Download het boekje (pdf-bestand; 7 Mb) - Kennisbank

Binnen in de Bijlmer

Kom binnen in de Bijlmer
Op 13 december 1966 sloeg Burgemeester van Hall de eerste paal voor de flat Hoogoord, het eerste
woningbouwproject in Amsterdam Zuidoost. Nu, veertig jaar later, is Amsterdam Zuidoost uitgegroeid tot een
dynamisch en gevarieerd woon- en werkgebied. Ter ere van het veertigjarig jubileum van de Bijlmermeer heeft
stadsdeel Zuidoost een tentoonstelling en een boekje samengesteld. Hierin staan wij stil bij de pioniersdagen van
ons stadsdeel. De dagen waarin de polder omgevormd werd tot modern woongebied, waarin bewoners van allerlei
pluimage een thuis vonden.
De bewoners van Zuidoost vormen al bijna veertig jaar de rode draad in de ontwikkeling van ons stadsdeel. De eerste
bewoners namen eind 1968 hun intrek in een grote zeskamerwoning in Hoogoord. Op dit moment wonen er 82.000
mensen in Zuidoost. Bewoners van Zuidoost zijn mondig en betrokken. Nog geen twee maanden na de oplevering van
de eerste woningen was de eerste bewonersvergadering een feit. Meepraten en meedenken waren de wensen en dat
is eigenlijk altijd zo gebleven. Veel van onze inwoners houden zich actief bezig met hun leefomgeving. Daarbij tonen zij
creativiteit, inzet en doorzettingsvermogen.
Voor de samenstelling van dit boekje kon het stadsdeel putten uit de archieven van het stadsdeel en het
gemeentearchief. Er zijn dozen vol bouwtekeningen, detailuitwerkingen en foto’s van de flats in aanbouw, allemaal mooi
materiaal. Maar een beeld van het leven in de Bijlmer kun je niet uit een archiefdoos halen, daarvoor moet je naar de
mensen zelf toe. Want de geschiedenis van de Bijlmermeer is een geschiedenis van mensen! Het is daarom niet voor
niets dat de ervaringen en verhalen van bewoners een belangrijk ingrediënt vormen voor de tentoonstelling en het
boekje. De geschiedenis van de Bijlmer zou niet compleet zijn zonder hun verhalen.
Amsterdam Zuidoost is volop in ontwikkeling. De komende jaren wordt de vernieuwing van de Bijlmermeer afgerond. Die
vernieuwing is meer dan het stapelen dan stenen. Er wordt geïnvesteerd in werkgelegenheid, horeca, cultuur en sport.
Steeds meer mensen en bedrijven weten hun weg naar ons stadsdeel te vinden. Dat is zeker ook te danken aan al die
mensen die in de afgelopen veertig jaar hun hart aan Zuidoost hebben verpand. En daar ben ik heel blij mee.
Elvira Sweet
Stadsdeelvoorzitter
3

4
Inhoudsopgave
Kom binnen in de Bijlmer 3
Binnen in de Bijlmer 5
De tijdlijn 7
De tentoonstelling 17
Verhalen van bewoners 35

