op je eigen mening
RECHT OM TE ZEGGEN WAT JE WILT
Recht op vrije meningsuiting, dat betekent, heel normaal,
dat je niet de hele dag hoeft lopen letten op je taal;
dat je hardop durft te praten in de tram of in de trein,
over wat je stom of slecht vindt zonder bang te hoeven zijn.
Recht op vrije meningsuiting, dat betekent, heel gewoon,
dat er niet wordt meegeluisterd naar je eigen telefoon;
dat je in de krant kunt schrijven; ‘de regering maakt me kwaad’
zonder dat je daar meteen voor de gevangenis in gaat.
Recht op vrije meningsuiting, dat betekent ook het recht
om te demonstreren, dat je voor je idealen vecht;
door de straat te mogen opgaan met een spandoek of een bord,
zonder dat je door agenten in elkaar geslagen wordt.
Grondwet
Nederland is één van de landen waar dat soort dingen uit het gedicht van
Jan Boerstoel mogen. Dat staat allemaal opgeschreven in de Nederlandse
grondwet*. De rechten in die grondwet worden grondrechten genoemd.
In het grondrechtartikel 7 staat dat iedereen mag zeggen en schrijven wat
hij wil. Dat geldt niet alleen voor volwassenen, maar ook voor kinderen!
* Alle artikelen van de Nederlandse grondwet vind je op de bijbehorende website:
http://www.cmo.nl/pe/pe26b/pe-266B.html
Recht op vrije meningsuiting daar is niks bijzonders aan
in een land waar dat soort dingen allemaal zijn toegestaan.
En dus sta je raar te kijken, wanneer iemand je vertelt,
dat in meer dan honderd landen helemaal dat recht niet geldt.
Recht op vrije meningsuiting heeft nog lang niet iedereen
en voor dat het zo ver zijn zal daar gaan jaren overheen.
Maar al kun je al die mensen dan niet helpen aan dat recht ,
toch helpt het allicht een beetje, wanneer je er wat van zegt.
‘Recht op vrije meningsuiting’ van Jan Boerstoel,
uit: Veel Werk (Bert Bakker, 2000)
1. Jan Boerstoel noemt twee manieren om op vreedzame
wijze te laten zien dat je het ergens niet mee eens bent.
Welke? Kun je nog een andere vreedzame manier
noemen?
2. Kranten hebben een rubriek met brieven van lezers. Die schrijven bijvoorbeeld over wat ze vinden van een
artikel dat in de krant heeft gestaan of over een nieuwe wet die de regering invoert. Ze geven daar hun mening
over. Als jij je mening wilt geven (op papier), hoe pak je dat dan aan? Welke mogelijkheden kun je daarvoor
bedenken?
a) op school?
b) buiten school?
Ruzie
Als je ergens je mening over geeft, blijkt soms dat niet iedereen het met jou eens
is. Andersom is dat ook vaak het geval: als iemand anders zijn mening geeft, ben
jij het niet altijd met die persoon eens.
Ook komt het voor dat iemand zich beledigd voelt door wat een ander heeft
gezegd. Soms leiden meningsverschillen en beledigingen tot ruzie. Soms kun je
dat zelf oplossen zonder geweld en soms moet iemand anders ingrijpen. Eén van
je ouders of de leerkracht. Die moet dan bemiddelen tussen jou en de ander tot de
ruzie is bijgelegd. Volwassenen roepen vaak de hulp in van de rechter als ze er
zelf niet meer uitkomen.
3. Vrijheid van meningsuiting kan ruzie tot gevolg hebben. Sommige mensen willen helemaal niet
horen wat anderen te vertellen hebben of voelen zich beledigd. Is dat een reden om wat meer op je
woorden te letten? Of zelfs om je mond te houden? Of hebben beledigde mensen in Nederland
genoeg mogelijkheden om zich te verdedigen? Weet je hoe ze dat zouden kunnen aanpakken?
