Tijdschrift Gezondheid en Politiek jaargang 1985 nr 3
Tijdschrift Gezondheid en Politiek jaargang 1985 nr 3 Tijdschrift Gezondheid en Politiek jaargang 1985 nr 3
~'OT.~~\\~~~ O~~(js~~\t'O~~C)\9s~G ~~~~t\\l~,,~1)~C ~~~i~~ "\ E al richtingenstelsel van de specialisten en de voortgang van de medische technologie. V neren Maar wat verandert er nu precies? Is het resultaat van deze financiële In am nu een betere hulpverlening, een zinvollere afstemming op 'behoeften' en een redelijker honorering? Hierop is alleen te antwoorden als we de maatregelen leggen naast De ziekenfondsraad zal eind van dit jaar zijn oordeel vellen over de inhoudelijk gefundeerde beleidsopties. Helaas, we vonden nimmer een investeringen van het Amsterdamse ziekenfonds in het ontwikkelingswerk in de Zuid-Oostlob bij Amsterdam (Bijlmermeer). Het ziekenfonds Amsterdam en omstreken (ZAO) heeft daar sinds 1974meer dan 1 miljoen geïnvesteerd om tot nieuwe verhoudingen in de gezondheidszorg te komen. Ook in andere steden als Almere, Maastricht en Rotterdam is veel geïnvesteerd in vernieuwingen van document, waarin de 4% volumegroei van kruiswerk en AGGZ aan de hand van inhoudelijke noties wordt gerechtvaardigd. Evenmin worden ergens de gevolgen van budgettering van inhoudelijke noties voorzien. Iedereen mag gissen naar de reden, de gezondheidszorg. De ziekenfondsraad wil nu gaan bekijken in hoeverre de verzekeringsgelden werkelijk hebben bijgedragen aan zinvolle beleidsvorming en verandering van de zorg. In dit verband is cruciaal, welke criteria de Raad zal hanteren. Eigen maatstaven heeft zij nog niet ontwikkeld. Kunnen aan het overheidsbeleid criteria worden ontleend of is er op dit terrein slechts sprake van een "zwart gat". Laurent van der Maesen werpt op deze waarom de verrichtingen van specialisten niet aan banden zijn gelegd. In de regeringsdocumenten van de afgelopen vijf jaar is geen woord te vinden over de machtsposities in de productieverhoudingen binnen de gezondheidszorg ... kwestie enig licht, een voorafschaduwing in een volgend nummer. van een uitvoeriger artikel In ieder geval zal de uitkomst van de evaluatie het belang van de Zuidoostlob verre overstijgen. Zijzal maatgevend zijnvoor de rol die de ziekenfondsen willen en kunnen spelen bij andere experimenten in de gezondheidszorg. . A'd· maatregelen Laurent J.G. van der Maesen,is werkzaam bij de Stichting Interuniversitair Instituut voor Sociaal-Wetenschappelijk Onderzoek (SISWO) te Amsterdam. Om de toekomst van de zorg. De ziekenfondsraad zal eind van dit jaar zijn oordeel vellen over de investeringen van het Amsterdamse ziekenfonds in het ontwikkelingswerk in de Zuidoostlob bij Amsterdam. Het ziekenfonds heeft daar sinds 1974 grote sommen gelds geïnvesteerd om er tot nieuwe verhoudingen binnen de zorgverlening te geraken. De bijdragen hebben de somma van één miljoen gulden overschreden. De Ziekenfondsraad bekijkt of de verzekeringsgelden werkelijk hebben bijgedragen aan zinvolle beleidsvorming en innovatie van de zorg. In dit verband is curciaal, welke criteria de raad hanteert. Kunnen aan het overheidsbeleid maatstaven worden ontleend? De uitkomst van de evaluatie zal het belang van de Zuidoostlob verre overstijgen; zij zal maatgevend zijn voor de rol die de ziekenfondsen in andere regio's willen en kunnen spelen. Gezondheidszorg bij beperkte middelen De basis opties van het huidig overheidsbeleid zijn als volgt te karakteriseren: de totale kosten van de gezondheidszorg moeten omlaag én de intramurale zorg moet ontlast worden bij gelijktijdige versterking van de eerste lijn. Let wel: die 'versterking' is slechts in financiële termen gedefinieerd! Op deze versterking vooruitlopend heeft de