Tijdschrift Gezondheid en Politiek jaargang 1985 nr 3

ewust maken van het feit, dat het
probleem dus niet in haar lichaam zit,
maar op haar werk? Is dit onttmedicaliserend
werken? Misschien een
klein beetje, als degene inziet dat de
gezondheidszorg in dit soort gevallen
eigenlijk geen echte oplossing heeft,
en andere oplossingen zoekt of de
problemen aanvaardt. Maar het zijn
niet alleen patiënten die hun problemen
met zichzelf of met anderen, in
dit geval: werkgevers, 'vermediseren'.
Medicalisering is een veel breder
proces en niet op te lossen door een
hulpverlener en patiënt samen.
Soms willen patiënten helemaal
niet over ziekmakende omstandigheden
nadenken of iets horen over de
betrekkelijke mogelijkheden van de
hulpverlening. Bij normale ouderdomsverschijnselen
wensen zij toch
een medische behandeling; anderen
die last hebben van angsten en daarmee
gepaard gaande hyperventilatie
willen uitdrukkelijk alleen een medische
aanpak. Als we tegemoet komen
aan deze wensen van de patiënt
rechtvaardigen we onze werkwijze:
'We moeten leren iets te laten en niet
altijd te willen oplossen' of 'we zijn
normerend en betuttelend als we
zoveel voorwaarden aan een behandeling
stellen'. We hebben dan een
tevreden patiënt, geen last van
onmacht-gevoelens, maar we versterken
medicaliserende tendensen door
op zijn minst de suggestie te wekken
een oplossing te kunnen bieden. Als
we niet mee willen gaan in dergelijke
wensen, riskeren we een conflict en
laten we de patiënt met het onopgeloste
probleem zitten, zonder enig
inzicht in de aard van de (lichamelijke)problemen
en de mogelijkheden
van de hulpverlening. Dan valt ons
aan te rekenen dat we 'ontmedicalisering'
als plicht voor de patiënt stellen
en daarmee ook uitspraken doen over
menselijk gedrag. Wat willen we
bereiken als we stellen: 'verdergaande
maatschappelijke problemen
signaleren' en 'tegengaan van medicalisering'?
Steeds weer blijken allerlei
onopgeloste persoonlijke en maatschappelijke
problemen op het bord
van de gezondheidszorg terecht te
komen.
. Ik denk dat we teveel uitgegaan
zijn van de veronderstelling dat
/:
medicalisering vooral het gevolg is
van het medisch handelen. Dat zou
namelijk ook impliceren dat medici
dit proces kunnen tegenhouden of
keren. Maar medici hebben niet
zoveel macht en ook niet alleen
'schuld'. Evenmin kunnen we de
schuldvraag bij patiënten leggen en
verwachten dat als we hen opvoeden
in een ander 'gezondheidsgedrag', zij
geen 'medicaliserende' vragen meer
zullen stellen. Er is niet zozeer sprake
van schuld als wel van winst bij het
toenemend afwentelen van onopgeloste
problemen op de gezondheidszorg.
De Swaan beschrijft dit in 'Het
medisch regiem' (10). "De winst voor
de zwakste partij in het conflict is
gelegen in de objectivering van zijn
verlangens als medische noodzaak,
de winst van de sterkste partij is gelegen
in de aldus gerealiseerde 'individualisering'
of maatschappelijke isolering
van het conflict: door medicalisering
wordt automatisch een uitzonderingstoestand
gecreëerd, ook al
geldt die uitzonderingstoestand voor
vele honderdduizenden, zoals bij
arbeidsongeschiktheid. De winst
voor de derde in het verbond, de arts,
is gelegen in de kansen op aanzien,
inkomen en de realisering van zijn
beroepsidealen." (p.217) Deze incidentele
gevallen van conflictbeheersing
hadden op de langere termijn de
uitbreiding van de medische
bemoeienis tot gevolg en wat ik hier
als medicaliseringsproces heb aangegeven.
Als we medicalisering zo invullen,
dan werken aan ontmedicalisering?