“Domme praat mag, maar beledigen niet” – “Meerderheid wil brede discussie over ‘vrije meningsuiting’”

Recht op je eigen mening
FANATISME
We hebben op het vorige werkblad gezien dat mensen van mening kunnen verschillen. Daar is niets mis mee. In
een democratie als Nederland is het toegestaan om te proberen je gelijk te krijgen. Dat kan door met elkaar te
praten, door een brief naar de krant te schrijven, door te demonstreren of door de politici te bestoken met brieven.
Allemaal manieren om anderen van jóuw mening te overtuigen.
Zo hebben demonstranten het in 1874 voor elkaar gekregen dat de kinderarbeid in Nederland werd afgeschaft. En
zo hebben arbeiders het voor elkaar gekregen dat in 1919 de achturige werkdag werd ingevoerd. En vrouwen
hebben het in 1922 voor elkaar gekregen dat niet alleen mannen, maar ook vrouwen voortaan mochten stemmen.
Ze moesten daar vaak jarenlang voor strijden en veel tegenstand overwinnen.
1. ‘In een democratie als Nederland is het toegestaan om te proberen je gelijk te krijgen’, schrijven we
hierboven. In een democratie regeren alle mensen samen. Ze kie zen hun eigen regering.
Wat is het tegenovergestelde van een democratie? Wat gebeurt daar met mensen die zich tegen
opvattingen van hun regering verzetten?
Als iets in een wet is vastgelegd, moet elke Nederlander zich aan die wet houden. Je houdt het recht om van
mening te verschillen met wat er in de wet staat, maar ook al denk je er anders over, je mag die wet niet overtreden.
Sommige mensen leggen zich daar niet bij neer. Zij blijven strijden voor hun eigen gelijk, ook als ze daarbij de wet
overtreden. Die mensen noemen we fanatici (meervoud van fanaticus). Een fanaticus of fanatiekeling zet zich met
blinde ijver voor iets in. Je moet een fanaticus niet verwarren met een fan.
2. Zoek op wat een fan is. Ben je zelf ook een fan? Ja, van wie of wat?
Het zijn de daden van fanatici die vaak voor een schok in de
samenleving zorgen. Als een fanaticus Theo van Gogh vermoordt.
Of als het fanatieke Dierenbevrijdingsfront een restaurant van
McDonalds in brand steekt (zie foto) omdat dit bedrijf vlees van
geslachte dieren verkoopt. Bijna iedereen vindt dit veel te ver
gaan.
Je moet je aan de wet houden, maar het gekke is dat soms door
overtreders er ook wel wetten veranderen. Denk maar aan de
krakers. Eerst mocht een huis kraken niet en nu mag het wel als
een huis meer dan een jaar leeg staat. En zo was het in de vorige
eeuw verboden om militaire dienstplicht te weigeren. Toen er
steeds meer weigeraars kwamen, werd de wet aangepast en werd
dienstweigeren toegestaan.
3. Er is natuurlijk verschil tussen kraken en dienstweigeren of iemand vermoorden of iets in brand
steken. Maar de overeenkomst is dat in alle gevallen de wet overtreden wordt. En in sommige
gevallen hebben de meeste mensen daar ook begrip voor. Hieronder staan enkele wetsovertredingen.
Jij mag zeggen of je er begrip voor op kunt brengen of niet. Wel uitleggen waarom.
Situatie (On)Eens Waarom?
Greenpeace verhindert een Noors schip op walvisjacht te gaan
en overtreedt zo de Noorse wet.
Dierenactivisten laten duizenden nertsen die gefokt worden voor
bontjassen los uit hun kooien. De fokkers lijden vele honderdduizenden
euro’s schade.
Sommige mensen vinden abortus moord. Zij vinden dat als de
overheid de ‘moordenaars’ niet bestraft, zij dat zelf mogen doen.
“Mensen zullen blijven zeggen wat ze denken” – “Vrije meningsuiting niet voor bange mensen”

Recht op je eigen mening
GODSDIENST en/of DISCRIMINATIE?
In artikel 1 van de Nederlandse grondwet staat:
Alle mensen in Nederland worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Je mag niet worden gediscrimineerd
omdat je man bent of vrouw. Je mag ook niet op ras of huidkleur worden gediscrimineerd. Of omdat je een
bepaald geloof hebt. Of omdat je er afwijkende ideeën op na houdt.