Binnen in de Bijlmer
Over de pioniersjaren van de Bijlmermeer
Veertig jaar geleden ging de bouw van de Bijlmermeer
van start. De eerste paal van de flat Hoogoord op
13 december 1966 markeert het begin van een
veelbesproken wijk. Het veertigjarige jubileum is voor
stadsdeel Zuidoost reden om terug te kijken op de
oorspong van de Bijlmermeer. Waarom werd deze wijk
gebouwd en met welk idee? Hoe past dit idee in de
Amsterdamse traditie van stadsontwikkeling en hoe was
het om in de grootschalige nieuwbouwwijk te wonen?
Deze vragen lagen ten grondslag aan de tentoonstelling
‘Binnen in de Bijlmer’, een tentoonstelling over de
pioniersdagen van de Bijlmermeer.
Met de 40 e verjaardag van de Bijlmermeer in zicht wilde
het stadsdeel twee verhalen vertellen. Het verhaal
over het stedenbouwkundige ontwerp en de bouw van
de Bijlmermeer en het verhaal van de mensen in de
Bijlmermeer. Het eenvormige ontwerp van de Bijlmermeer
met de vele flats in het groen mag dan wel simpel ogen,
de ideeën erachter zijn complex. Ze komen voort uit het
geloof in de maakbare samenleving. De overtuiging dat
de ontwikkeling van de maatschappij te sturen valt: een
goede woonomgeving leidt tot sociaal wenselijk gedrag.
De ingrediënten van een goede woonomgeving bestaan
uit veel groen, gescheiden verkeersstromen en moderne
woningen, overzichtelijk en geordend. De Bijlmer is één
van de hoogtepunten van deze stedenbouwkundige
traditie. Dat is de ene kant van het verhaal.
Aan de andere kant wilden we het verhaal vertellen van
de mensen die in de Bijlmermeer gingen wonen. Hoe was
het om te wonen in die ene flat in een nog kale vlakte.
Waarom koos men voor de Bijlmermeer? Wat waren de
verwachtingen en dromen? Hoe verhielden deze zich tot
de ideeën die ten grondslag lagen aan het ontwerp van de
Bijlmermeer?
Twee verschillende verhalen in één tentoonstelling, hoe
doe je dat? Een woonwijk heeft een buitenkant en een
binnenkant. De buitenkant van een wijk wordt gevormd
door de straten, de wegen en de gevels. Dat wat je zag als
je de oude Bijlmermeer bezocht. De eenvormige gevels en
het doorlopende patroon. De binnenkant wordt gevormd
door de mensen, hun verhalen en hun belevenissen. Een
groot deel hiervan speelde zich achter deze gevels af in de
woningen.
De tentoonstelling ‘Binnen in de Bijlmer’ heeft
daarom letterlijk een buitenkant en een binnenkant.
De tentoonstelling is verdeeld over vier verschillende
ruimtes: ‘het beeld’, ‘de bouw’, ‘de pioniers’, ‘en verder’.
De buitenmuren van deze ruimtes vertellen over het
stedenbouwkundige verhaal, het ontwerp en de ideeën
daarachter. De binnenkant van de ruimtes vertellen het
verhaal van de bewoners. Je komt bij de mensen binnen.
Een kamer met stoel en tafel, een raam en aan de muur de
verhalen en foto’s van bewoners het decor vormen.
In dit boekje wordt het idee van een buiten en binnenkant
voortgezet. De tijdlijn en de panelen geven een beeld
van de buitenkant van de Bijlmer. Het tweede deel
bevat de verhalen en ervaringen van bewoners, die
de tentoonstelling ‘Binnen in de Bijlmer’ door hun
openhartigheid compleet maken. Laat u verrassen!
5

De tijdlijn
7

8

9

10

11

12

13

14

15

15

15

In de jaren zestig werd groen een belangrijk stedenbouwkundig
element. Groen in de stad had verschillende functies. Het moest
bijdragen aan de kwaliteit van het woongebied, verzorgde de samenhang
tussen verschillende stedelijke functies en functioneerde als
recreatiegebied. Bij het ontwerp van de Bijlmermeer was het realiseren
van veel functioneel groen een belangrijke drijfveer tijdens het
ontwerpproces. Door het stapelen van woningen werd veel ruimte voor
groen gecreëerd. De flatgebouwen kwamen als het ware in één groot
doorlopend park te staan.
Het groenontwerp van de Bijlmer was een zoektocht naar balans tussen
grootschaligheid en de menselijke maat. De grote groenzones tussen
de flats werden opgedeeld in verschillende hoven die bijdroegen aan de
intimiteit van het gebied. Op regelmatige afstanden verschenen kinderspeelplaatsen
voor verschillende leeftijden. Hier en daar kwamen zelfs
nutstuinen. De gevels van de flats werden afgeschermd door bosschages.
Zo konden bewoners in alle privacy van het park genieten.