Ik denk vooralsnog door ons te houden
aan wat wij op grond van onze
medische kennis kunnen rechtvaardigen
en door problemen die op het
persoonlijke of intermenselijke vlak
liggen, niet middels adviezen als
medisch oplosbaar toe te eigenen of
laten toedelen, maar de grenzen van
de hulpverlening hierin duidelijk aan
te geven.
Daarnaast is het geen slechte ontwikkeling
als er meer openheid komt in
de discussie rond de waarde en de
betrouwbaarheid van deze medische
kennis. Maar het is vooral van belang
Imeer kennis en begrip te verwerven
van het medicaliseringsproces zelf,
van de wisselwerking tussen patiënten,
hulpverleners en overheid binnen
de huidige maatschappelijke verhoudingen.
Eigenlijk is de 'medicalisering'
een nog te vaag, te breed en
te weinig bestudeerde ontwikkeling
in de samenleving om al als hulpverleningsinstelling
te kunnen stellen
dat je dat wilt (en kunt) tegengaan
(11).
Samenwerking, middel
waartoe?
In een gestructureerd samenwerkingsverband,
zoals Holendrecht, is
het mogelijk over zaken als democratisering
en medicalisering te praten
en hierin een gezamelijk standpunt
in te nemen. Een redelijke overeenstemming
in ideeën, een gezamenlijke
ideologie, vormt het kader waarin
samengewerkt wordt. Daarbij gaat
het niet alleen om een gezamenlijke
uitvoering van de hulpverlening,
maar ook om de vraag in welke richting
de gezondheidszorg - en specifieker
de eerste lijn en de gezondheidscentra
- zich dient te ontwikkelen. In
het eerder genoemde plan 'Nota
Holendrecht' uit 1974 worden een
aantal van deze ideeën beschreven.
Samenwerking gold als het belangrijkste
middel om te komen tot een
integrale hulpverlening, wat een
betere oplossing van de persoonlijke,
lichamelijke en sociale vragen/problemen
zou betekenen, dan in de traditionele
hulpverlening tot dan toe
het geval was.
Inmiddels, in 1985,zijn samenwerking
en integrale hulpverlening
tamelijk vervuilde begrippen geworden.
Iedereen hanteert ze wanneer
dat zo uitkomt, handelt ernaar of is
dat van plan om te gaan doen. Dus
wat is er nog zo speciaal aan een
gezondheidscentrum als samenwerking
en de idee dat 'de mens niet
alleen een lijf is, maar gezien moet
worden in relatie tot .... etc. etc.'
gemeengoed is geworden?
Het is mogelijk dat er weinig verschil
te constateren valt. Het is mogelijk
dat patiënten elders ook op elkaar
afgestemde voorzieningen treffen, en
daar net zoveel invloed op kunnen
uitoefenen. Het is mogelijk dat politici
en ziekenfondsen net zoveel greep
hebben op solisten en groepspraktijken
omhun (bezuinigings)beleid door
te voeren, als ze das-middels strakke
richtlijnen hebben op gezondheidscentra.
En het is mogelijk dat het
werkers in gezondheidscentra vooral
gaat om de voordelen van het dienstverband,
de gezamenlijke verantwoordelijkheid,
de wederzijdse
ondersteuning in moeilijke hulpverleningssituaties,
de gelijke gezindheid
en de gelijkwaardige werkverhoudingen.
Het zou jammer zijn als dat laatste
waar is, als samenwerking in gezondheidscentra
een doel op zich geworden
is, en niet langer een middel tot
verbetering van de hulpverlening.
Evenals voor democratisering en ontmedicalisering
geldt dat er nieuwe
vragen opgeroepen zijn wat betreft
het doel van 'integrale hulpverlening'.
De grootste hindernis hierbij
lijkt mij de monodisciplinaire achtergrond
pn dl' professionele autonomie
die iedere hulpverlener heeft. Het feit
dat in Holendrecht werkmethodes,
bijscholingen en werkopvattingen zo
moeizaam multidisciplinair besproken
worden en in verband gebracht
met het doel integrale hulpverlening
is daarbij illustratief.
Het is erg moeilijk de eigen beslissingsruimte
prijs te geven en de eigen
vooronderstellingen en grondslag
Tijdschrift voor Gezondheid en Politiek - oktober '85 2~