Dat betekent dus dat iedereen gelijk is. Het maakt niet uit of je jongen of meisje bent, man of vrouw, jong of oud,
zwart of blank, gelovig of ongelovig, of een aanhanger van de ene of van een andere politieke partij.
In artikel 1 van de grondwet staat met andere woorden dat al deze gronden geen reden mogen zijn om onderscheid
te maken tussen mensen. Gelijke behandeling staat voorop.
Er is in Nederland ook vrijheid van godsdienst. Iedereen mag geloven wat hij of zij wil. Maar mag je ook geloven
in discriminatie? Dat is een moeilijke vraag die al vaker aan een rechter is voorgelegd.
Zo is er bijvoorbeeld een politieke partij in de
Tweede Kamer die vindt dat alleen mannen
politiek actief mogen zijn. Want God heeft man
en vrouw geschapen. De vrouw zou daarbij
gemaakt zijn van de rib van de man. Daaruit kun
je weer afleiden dat de man dus het hoofd van de
vrouw is. En daaruit zou je dan weer kunnen
afleiden dat de politiek een mannenzaak is.
Vrouwen kunnen niet gewoon lid van die partij
worden, maar alleen ‘buitengewoon’ lid: vrouwen
mogen wel meedenken, maar niet meebeslissen.
De leden van deze partij vinden niet dat ze
discrimineren. Mannen en vrouwen zijn in hun
ogen wel gelijkwaardig, maar niet gelijk. Ze
hebben elk hun eigen plaats en taak en die is door
De Tweede Kamer God bepaald. Daar mag je niet aan morrelen.
1. Wat vind je ervan hoe deze partij denkt over het verschil
tussen man en vrouw?
2. Ken je nog andere voorbeelden waarbij er verschil wordt
gemaakt tussen mannen en vrouwen of jongens en meisjes? Is dat
vergelijkbaar met het verschil in opdracht 1 of is dat toch weer anders?
3. Zoek het woord ‘emancipatie’ op. Wat zou de politieke partij uit
bovenstaand verhaal daarvan vinden?
4. Veel kerken zijn mannenbolwerken. Vrouwen mogen in sommige
kerken geen dominee worden. In de katholieke kerk kunnen alleen
mannen priester worden. Is dat ook een vorm van discriminatie?
5. De Verenigde Naties hebben Nederland een aantal jaren geleden
veroordeeld voor het toestaan van een politieke partij die vrouwen van
de macht uitsluit. Wat vind jij? Hebben de VN gelijk of denk je: ‘Waar
bemoeien ze zich mee?’
6. We hebben deze pagina over ‘godsdienst’ in deze lesbrief opgenomen
om te laten zien dat grondrechten met elkaar kunnen botsen.
Welk grondrecht vind jij belangrijker: het recht op vrije meningsuiting of het recht op godsdienst?
“De ene mening is vrijer dan de andere” – “Wees intolerant tegenover intolerantie”

5
Editie 26B
December 2004
Handleiding
voor leerkrachten
RECHT OP JE EIGEN MENING
Mag je alles zeggen wat je wilt?
Recht op je eigen mening
Hoe los je meningsverschillen op?
Fanatisme en vrijheid van meningsuiting
Gaat de vrijheid van godsdienst boven de
vrijheid van meninguiting?
Na de moord op Theo van Gogh op 2 november 2004
is Nederland in rep en roer. Voor de tweede keer in
twee jaar tijd is er in Nederland een politieke moord
gepleegd. De vrijheid van meningsuiting is in het
geding wordt alom geroepen. Deze Per Expresse
gaat dieper in op die vrijheid van meningsuiting. Zijn
er grenzen aan de vrijheid van meningsuiting?
De website (http://www.cmo.nl) gaat onder meer
dieper in op de tegenacties die in onze samenleving
op gang zijn gekomen (de ‘zachte krachten’), geeft
de grondwet in een voor leerlingen begrijpelijke taal
en kijkt naar de vrijheid van meningsuiting van
cartoonisten. Voor docenten zijn er onder meer
enkele extra lessuggesties.