HET STADSSPOOR
De aanleg van de metro is een onlosmakelijk onderdeel van de bouw van
de Bijlmermeer. Snel en functioneel openbaar vervoer is van essentieel
belang voor het functioneren van de ‘satellietstad’ Bijlmermeer. Het
‘stadsspoor’ sloot naadloos aan bij de grootschalige stadsontwikkeling.
De bouw van de Bijlmermeer was hier onderdeel van. Ondergronds in de
binnenstad en de 19e eeuwse wijken, boven de grond in de buitenwijken.
Op 26 augustus 1970 ging de bouw van de metro van start op het
Rijnspoorplein. In de binnenstad riep de aanleg van de metro veel verzet
op. De Nieuwmarktbuurt verzette zich in 1975/76 met hand en tand tegen
de sloop die voor de aanleg van de lijn noodzakelijk was. Het gevolg was
dat de lijn in eerste instantie niet verder reed dan Weesperplein. Pas in
1981 werd de metro doorgetrokken naar het Centraal station.
In de Bijlmer werd de aanleg van de metro warm ontvangen. Wel waren
er vragen bij het grootschalige ontwerp. Het metroviaduct door de G/K
buurt werd door velen als kolossaal ervaren. Het dubbelviaduct blijkt
na voltooiing een spectaculair bouwwerk dat goed past bij de architectuur
van de Bijlmermeer. De metro wordt in 1975 in gebruik genomen.
Tot die tijd is de Bijlmer bereikbaar met vier buslijnen en de trein.
In de oude stadswijken bleek de opmars van de auto voor veel problemen
te zorgen. Overvolle straten, geen ruimte om te spelen en verkeersongelukken.
In het ontwerp van de Bijlmermeer werd de auto niet
behandeld als storend element, maar als een functie die goed moest
worden ingepast. Veiligheid voor alle verkeersdeelnemers was hierbij
het centrale uitgangspunt.
De ontsluiting van de Bijlmermeer was gebaseerd op twee pijlers: het
wegenstelsel dat naadloos moest aansluiten op de rijkswegen en de
stadsspoorlijn (de metro) voor de verbinding met de binnenstad.
Uit een voorlichtingsfolder uit 1970:
‘Wie gaat kijken in de Bijlmermeer, ziet behalve skeletten van de in
aanbouw zijnde woningblokken hoge en lage dijken. Op deze dijken
zijn wegen aangelegd volgens een uniek verkeersysteem. De zesstrooks
hoofdwegen zijn hooggelegen en kruisingsvrij. Dan zijn er lager liggende
wegen die de verbinding vormen tussen parkeergarages en de hoofdwegen.
Tenslotte zijn er op de begane grond wegen die uitsluitend
bestemd zijn voor voetgangers en wielrijders. De Bijlmermeer wordt
een stad waar iedere weggebruiker zijn eigen wegennet heeft.’

De woningen in de Bijlmermeer zijn ontworpen als ‘state of the art’ van
moderne woningbouw. Uit een voorlichtingsfolder:
‘Het zijn ruime woningen. Was een vierkamerflat in de Westelijke
Tuinsteden voorheen 80 vierkante meter groot, in de Bijlmermeer
krijgen zij 100 vierkante meter. Op de plattegronden is duidelijk te zien
hoe getracht is naast de woonkamer extra leefruimte te krijgen, die
bijvoorbeeld als speelruimte kan dienen. Ook is er aandacht besteed
aan de privacy van gezinnen met grotere kinderen. Deze kinderen
vinden in hun slaapkamer het comfort van een zitkamer. Alle kamers
zijn uiteraard centraal verwarmd. Keuken en badkamer zijn aangesloten
op de centrale warmwatervoorziening. Vele ramen zijn van
dubbel glas. In ieder huis is plaats voor koelkast en wasmachine.
De vuilnisbak narigheid heeft plaatsgemaakt voor vuilstortkokers.
Moderne woningen dus!’
Ter vergelijking: een woning in de oude wijken in Amsterdam is
gemiddeld 55 vierkante meter groot, verdeeld over drie of vier kamers.
Kleine keukens, vaak ontbreekt een badkamer en wordt de woning
verwarmd met één kolenkachel.
tweekamerwoning driekamerwoning vierkamerwoning