Ziekenfondsraad medewerking verleend aan een jaarlijkse volumegroei van 4% voor het kruiswerk en de ambulante geestelijke gezondheidszorg. De ziekenhuiswereld wordt in toom gehouden door een bevriezing van haar budgetten, de beddenreductie en het stellen van een bouwplafond. Gemakshalve laat de regering echter twee belangrijke groeifactoren van de intramurale zorg ongemoeid: het ver- Grote experimenten Naast de Amsterdamse Zuidoostlob kennen we in Nederland nog drie regio's, waar met grote financiële offers pogingen zijn ondernomen, de maatschappelijke organisatie van de gezondheidszorg te veranderen. Het zijn de regio Maastricht, de stad Rotterdam en het jonge Almere. Amsterdam In de Zuidoostlob heeft de progressieve eerstelijnsbeweging in 1974een vaste voet aan de grond gekregen. Met behulp van het toen reeds gevestigde ontwikkelingsinstituut is een netwerk van zelfstandige samenwerkingsverbanden opgebouwd. De regionale maatschappelijke dienstverlening werd gedemocratiseerd en vóór de komst van de RIAGG's werd er al een regionale ambulante geestelijke gezondheidszorg opgebouwd. Ron Helsloot beschreef al eerder in dit tijdschrift deze ontwikkelingen en de negatieve gevolgen van het openen van het AMC hierop". Maastricht In Maastricht vindt een miljardenoperatie plaats. Er is een medische faculteit opgericht, die de opdracht heeft meegekregen de regionale gezondheidszorg te vernieuwen, onder meer met behulp van experimenteel onderwijs en onderzoek. De extramurale gezondheidszorg zou afgestemd worden op de werkelijke behoeften. Er werden experimenten gestart op het kruispunt van de intraen extramurale gezondheidszorg. De ziekenfondsen in Zuid Limburg Tijdschrift voor Gezondheid en Politiek - oktober '85 33
I i II l I i gaven te kennen een concrete bijdrage te willen leveren aan de structurele verandering van de extramurale zorg. Internationale contacten verleenden het experiment een verderstrekkende betekenis. Dat dit alles allerminst van een leien dakje gaat, moge blijken uit de bijdrage van Richard Starmans in dit nummer. Rotterdam In Rotterdam is sinds 1975 onder een sociaaldemocratisch gemeentebestuur een nieuw beleid van kracht. De locale overheid poogt de planning, de coördinatie en waar mogelijk ook de financiering van de gezondheidszorg naar zich toe te trekken. Kwaliteitsverbetering en democratisering zijn hiervan volgens het gemeentebestuur een logisch gevolg. De stad is inmiddels vermaard om de overstelpende productie van nota's over dit thema. Dick Kaasjager kritiseerde het gebrek aan inhoudelijk gemeentebeleid in Rotterdam al eerder in dit tijdschrift-. Almere In Almere heeft het Rijk besloten de intra- en extramurale zorg organisatorisch en financieel-technisch te integreren. Almere moet de eerste regio worden, waarin de financiële opzet van de zorg tot een logisch geheel uitgroeit. Hiermee zou de weg voor kwalitatieve verbeteringen vrijgemaakt zijn-'. Sinds 1983 participe- DE wil van DE patiënt Hulpverleners zeggen niet dat het niet goed voor deze mevrouw is om over haar kanker te praten, ze zeggen dat ze het eigenlijk niet wil. Ze wil het niet, want anders zou ze wel signalen geven. Ze wil het niet, want anders zou ze de subtiele wending in hun stemmen wel gehoord hebben, toen ze zeiden: 'ik geloof toch niet dat het helemaal in orde is, mevrouw'. En dan zou ze er wel over begonnen zijn, zelf, dan zou ze wel gevraagd hebben: 'is het kanker, dokter?' Want als mensen iets willen weten, dan vragen ze ernaar. Nee, natuurlijk zouden zij dat onmiddellijk in de gaten hebben gehad, als ze er naar had willen vragen. Nu hebben ze haar maar naar huis laten gaan. Moet ze over tien dagen nog maar eens komen, eens zien, zeggen