Wat is
Per Expresse?
Per Expresse helpt u bij
het lesgeven over de grote
wereldvraagstukken en
actuele gebeurtenissen.
Inhoud:
Fotokopieerbare activiteiten
voor gebruik in de klas,
bestemd voor leerlingen
van 10 tot 15 jaar.
Voor basisonderwijs:
* Alles zeggen wat je wilt
* Recht om te zeggen wat je
wilt
* Fanatisme
* Godsdienst en/of
discriminatie
Leerplan bo:
* Oriëntatie op mens en wereld
(samenleving)
* Expressie-activiteiten
Voor het voortgezet
onderwijs is er in november
2004 een aparte editie (26A)
verschenen van de Per
Expresse over de vrijheid van
meningsuiting onder de titel
‘Grenzen aan de vrijheid van
meningsuiting’

2
OORLOG
Column van polemoloog Leon Wecke,
uitgesproken tijdens een debat over de
vrijheid van meningsuiting op de
Radboud Universiteit Nijmegen.
De intro van de interviewster in het live
uitgezonden radioprogramma was: ‘Nu
in Nederland scholen en kerken in
brand gestoken worden, mensen op
straat worden neergeschoten en de
bevolking vertwijfeld is, hoe kunnen
we die crisis nog te boven komen?
Misschien dat een polemoloog het
antwoord weet.’
Ik dacht: ‘godverdomme stomme trut,
daar heb je er weer een die als een kip
zonder kop haar bijdrage levert tot de
collectieve verdwazing.’ Mijn aan
duidelijkheid niets te wensen overlatend
vinnig antwoord was dan ook:
‘Mevrouw het valt wel mee.’ Daaraan
toevoegend: ‘Er is slechts één school en
mogelijk één moskee met enige
zekerheid door een stelletje neonazistische
jongelui zodanig aangestoken
dat ze ook echt zijn uitgebrand,
dus niet door Bin Laden persoonlijk,
overigens, zo memoreerde ik, die boze
man zit wel in Nederland, in een
caravan te Loon op Zand.’ Ze moest er
niet om lachen.
‘U neemt het niet zo serieus’, zei ze,
‘maar ik weet niet of u het weet: het is
oorlog in Nederland. Zelfs de regering
bij monde van minister Zalm heeft dat
gezegd.’ ‘Oorlog’, zo antwoordde ik, in
mijn kwaliteit als polemoloog, ‘Oorlog
is een groot manifest fysiek gewelddadig
conflict tussen daartoe georganiseerde
groepen mensen met minimaal
duizend dodelijke slachtoffers en met
alle respect voor de dood van Theo van
Gogh, met die misdaad is niet het
equivalent van duizend dooie burgers
gegeven.’ ‘Maar’, zo zei ze, ‘die
enorme dreigende toestand in den
Haag, met al die honderden zwaarbewapende
militairen, dat is toch
oorlog.’ ‘Mevrouw, ik heb een echte
oorlog meegemaakt, bombardementen
en beschietingen, de Slag om Arnhem,
en ik herinner mij niet dat ze toen
dranghekken hebben geplaatst waarachter
een nieuwsgierige, op sensatiebeluste,
duizendkoppige menigte de
krijgsverrichtingen kon gadeslaan.’
De mevrouw aan de andere kant van de
lijn probeerde het nog een keer: ‘Maar
het blijkt toch dat die aanslag op van
Gogh ergens met het wereldterrorisme
te maken heeft.’
Recht op je eigen mening
‘Natuurlijk’, zo antwoordde ik, ‘maar
dat wereldterrorisme wordt al efficiënt
bestreden. Dezer dagen zijn nog
duizend van die terroristen in Fallujah,
in een ouderwetse veldslag geliquideerd.
En uiteraard loopt iedere
Nederlander de kans slachtoffer van de
bende van Bin Laden te worden.