De stedenbouwkundige uitgangspunten van de Bijlmermeer vinden
hun oorsprong in het Congrès Internationaux d’Architecture Moderne
(CIAM). Deze club van avant-gardistische architecten en stedenbouwers
kwam voor het eerst bijeen in 1928 en propageerde het
zogenaamde ‘Nieuwe Bouwen’. De beweging behelsde een radicaal
nieuw antwoord op de voortschrijdende woningnood, onhygiënische
volkshuisvesting en een ongebreidelde groei van steden.
Het Nieuwe Bouwen legde de nadruk op regelmatige geometrische
volumes, primaire kleuren en functionele vormgeving. Architectonische
versieringen werden streng onderdrukt. De texturen van gemetselde
muren werden van pleisterwerk voorzien en glad gemaakt om een
homogeen oppervlak te verkrijgen en de ononderbroken zuiverheid van
de vorm te behouden. De CIAM-leden ontpopten zich tot voorstanders
van een open bebouwingswijze. Dat wil zeggen: een open strokenverkaveling
met gevels op het oosten en het westen voor een optimale
inval van zonlicht. Tevens pleitten zij voor een scheiding van de belangrijkste
stedelijke functies wonen, werken, verkeer en recreatie. Met de
komst van Cornelis van Eesteren als hoofd Stadsontwikkeling in
24Amsterdam
deden de uitgangspunten van het CIAM haar intrede in
de hoofdstad.

250 hectare industriegebied
450 hectare recreatie
Privacy in de woning en sociale samenhang in de openbare ruimte, dat
was het uitgangspunt bij het ontwerp van de Bijlmermeer. De woningen
moesten toekomstige bewoners zo veel mogelijk privacy bieden.
900 hectare woningen
De openbare ruimte moest uitnodigen tot sociale interactie en een
Privacy in de woning en sociale samenhang in de openbare ruimte, dat
prettige, veilige omgeving zijn voor kinderen en was volwassenen.
het uitgangspunt bij het ontwerp van de Bijlmermeer. De woningen
moesten toekomstige bewoners zo veel mogelijk privacy bieden.
De openbare ruimte moest uitnodigen tot sociale interactie en een
De binnenstraat vormde in het ontwerp het sociale hart van de flat.
prettige, veilige omgeving zijn voor kinderen en volwassenen.
In de ruimtes van de binnenstraat kwamen buurtvoorzieningen als
crèches, sportvoorzieningen, containerruimtes, De bergingen binnenstraat en vormde openbare in het ontwerp het sociale hart van de flat.
In de ruimtes van de binnenstraat kwamen buurtvoorzieningen als
ruimten. Vele liften brachten bewoners snel bij hun woning of parkeer-
crèches, sportvoorzieningen, containerruimtes, bergingen en openbare
plek, de binnenstraat en de parkeergarage. Wijkvoorzieningen, ruimten. Vele liften brachten zoals bewoners snel bij hun woning of parkeer-
supermarkten, winkels en gezondheidscentra werden plek, de binnenstraat bij elkaar en de parkeergarage. Wijkvoorzieningen, zoals
supermarkten, winkels en gezondheidscentra werden bij elkaar
gevoegd in de wijken Kraaiennest, Ganzenhoef en Fazantenhof.
gevoegd in de wijken Kraaiennest, Ganzenhoef en Fazantenhof.
Bij station Bijlmer in het centrum van de Bijlmermeer Bij station kwamen Bijlmer in het grote centrum van de Bijlmermeer kwamen grote
warenhuizen en kantoren.
warenhuizen en kantoren.
12.500 hoogbouwwoningen
2.000.000 heesters