ze, of ze er dan aan toe is de waarheid te horen. Vroeger wisten de dokter en de zuster wat goed was voor de mensen. De arts en de verpleegkundige van tegenwoordig zijn daar niet altijd meer zo zeker van. Zijn medicijnen beter dan een dieet? Is een dieet beter dan medicijnen? Is opname in een verpleegtehuis nodig omdat anders heel de familie instort? Ofis er niks wreders dan iemand daar te laten sterven? Afen toe lijkt het erop alsof de uitweg uit veel van dergelijke dilemma's gezocht wordt in de patiënten. Of,om precieser te zijn, in de wil van de patiënten. Voor iemand doen wat die iemand wil:daar kan toch geen kwaad in steken? Hoe kun je het verwijt serieus blijven nemen dat je mensen zou onderdrukken, disciplineren, medicaliseren als je niet meer en niet minder doet dan wat die mensen van je willen? Je moet allicht wel weten wat ze willen. Daar moet je om te beginnen achter komen. Het goede arts-patiënt-gesprek heeft niet meer in de eerste plaats de bedoeling een ziekte te diagnostiseren, maar moet 'de hulpvraag' boven tafel krijgen. De moderne hulpverleners adviseren elkaar altijd na te gaan: 'wat wil deze patiënt hier en nu van mij?' Daar valt een hoop voor te zeggen. Maar toch. 34 Tijdschrift voor Gezondheid en Politiek - oktober '85 ren de ziekenfondsen in het ontw kelingswerk te Almere. Gelden, , binnen de intramurale zorg werc bezuinigd, mochten al in 1985 binr de extramurale zorg worden bestee SISWO-Folia De vier regio's bieden interessat aanknopingspunten om het del over de toekomst van de zorg te vr den. Het Rijk is op gevarieerde wi bij de experimenten betrokken. Me noch belanghebbenden, noch buite staanders kunnen enig zicht krijg op de verschillen en overeenkomst tussen de regio's, laat staan op implicaties hiervan. SISWO heeft sinds 1974 ZO\1 Ik vraag me toch af of het aanroepen van 'de wil van de patiënt garandeert dat er niet meer over patiënten heengewalst wordt Ik ben bang van niet. Bijvoorbeeld: hoe kom je erachter wa iemand 'eigenlijk wil?' Je kunt iemand niet eerst vragen: 'wi u weten dat u dood gaat?'De wil wordtdan ook vaak 'ingescha en wel door het gedrag te lezen. Net zoals men om de diaçnoss te stellen symptomen leest als tekens van de ziekte die er 'achter' zit, worden bewegingen, oogopslag ende hoogte van iemands stem gelezen als tekens van de wil. Wat precies d relatie is tussen tekens en wil dat leert de ervaring. Tot verstandige 'inschattingen' komen is een kwestie van mensenkennis. Maar wat is dat: 'mensenkennis'? Welke huis-tuin-en-laboratoriurn-praatjes maken er deel van uit? D kans is groot dat iemand een of ander wil krijgt toegedicht, omdat ze nu eenmaal 'ex-verpleegster', 'boerin' of 'turkse schoonmaakster' is. Mensenkennis is vaak een - al dan niet uitgebreide - verzameling stereotyperingen. Ik heb een tweede bezwaar. Wat zijn eigenlijk de altrnatieve waartussen gekozen mag worden? Wat valt er te willen? He is prettig om zelf te mogen kiezen tussen pil, pessarium, spiraal en condooms, maar 'wat de patiënt wil' is misschien heel iel anders. Het absoluut betrouwbare, onschadelijke en niet hinderlijke voorbehoedmiddel, bijvoorbeeld. Helaas, dat bestaat nog steeds niet. De keuzemogelijkheden zijn dikwijls nogal beperkt. Wat gebeurt er dan ook als de dokter vraagt: 'en meneer, wat denkt u er zelf van?' 'Zegt u het maar, dokter,' verzucht de meneer die eigenlijk een aanvulling op zijn AOW wil om een vakantie te kunnen betalen en bovendien graag de kinderen wat vaker op bezoek. En de dokter is verbaasd over dat 'zegtuhetmaar': wat een gebrek aan eigen wil! Ik houd er dus niet zo van als hulpverleners suggereren dat er in hun praktijk allang gebeurt 'wat de patiënt wil'. Dat kan niet waar zijn.