Alhoewel de kans op het lot van Van
Gogh is een op de 15 x 15 miljoen, als
we de laatste terroristische moord,
indertijd door de Rote Armee Fraktion
in Kerkrade gepleegd, tot uitgangspunt
nemen. Natuurlijk, het is maar een
statistische vergelijking, maar de kans
dat u zich in het Hilversums verkeer
straks te pletter rijdt is 500.000 maal
groter dan dat u ooit als gevolg van een
wereldterroristische aanslag in Nederland
een vinger tussen de deur krijgt.’
Het als een lang live interview gepland
gesprek werd al snel spontaan
beëindigd.
‘Er is een verziekt klimaat in
Nederland’, zo wordt gezegd. Nu denk
ik bij klimaat meestal aan Kyoto en dat
hebben we toch ondertekend. Verziekt,
zo staat in het woordenboek is ‘door
ziekte geheel verzwakt en uitgeput
raken of ontaard door misstanden.’ En
natuurlijk, opiniepeilers, die hondsbrutaal
zich weinig gelegen laten liggen
aan de noodzakelijke vereisten met
betrekking tot reliability en validity van
de vragen komen op grond van
telefoontjes met niet-representatieve
steekproeven zeker tot de conclusie dat
de mensen in Nederland bang zijn,
vertwijfeld en dat ergens de roep om de
sterke man in de achterhoofden van de
burgers hoorbaar is. De media, de
Telegraaf voorop, stallen, letterlijk of
figuurlijk, het lijk van Theo van Gogh
uit tot het de dimensies van de grootste
Nederlander aller tijden krijgt. De
vrijheid van meningsuiting is in het
geding. En natuurlijk dat is een te
koesteren grondrecht, net als de vrijheid
van drukpers, ook al hebben de meesten
onzer geen drukpers. Wij hebben de
vrijheid om de ander ten diepste te
krenken op de mat van zijn meest
wezenlijke waarden de stront onder
onze zolen luidruchtig af te vegen.
‘Kutmarokkanen’ staat straks als een
nieuw zelfstandig naamwoord in de
Dikke van Dale en een gelovige moslim
toevoegen dat hij ‘een pooier van de
Profeet’ is, moet kunnen. Tegen de
kardinaal zeggen dat hij ‘een pooier van
de Heilige Maagd’ is, moet eveneens
“Wie volgt na Theo?” – “Zit er systeem in de meningenmoord?”
kunnen, wellicht zal de kerkvorst er
met schouderophalen aan voorbij gaan.
In Nederland ben je pas écht belachelijk
intolerant als je wegens een belediging
naar de rechter zou lopen. Dat doet men
niet. Je hoeft kennelijk geen rekening te
houden met de ander, die je kwetst,
want kwetsen mag. Nog even en er
komt een postbus 51-sterspot met Rita
Verdonk als boodschapster met de
mededeling: ‘Kwetsen mag, kwetsen
goed voor u en voor uw naaste.’ De
moord op Van Gogh werd gepleegd
door een tussen twee culturen geraakte,
gefrustreerde eenzijdig geïndoctrineerde
geestelijk verziekte jongeman met
Nederlandse opleiding en dito paspoort.
Het onderzoek moet uitwijzen of hij
inderdaad enige relatie had met een
internationaal netwerk. En natuurlijk
dat is ernstig. Net zo goed als dat er
tweeëneenhalve jongelieden moordplannen
zouden hebben m.b.t. Geert
Wilders en Ayaan Hirsi Ali, alhoewel
het een gering percentage uitmaakt van
Nederlanders die jaarlijks met moordplannen
rondlopen en deze ook
effectueren. Maar dat in de kantlijn. Het
leven van politici moet nu eenmaal
anders gewogen worden dan dat van
een willekeurige Anja Joos. Dat met de
moord op Van Gogh de vrijheid van
meningsuiting in het geding zou zijn, is
echter absurd. Het is zoiets als zeggen
dat bij een lichte verkoudheid de patiënt
in een terminaal stadium verkeert.
We moeten de zaken niet erger maken
dan ze toch al zijn. De media moeten
niet met behulp van dubieuze
opiniepeilers en sensationele berichtgeving
een vertekend en onvolledig
beeld opdissen van de werkelijkheid.