26
Systeembouw was het technische sleutelwoord voor de bouw van de
Bijlmermeer. Industriële woningbouw sloot naadloos aan bij de tijdgeest,
zowel qua uiterlijk: ‘strak en functioneel’ als qua werkwijze:
‘efficiënt en doelmatig’. De keuze voor prefab betonbouw maakte het
in hoog tempo bouwen van kwalitatief goede woningen mogelijk.
Systeembouw legde echter ook beperkingen op aan het ontwerp:
minder variatie in woningtypes, aanpassingen van de binnenstraat
en het aanzicht van de benedenverdiepingen. Dit was het gevolg van
economische redenen.
Ook bleek de systeembouw minder goedkoop dan was verwacht. Hierdoor
werden verschillende bezuinigingen in het ontwerp doorgevoerd.
Het aantal liften werd beperkt. Vrijstaande gebouwen die zouden
dienen als collectieve ruimte lieten op zich wachten. En de bouw van
parkeergarages duurde langer dan gepland.

De Bijlmermeer is ontwikkeld voor de middenklasse van Amsterdam.
Gezinnen met kinderen die vanuit de te krappe woning in de oude
stadswijken konden doorstromen naar een comfortabel huis in de
Bijlmermeer. Al snel blijkt dat ook andere groepen hun weg naar de
Bijlmermeer vinden. Leon Segers, zelf ‘immigrant’ uit Brabant vestigt
zich in 1969 in de Bijlmer en vertelt:
‘Toen in de zomer van het daarop volgende jaar de volgende woningen
in Hofgeest en Gooioord en de rest in alsmaar sneller tempo werden
opgeleverd en minderheden uit de stad en uit de wereld in grote getale
kwamen toegestroomd, veranderde het geïsoleerde dorp zeer snel tot
een veelkleurige ‘big brother stad’, die geen sociale geleding kende en
waar alle mogelijke van tevoren bedachte organisatorische verbanden in
korte tijd tot lachwekkende niemendalletjes werden gedegradeerd. De
Bijlmermeer werd een smeltkroes van ‘regenbogen’ van over de hele
wereld. Uit de stad kwamen de ‘slachtoffers’ van de woningdiscriminatie:
homo’s, lesbiennes, uitgetreden priesters en nonnen, gescheiden mensen
en alleenstaanden van allerlei pluimage en uit de wereld kwamen behalve
Surinamers in grote getale, vluchtelingen en inwijkelingen uit de hele
wereld. (...) Er was binnen de kortst mogelijke keren een samenleving
ontstaan die voor niemand meer te overzien was en met problematiek
van een schaal en soort die ongekend was, heel interessant en enerverend
maar allerminst nog het dorp, die warme deken, van het begin.’
In plaats van de slaperige middenklassewijk wordt de Bijlmer in de jaren
zeventig een smeltkroes van culturen. Een demografische verassing die
de nodige problemen met zich meebrengt, maar die ook de basis vormt
van de veelkleurige deelstad die Amsterdam Zuidoost nu is.