- Page 1 and 2: TIJDSCHRIFT VOOR ~--i~,..,"'-·t ~
- Page 3 and 4: · . 4 Tijdschrift voor Gezondheid
- Page 5 and 6: 6 Tijdschrift voor Gezondheid en Po
- Page 7 and 8: 8 Tijdschrift voor Gezondheid en Po
- Page 9 and 10: 10 Tiidscl~rift voor Gezondheid en
- Page 11 and 12: 12 Tijdschrift voor Gezondheid en P
- Page 13 and 14: 14 Tijdschrift voor Gezondheid en P
- Page 15 and 16: L 16 Tijdschrift voor Gezondheid en
- Page 17 and 18: 18 Tijdschrift voor Gezondheid en P
- Page 19 and 20: i II; 20 Tijdschrift voor Gezondhei
- Page 21 and 22: 22 Tijdschrift voor Gezondheid en P
- Page 23 and 24: i II De beheersing van de kosten, d
- Page 25 and 26: l " ~ Cjs1l ~s s~~~\) ~ re I I11 I
- Page 27 and 28: .' \)~ Gt,1P ~ ~t,~ s'\~~\) methodi
- Page 29 and 30: I ~~
- Page 31: van de verpleegkundige beroep is ee
- Page 35 and 36: Belangrijkste resultaten van het ev
- Page 37 and 38: in wilde voorzien. Zo konden in ied
- Page 39 and 40: het wenselijk dat zij eerst bij de
- Page 41 and 42: !! 42 Geneesmiddelen- code broodnod
- Page 43 and 44: !~,•.... ; ~. i ,~ 44 Tijdschrift
- Page 45 and 46: 46 Tijdschrift voor Gezondheid en P
- Page 47 and 48: en professionele dochter aan huis S
- Page 49 and 50: 50 Tijdschrift voor Gezondheid en P
- Page 51 and 52: 52 Tijdschrift voor Gezondheid en P
- Page 53 and 54: f i 54 Tijdschrift voor Gezondheid
- Page 55 and 56: Verkoop uw scriptie: stuur haar op
- Page 57 and 58: Reohtspositie ENGINEERING Ben je le
I i<br />
II l<br />
I i<br />
gav<strong>en</strong> te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> e<strong>en</strong> concrete bijdrage<br />
te will<strong>en</strong> lever<strong>en</strong> aan de structurele<br />
verandering van de extramurale<br />
zorg. Internationale contact<strong>en</strong><br />
verle<strong>en</strong>d<strong>en</strong> het experim<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> verderstrekk<strong>en</strong>de<br />
betek<strong>en</strong>is. Dat dit<br />
alles allerminst van e<strong>en</strong> lei<strong>en</strong> dakje<br />
gaat, moge blijk<strong>en</strong> uit de bijdrage van<br />
Richard Starmans in dit nummer.<br />
Rotterdam<br />
In Rotterdam is sinds 1975 onder<br />
e<strong>en</strong> sociaaldemocratisch geme<strong>en</strong>tebestuur<br />
e<strong>en</strong> nieuw beleid van kracht.<br />
De locale overheid poogt de planning,<br />
de coördinatie <strong>en</strong> waar mogelijk ook<br />
de financiering van de gezondheidszorg<br />
naar zich toe te trekk<strong>en</strong>. Kwaliteitsverbetering<br />
<strong>en</strong> democratisering<br />
zijn hiervan volg<strong>en</strong>s het geme<strong>en</strong>tebestuur<br />
e<strong>en</strong> logisch gevolg. De stad is<br />
inmiddels vermaard om de overstelp<strong>en</strong>de<br />
productie van nota's over dit<br />
thema. Dick Kaasjager kritiseerde<br />
het gebrek aan inhoudelijk geme<strong>en</strong>tebeleid<br />
in Rotterdam al eerder in dit<br />
tijdschrift-.<br />
Almere<br />
In Almere heeft het Rijk beslot<strong>en</strong><br />
de intra- <strong>en</strong> extramurale zorg organisatorisch<br />
<strong>en</strong> financieel-technisch te<br />
integrer<strong>en</strong>. Almere moet de eerste<br />
regio word<strong>en</strong>, waarin de financiële<br />
opzet van de zorg tot e<strong>en</strong> logisch<br />
geheel uitgroeit. Hiermee zou de weg<br />
voor kwalitatieve verbetering<strong>en</strong> vrijgemaakt<br />
zijn-'. Sinds 1983 participe-<br />
DE wil van DE patiënt<br />
Hulpverl<strong>en</strong>ers zegg<strong>en</strong> niet dat het niet goed voor deze<br />
mevrouw is om over haar kanker te prat<strong>en</strong>, ze zegg<strong>en</strong> dat ze<br />
het eig<strong>en</strong>lijk niet wil. Ze wil het niet, want anders zou ze wel<br />