Politici dienen hun gezonde verstand te
bewaren en moeten de moord op van
Gogh ook niet en passant- al is het
onbewust- om electorale redenen
uitbuiten. En natuurlijk is het erg als
Wilders voorzien van lijfwachten en
slechts vermomd als moslimvrouw met
een haardoekje over zijn kapsel, de
straat op kan. We leven in een
gevaarlijke wereld, dames en heren, en
ik raad iedereen dan ook aan heel goed
uit te kijken…. bij het oversteken.

3
LESSUGGESTIES
(BO) Vooraf
Doel: introductie van het thema.
Praat met uw leerlingen in een
kringgesprek over de vrijheid van
meningsuiting. Wat is dat? Mag je
als leerling alles zeggen wat je wilt?
Wie bepaalt wat je wel of niet mag
zeggen? Staat dat ergens opgeschreven
en zo ja, waar? Wat hebben de
leerlingen uit het nieuws (met name
tv) van de discussies over de vrijheid
van meningsuiting meegekregen?
(BO) Alles zeggen wat je wilt
Doel: leerlingen denken na over
de beperkingen van de vrijheid
van meningsuiting in hun eigen
dagelijks leven. De leerlingen
weten dat er geschreven en ongeschreven
regels bestaan in de
omgang met elkaar, en ze weten
dat de ongeschreven regels vaak
te maken hebben met fatsoen en
beleefdheid.
Antwoorden op de opdrachten:
1) Laat de leerlingen eerst
individueel enkele voorbeelden opschrijven.
Bespreek de antwoorden
daarna in de klas. Behalve ouders
en docenten letten ook andere
personen op het gedrag van
kinderen en jongeren: op straat
politieagenten, stadswachten en
soms andere volwassenen, in het
zwembad badmeesters, bij het
sporten trainers en scheidsrechters,
in winkels personeel en bewaking,
in speeltuin, pretpark of jongerensoos
toezichthouders.
2) Laat de leerlingen eerst
individueel enkele voorbeelden opschrijven.
Bespreek de antwoorden
daarna in de klas.
Fatsoenlijk gedrag: groeten, opstaan
voor ouderen in het openbaar
vervoer, luisteren als iemand iets
tegen je zegt, je vriendelijk
gedragen, iemand die problemen
heeft even helpen of als je dat niet
kunt hulp zoeken, snoeppapiertjes
en ander afval in de afvalbak
Recht op je eigen mening
gooien, als je ergens moet wachten
rustig je beurt afwachten.
Onfatsoenlijk gedrag: niet groeten,
schreeuwen, niet opstaan voor
ouderen, de ander niet laten
uitpraten, je brutaal of uitdagend
gedragen, schelden, met je voeten
op de bank zitten in het openbaar
vervoer, afval op straat gooien,
voordringen.
3) Houdt een klassengesprek over
de straffen die de leerlingen op
school krijgen. Misschien weten ze
zelf enkele alternatieve straffen.
Bijvoorbeeld: als straf het maken
van een opstel over racisme of
discriminatie, of informatie daarover
verzamelen in de bibliotheek.
(BO) Recht om te zeggen wat
je wilt
Doel: leerlingen kunnen uitleggen
dat bij wet is vastgelegd is dat alle
burgers in Nederland vrijheid
van meningsuiting hebben. Ook
hebben leerlingen gezien hoe
mensen meningsverschillen op
vreedzame wijze bijleggen of op
vreedzame wijze in verzet komen
tegen zaken waar ze het niet mee
eens zijn.
Antwoorden op de opdrachten:
1) Boerstoel noemt het schrijven
van een stuk in een krant en
demonstreren op straat. Arbeiders
en ambtenaren hebben het recht om
te staken of stiptheidsacties te
voeren als ze een conflict hebben
met hun werkgever over salaris,
werktijden, stoppen met werken of
enig ander aspect van hun
werkbetrekking. Andere vreedzame
manieren zijn bijvoorbeeld het
verspreiden van posters en
pamfletten, het houden van handtekeningenacties
en het aanbieden
van petities.