Niet alleen voor pionierende ondernemers was de nieuwe Bijlmermeer
een bijzonder gebied. Ondernemers en bewoners hebben ieder hun
eigen warme herinneringen aan het vroegere bedrijfsleven in de Bijlmer.
Interview met Kees Kuiper, eigenaar van Pico records, gevestigd in de
Bijlmermeer sinds 1974 en enige overgebleven pionier.
Het was één groot dorp
‘Mijn eerste platenzaak begon ik in 1974, toen ik toevallig de mogelijkheid
kreeg een ruimte te huren. De naam ‘Pico records’ was snel
bedacht, want hij staat voor picobello (uitstekend). Ik woonde al een
paar jaar in de flat Grunder. Daar hoorde ik bij de eerste flatbewoners.
Ik ken de Bijlmer sinds het begin, ik kan er uren over vertellen. Op het
oude Bijlmerplein, waar nu de wijk Vogeltjeswei staat, zaten we met
verschillende ondernemers in het aanloopcentrum. Ik had destijds een
winkelhuur van honderd gulden in de maand. En de winkel beginnen
was geen punt. Het was de tijd van Den Uyl, een tijd waarin veel kon.
Niks bureaucratie, alleen een contractje tekenen en openen maar.
We hebben als ondernemers onderling heel veel plezier gehad in
‘de goede oude tijd’. Er was een aantal winkels, maar er was ook café
‘Don Vincent’. Daar zaten we na sluitingstijd met elkaar te borrelen en
dat was altijd erg gezellig. Daarna aten we dan in het eetcafé in
Kraaiennest. De Grunder-bar en De Nachtegaal werden ook regelmatig
bezocht. Het was overal ons kent ons in de Bijlmer. Niet alleen kende
iedereen elkaar, iedereen hielp elkaar ook. Het was een heerlijke tijd.
Jongerencentrum Kwakoe zat ook in het aanloopcentrum en er werden
als ik mij goed herinner ook wekelijks of maandelijks Suho-avonden
georganiseerd door en voor homojongeren.
Ik verhuisde mijn zaak na een jaar naar winkelcentrum Ganzenhoef en
bleef daar tot 1988. Door de sloopplannen voor het winkelcentrum,
begon ik noodgedwongen voor de derde keer een muziekzaak. Nu op de
plek waar ik nog steeds ben gevestigd, in de Amsterdamse Poort.
Inmiddels is het een andere tijd met een ander uiterlijk van de wijken in
de Bijlmer. Wat gelukkig nooit is veranderd, is dat ik in mijn 32 jaar als
Bijlmerondernemer alleen met leuke klanten te maken heb gehad, nooit
met agressie. Ik woon en onderneem hier nog steeds met plezier.’
Deel uit de bijdrage van Nel en Tjeerd Wiersma, bewoners Hofgeest,
oktober 1969
‘Pionieren was het inderdaad. In het aanloopcentrum waren supermarkten,
de schoenenwinkel, de drankenzaak, het postkantoor, de
banken, de politie en de scholen. Voor kleding moesten we met de bus
naar Amsterdam Oost of het centrum. De boodschappen werden gratis
thuisbezorgd. De bakker en de SRV-wagen kwamen beneden bij de flat.
De slager kwam zelfs langs de deur, net als de boer met eieren.
De kapper knipte de haren in de keuken en één keer in de week kwam
een visboer met mobiele bakkerij. Die laatste hoefde meestal niet te
bellen, je rook hem gewoon. Een keer was de lucht niet te harden, dus
maar even over de galerij gekeken. En jawel... alle vis werd in één keer
gebakken, ook de nieuwe haring en de rolmopsen: de kar stond in de
hens.’