signal<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>. Ze wil het niet, want anders zou ze de subtiele<br />
w<strong>en</strong>ding in hun stemm<strong>en</strong> wel gehoord hebb<strong>en</strong>, to<strong>en</strong> ze zeid<strong>en</strong>:<br />
'ik geloof toch niet dat het helemaal in orde is, mevrouw'. En<br />
dan zou ze er wel over begonn<strong>en</strong> zijn, zelf, dan zou ze wel<br />
gevraagd hebb<strong>en</strong>: 'is het kanker, dokter?' Want als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
iets will<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>, dan vrag<strong>en</strong> ze ernaar. Nee, natuurlijk zoud<strong>en</strong><br />
zij dat onmiddellijk in de gat<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> gehad, als ze er naar<br />
had will<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>. Nu hebb<strong>en</strong> ze haar maar naar huis lat<strong>en</strong><br />
gaan. Moet ze over ti<strong>en</strong> dag<strong>en</strong> nog maar e<strong>en</strong>s kom<strong>en</strong>, e<strong>en</strong>s<br />
zi<strong>en</strong>, zegg<strong>en</strong> ze, of ze er dan aan toe is de waarheid te hor<strong>en</strong>.<br />
Vroeger wist<strong>en</strong> de dokter <strong>en</strong> de zuster wat goed was voor de<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. De arts <strong>en</strong> de verpleegkundige van teg<strong>en</strong>woordig zijn<br />
daar niet altijd meer zo zeker van. Zijn medicijn<strong>en</strong> beter dan<br />
e<strong>en</strong> dieet? Is e<strong>en</strong> dieet beter dan medicijn<strong>en</strong>? Is opname in<br />
e<strong>en</strong> verpleegtehuis nodig omdat anders heel de familie instort?<br />
Ofis er niks wreders dan iemand daar te lat<strong>en</strong> sterv<strong>en</strong>? Af<strong>en</strong><br />
toe lijkt het erop alsof de uitweg uit veel van dergelijke<br />
dilemma's gezocht wordt in de patiënt<strong>en</strong>. Of,om precieser te<br />
zijn, in de wil van de patiënt<strong>en</strong>. Voor iemand do<strong>en</strong> wat die<br />
iemand wil:daar kan toch ge<strong>en</strong> kwaad in stek<strong>en</strong>? Hoe kun je<br />
het verwijt serieus blijv<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> dat je m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zou<br />
onderdrukk<strong>en</strong>, discipliner<strong>en</strong>, medicaliser<strong>en</strong> als je niet meer<br />
<strong>en</strong> niet minder doet dan wat die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van je will<strong>en</strong>?<br />
Je moet allicht wel wet<strong>en</strong> wat ze will<strong>en</strong>. Daar moet je om te<br />
beginn<strong>en</strong> achter kom<strong>en</strong>. Het goede arts-patiënt-gesprek heeft<br />
niet meer in de eerste plaats de bedoeling e<strong>en</strong> ziekte te<br />
diagnostiser<strong>en</strong>, maar moet 'de hulpvraag' bov<strong>en</strong> tafel krijg<strong>en</strong>.<br />
De moderne hulpverl<strong>en</strong>ers adviser<strong>en</strong> elkaar altijd na te gaan:<br />
'wat wil deze patiënt hier <strong>en</strong> nu van mij?' Daar valt e<strong>en</strong> hoop<br />
voor te zegg<strong>en</strong>.<br />
Maar toch.<br />
34 <strong>Tijdschrift</strong> voor <strong>Gezondheid</strong> <strong>en</strong> <strong>Politiek</strong> - oktober '85<br />
r<strong>en</strong> de ziek<strong>en</strong>fonds<strong>en</strong> in het ontw<br />
kelingswerk te Almere. Geld<strong>en</strong>, ,<br />
binn<strong>en</strong> de intramurale zorg werc<br />
bezuinigd, mocht<strong>en</strong> al in <strong>1985</strong> bi<strong>nr</strong><br />
de extramurale zorg word<strong>en</strong> bestee<br />
SISWO-Folia<br />
De vier regio's bied<strong>en</strong> interessat<br />
aanknopingspunt<strong>en</strong> om het del<br />
over de toekomst van de zorg te vr<br />