2a) Dat kan op een school- of
prikbord en soms ook in een
schoolkrant.
2b) Internetgebruikers kunnen hun
mening kwijt via e-mail. Soms biedt
een nieuwsmedium (omroep, krant)
daar gelegenheid voor. Verder zijn
er internetfora en chatboxen. De
rijksoverheid geeft burgers de gele-
gelegenheid om bezwaarschriften
bij haar in te dienen als zij een
project (het aanleggen of het
verbreden van een autoweg
bijvoorbeeld) wil uitvoeren. Actiegroepen
schrijven leuzen op plaatsen
waar veel mensen komen of
hangen daar posters op.
3) Een opdracht die zich goed leent
voor een kringgesprek, groepsdiscussie
of opstel. Een van de
manieren waarop mensen zich tegen
beledigingen kunnen verdedigen is
daarboven al in de tekst genoemd:
de gang naar de rechter.
(BO) Fanatisme
Doel: leerlingen weten dat
sommige mensen zo overtuigd
van hun gelijk zijn en tegelijkertijd
onverdraagzaam jegens
andersdenkenden dat ze bereid
zijn om voor het krijgen van hun
gelijk de wet te overtreden.
Antwoorden op de opdrachten:
1) Een dictatuur. Kenmerk daarvan
is dat andersdenkenden die voor
hun mening uitkomen gevaar lopen
opgepakt te worden en in sommige
gevallen zelfs gemarteld en/of
vermoord. Het jaarboek van
Amnesty International staat vol met
voorbeelden.daarvan.
2) Een fan is volgens het Van Dale
Basiswoordenboek (of wel het
‘kinderwoordenboek’): ‘enthousiaste
bewonderaar’. Het verschil tussen
fan en fanaticus is dat de laatste
onverdraagzaam is jegens andersdenkenden.
3) U kunt de leerlingen individueel
laten werken en ze daarna in
groepjes of in een klassengesprek
laten discussiëren over de drie
gegeven voorbeelden. Voor de
meeste mensen zal de grens liggen
bij het gebruiken van geweld. Bij
het tweede voorbeeld is het de
vraag of het vrijlaten de dieren goed
zal doen of niet.
“De tragiek van het vrije woord” – “We zullen nu minder duidelijk onze mening durven geven”

4
(BO) Godsdienst en/of
discriminatie
Doel: leerlingen beseffen dat
grondrechten op gespannen voet
met elkaar kunnen staan; gaat het
ene grondrecht boven het andere
of niet?
Mag je met het ene grondrecht in de
hand het andere overtreden? Er zijn
verschillende zaken voor de rechter
gebracht waarbij mensen die
anderen discrimineerden zich beriepen
op hun vrijheid van godsdienst.
Imam Khalil El Moumni mag
ongestraft zeggen dat homo’s lager
zijn dan honden en varkens. En
RPF-fractievoorzitter Leen van
Dijke mag ongestraft homo’s
vergelijken met criminelen.
Antwoorden op de opdrachten:
1) Voer voor discussie.
Recht op je eigen mening
2) In de sport bijvoorbeeld of in
situaties die uitgaan van ‘positieve
discriminatie’. In die situaties wordt
of rekening gehouden met de
fysieke krachten van vrouwen of
zijn de maatregelen gericht op het
opheffen van achterstanden; dat ligt
duidelijk anders dan het verschil in
opdracht 1.
3) ‘Emancipatie’ (van vrouwen)
betekent volgens het Van Dale
Basiswoordenboek: het streven om
vrouwen dezelfde rechten en kansen
te geven als mannen. De
betreffende politieke partij plaatst
het begrip emancipatie in het
raamwerk van de gelijkwaardigheid
tussen man en vrouw op grond van
de Bijbel i.t.t. de gelijkheid op basis
van de wet. Dat is een ‘fundamenteel’
verschil. De Bijbelse teksten
worden op dit punt rechtstreeks van
toepassing verklaard op de wet.