Ook de kerken keken aan het eind van de jaren zestig steeds meer over
de grenzen van de verzuiling heen.
Een deel uit het verhaal Bijlmerpastoraat van bewoner
George Ingen Housz: ‘Niet alleen in de kerk werd die frisse lucht merkbaar,
in de hele maatschappij, duidelijk ook door de studentenrevoltes
in Berlijn, Parijs en Amsterdam, was een trend merkbaar dat
het opener en anders moest. Dat werd niet aan dovenmansoren gezegd
aan de oprichters van het Scab (stichting Contact- en Adviesorgaan
Bijlmermeer), die maandelijks bijeenkwamen op een bovenverdieping
van een huis aan de Bredeweg in Amsterdam. Onderwijsdeskundigen,
planologen, pastores, sociologen, vertegenwoordigers van gezondheidsinstanties,
bestuurlijke en ambtelijke organisaties, juristen: allen waren
ze welkom, maar vooral bezeten om in de ‘Stad van de Toekomst’ een
project te realiseren dat een voorbeeldfunctie zou moeten krijgen in
Amsterdam, Nederland en Europa. Nee, benepen waren we niet.
Maar met de mond ook weer heel bescheiden: onze plannen zouden
slechts mogelijkheden brengen, zoveel mogelijk open, om later door de
bewoners zelf ingevuld te laten worden. Heel nieuw was ook voor de
katholieke kerk dat we carte blanche kregen, dat we alles mochten
uitproberen, als we het achteraf maar rapporteerden in onze maandelijkse
evaluaties voor en met het bisdom.
Dat enthousiasme sloeg over op de eerste bewoners, die in november
1968 hun eerste flats in Hoogoord 1 betrokken: één flatgebouw in een
uitgestrekte vlakte van opgespoten zand, met ver weg de contouren
van Duivendrecht en Amsterdam. Samen zouden we het daar gaan
maken, we deden het ook, en maakten het duidelijk toen na vier
maanden in Hoogoord 2 weer een goede honderd nieuwe pioniers zich
aanmeldden. Met de razendsnelle opleveringen van de nieuwe flats
werden de zaken minder overzichtelijk, niet alleen vanwege de immense
aantallen der nieuwe bewoners, maar ook door hun verscheiden afkomst:
na twee jaar hadden we al 21 verschillende nationaliteiten in ons
parochiebestand.
Die mensen kwamen natuurlijk niet allemaal met lege hoofden, alsof ze
bereid waren hun hele persoonlijke, religieuze en culturele geschiedenis
te vergeten. Het oude motto: ‘alles open laten, zodat de bewoners zélf
gestalte aan hun toekomst kunnen geven’, bleek niet zo haalbaar en
reëel als we in onze vergaderingen gedacht hadden. Ongepland en niet
verwacht bleken de nieuwe flats gegeven te moeten worden aan nieuwkomers
uit Suriname, Portugal, Amerika, Angola, of van waar dan ook;
en belangrijker dan zich met alle vrije tijd te gaan inzetten voor nieuwe
samenlevingsverbanden, moesten die in hun nieuwe vaderland zien te
overleven en daar hun eigen weg, vaak hun overlevingstocht, weten te
vinden. (...)’
Over de Pionierscommissie vertelt Jos de Boer-Smit (bewoner
Gooioord in september 1968) onder andere: ‘In september 1968 kwam
ik op Gooioord te wonen. Hoogoord was klaar en de tweede poot van
Gooioord moest nog afgewerkt worden; Kikkenstein en Groenveen
stonden nog in de steigers. We kerkten als gereformeerden in het
Cultureel Centrum op het Bijlmerplein. We moesten voordat de kerkdienst
begon eerst tientallen blikken bier en fris opruimen en plassen
bier dweilen. Dat stimuleerde de saamhorigheid. Het kruis werd elke
zondag provisorisch opgehangen, zo provisorisch dat het kruis een keer
van de muur viel boven op het hoofd van de organist. Het was echt
pionieren in de Bijlmer. De kerkenraad, met als enthousiaste voorzitter
ds. C.P.T. Rijper, werd Pionierscommissie genoemd. Daarin zaten niet
alleen ouderlingen en diakenen, maar ook leden van diverse werkgroepen.
In kerkelijk Nederland was dat toen uniek. In december 1973
gingen we naar een nieuw gebouw onder garage Gliphoeve, De Nieuwe
Stad.’
Inmiddels heeft Zuidoost het meest gevarieerde kerklandschap van
Amsterdam.