d<strong>en</strong>. Het Rijk is op gevarieerde wi<br />
bij de experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong>. Me<br />
noch belanghebb<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, noch buite<br />
staanders kunn<strong>en</strong> <strong>en</strong>ig zicht krijg<br />
op de verschill<strong>en</strong> <strong>en</strong> overe<strong>en</strong>komst<br />
tuss<strong>en</strong> de regio's, laat staan op<br />
implicaties hiervan.<br />
SISWO heeft sinds 1974 ZO\1<br />
Ik vraag me toch af of het aa<strong>nr</strong>oep<strong>en</strong> van 'de wil van de patiënt<br />
garandeert dat er niet meer over patiënt<strong>en</strong> he<strong>en</strong>gewalst wordt<br />
Ik b<strong>en</strong> bang van niet. Bijvoorbeeld: hoe kom je erachter wa<br />
iemand 'eig<strong>en</strong>lijk wil?' Je kunt iemand niet eerst vrag<strong>en</strong>: 'wi<br />
u wet<strong>en</strong> dat u dood gaat?'De wil wordtdan ook vaak 'ingescha<br />
<strong>en</strong> wel door het gedrag te lez<strong>en</strong>. Net zoals m<strong>en</strong> om de diaçnoss<br />
te stell<strong>en</strong> symptom<strong>en</strong> leest als tek<strong>en</strong>s van de ziekte die er<br />
'achter' zit, word<strong>en</strong> beweging<strong>en</strong>, oogopslag <strong>en</strong>de hoogte van<br />
iemands stem gelez<strong>en</strong> als tek<strong>en</strong>s van de wil. Wat precies d<br />
relatie is tuss<strong>en</strong> tek<strong>en</strong>s <strong>en</strong> wil dat leert de ervaring. Tot<br />
verstandige 'inschatting<strong>en</strong>' kom<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> kwestie van<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>k<strong>en</strong>nis. Maar wat is dat: 'm<strong>en</strong>s<strong>en</strong>k<strong>en</strong>nis'? Welke<br />
huis-tuin-<strong>en</strong>-laboratoriurn-praatjes mak<strong>en</strong> er deel van uit? D<br />
kans is groot dat iemand e<strong>en</strong> of ander wil krijgt toegedicht,<br />
omdat ze nu e<strong>en</strong>maal 'ex-verpleegster', 'boerin' of 'turkse<br />
schoonmaakster' is. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>k<strong>en</strong>nis is vaak e<strong>en</strong> - al dan niet<br />
uitgebreide - verzameling stereotypering<strong>en</strong>.<br />
Ik heb e<strong>en</strong> tweede bezwaar. Wat zijn eig<strong>en</strong>lijk de altrnatieve<br />
waartuss<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> mag word<strong>en</strong>? Wat valt er te will<strong>en</strong>? He<br />
is prettig om zelf te mog<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> pil, pessarium, spiraal<br />
<strong>en</strong> condooms, maar 'wat de patiënt wil' is misschi<strong>en</strong> heel iel<br />
anders. Het absoluut betrouwbare, onschadelijke <strong>en</strong> niet<br />
hinderlijke voorbehoedmiddel, bijvoorbeeld. Helaas, dat<br />
bestaat nog steeds niet.<br />
De keuzemogelijkhed<strong>en</strong> zijn dikwijls nogal beperkt. Wat<br />
gebeurt er dan ook als de dokter vraagt: '<strong>en</strong> m<strong>en</strong>eer, wat d<strong>en</strong>kt<br />
u er zelf van?' 'Zegt u het maar, dokter,' verzucht de m<strong>en</strong>eer<br />
die eig<strong>en</strong>lijk e<strong>en</strong> aanvulling op zijn AOW wil om e<strong>en</strong> vakantie<br />
te kunn<strong>en</strong> betal<strong>en</strong> <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> graag de kinder<strong>en</strong> wat vaker<br />
op bezoek. En de dokter is verbaasd over dat 'zegtuhetmaar':<br />
wat e<strong>en</strong> gebrek aan eig<strong>en</strong> wil!<br />
Ik houd er dus niet zo van als hulpverl<strong>en</strong>ers suggerer<strong>en</strong> dat<br />
er in hun praktijk allang gebeurt 'wat de patiënt wil'. Dat kan<br />
niet waar zijn.
Change language