4) Uitsluiting van vrouwen in het
kerkelijk ambt is op zich ook een
vorm van discriminatie maar wat
gelovige mensen binnen hun
geloofsgemeenschap aan leerstellingen
ontwikkelen en verder onderling
regelen, doen ze op basis van
de vrijheid van godsdienst, en is
min of meer hun zaak, zolang ze de
wet maar niet overtreden.
5) Nederland heeft een juridisch
bindend VN-verdrag ondertekend
waarin mannen en vrouwen gelijke
rechten worden toegezegd.
6) Als leerlingen het moeilijk
vinden om tot een zelfstandig
oordeel te komen zou de vraag ook
in een vorm voorgelegd kunnen
worden als: ‘Als de regering een
van de twee grondrechten moest
afschaffen, welke van de twee wil je
dan dat er gehandhaafd blijft’? (En
waarom?)
Eerdere edities van Per Expresse
0 Stem af op het nieuws 13 Aanslagen op de Verdraagzaamheid
1 Kinderen aan het werk 14 Crisis in Argentinië
2 Orkaan Mitch 15 Verkiezingen in Zimbabwe en Nederland
3 Oorlog in Europa 16 VN-wereldtop voor kinderen
4 De Koerden en het proces tegen Öcalan 17 Israël en Palestina: het beloofde land?
5 Oost-Timor en de lange weg naar onafhankelijkheid 18 De dreigende oorlog tegen Irak
6 Millennium 19 Crisis in Afrika
7 Water 20 Zin en onzin over Sars
8 Honger in de Hoorn 21 WTO-conferentie in Cancún: eerlijke handel
9 Olympische Spelen 2000 22 Migranten in de media
10 Verandert het klimaat? 23 Uitbreiding van de Europese Unie
11 Aardbeving in India 24 Olympische Spelen 2004
12 Mond- en klauwzeer 25 Nederland Overzee
Per Expresse heeft de bedoeling jongeren te helpen zichzelf zicht te
verschaffen op het mondiale nieuws. Het nieuws krijgt een context en
er worden verbanden gelegd tussen het dagelijks leven van de
jongeren hier en de gebeurtenissen elders op de wereld. Per Expresse
is beschikbaar als het nieuws nog nieuws is -binnen twee weken- en
leerlingen behoefte hebben aan antwoorden op de vragen die het
nieuws bij hen oproept.
Deze editie is geschreven en geproduceerd door Centrum voor Mondiaal Onderwijs te Nijmegen,
Dep te Manchester, Panos Institute te Londen, CEM te Brescia, Intermon te Madrid en CDU te
Limerick.
© copyright CMO, DEP, Panos, CEM, Intermon, CDU 2004.
© Nederlandse tekst: CMO, 2004
De werkbladen mogen alleen worden gefotokopieerd voor gebruik binnen de instelling die het
pakket heeft aangekocht of gedownload.
Centrum voor Mondiaal Onderwijs, Postbus 9108, 6500 HK Nijmegen, tel. 024-3613074,
e-mail cmo@fm.ru.nl.
Losse nummers kosten € 3,50. Wie een abonnement neemt, krijgt er het nulnummer Stem af op
het nieuws er gratis bij. Op de website van het Centrum voor Mondiaal Onderwijs wordt elke
nieuwe editie z.s.m. aangekondigd (www.cmo.nl). Wie daar een emailadres doorgeeft, wordt
geïnformeerd over het verschijnen van nieuwe edities.
Global Express/Per Expresse wordt mede gefinancierd door de EU (DG VIII)
Overig (les)materiaal
• Wat mag en wat mag niet?,
PerDagWijzer over waarden en normen,
gratis te downloaden via:
http://www.kennisnet.nl/po/leerkracht/
perdagwijzer/watmagenwatmagniet
Internet
http://www.actie7.nl/
http://www.metwieleefjijsamen.nl
http://www.digilife.be/springplank/
pesten/PESTEN.htm
http://www.goedgeregeld.nu/home.html
http://www.respect2all.nl
Meer links, lessuggesties en
achtergrondinformatie voor
leerlingen én leerkrachten vindt
u op internet: http://www.cmo.nl