Ook de kerken keken aan het eind van de jaren zestig steeds meer over
de grenzen van de verzuiling heen.
Een deel uit het verhaal Bijlmerpastoraat van bewoner
George Ingen Housz: ‘Niet alleen in de kerk werd die frisse lucht merkbaar,
in de hele maatschappij, duidelijk ook door de studentenrevoltes
in Berlijn, Parijs en Amsterdam, was een trend merkbaar dat
het opener en anders moest. Dat werd niet aan dovenmansoren gezegd
aan de oprichters van het Scab (stichting Contact- en Adviesorgaan
Bijlmermeer), die maandelijks bijeenkwamen op een bovenverdieping
van een huis aan de Bredeweg in Amsterdam. Onderwijsdeskundigen,
planologen, pastores, sociologen, vertegenwoordigers van gezondheidsinstanties,
bestuurlijke en ambtelijke organisaties, juristen: allen waren
ze welkom, maar vooral bezeten om in de ‘Stad van de Toekomst’ een
project te realiseren dat een voorbeeldfunctie zou moeten krijgen in
Amsterdam, Nederland en Europa. Nee, benepen waren we niet.
Maar met de mond ook weer heel bescheiden: onze plannen zouden
slechts mogelijkheden brengen, zoveel mogelijk open, om later door de
bewoners zelf ingevuld te laten worden. Heel nieuw was ook voor de
katholieke kerk dat we carte blanche kregen, dat we alles mochten
uitproberen, als we het achteraf maar rapporteerden in onze maandelijkse
evaluaties voor en met het bisdom.
Dat enthousiasme sloeg over op de eerste bewoners, die in november
1968 hun eerste flats in Hoogoord 1 betrokken: één flatgebouw in een
uitgestrekte vlakte van opgespoten zand, met ver weg de contouren
van Duivendrecht en Amsterdam. Samen zouden we het daar gaan
maken, we deden het ook, en maakten het duidelijk toen na vier
maanden in Hoogoord 2 weer een goede honderd nieuwe pioniers zich
aanmeldden. Met de razendsnelle opleveringen van de nieuwe flats
werden de zaken minder overzichtelijk, niet alleen vanwege de immense
aantallen der nieuwe bewoners, maar ook door hun verscheiden afkomst:
na twee jaar hadden we al 21 verschillende nationaliteiten in ons
parochiebestand.
Die mensen kwamen natuurlijk niet allemaal met lege hoofden, alsof ze
bereid waren hun hele persoonlijke, religieuze en culturele geschiedenis
te vergeten. Het oude motto: ‘alles open laten, zodat de bewoners zélf
gestalte aan hun toekomst kunnen geven’, bleek niet zo haalbaar en
reëel als we in onze vergaderingen gedacht hadden. Ongepland en niet
verwacht bleken de nieuwe flats gegeven te moeten worden aan nieuwkomers
uit Suriname, Portugal, Amerika, Angola, of van waar dan ook;
en belangrijker dan zich met alle vrije tijd te gaan inzetten voor nieuwe
samenlevingsverbanden, moesten die in hun nieuwe vaderland zien te
overleven en daar hun eigen weg, vaak hun overlevingstocht, weten te
vinden. (...)’
Over de Pionierscommissie vertelt Jos de Boer-Smit (bewoner
Gooioord in september 1968) onder andere: ‘In september 1968 kwam
ik op Gooioord te wonen. Hoogoord was klaar en de tweede poot van
Gooioord moest nog afgewerkt worden; Kikkenstein en Groenveen
stonden nog in de steigers. We kerkten als gereformeerden in het
Cultureel Centrum op het Bijlmerplein. We moesten voordat de kerkdienst
begon eerst tientallen blikken bier en fris opruimen en plassen
bier dweilen. Dat stimuleerde de saamhorigheid. Het kruis werd elke
zondag provisorisch opgehangen, zo provisorisch dat het kruis een keer
van de muur viel boven op het hoofd van de organist. Het was echt
pionieren in de Bijlmer. De kerkenraad, met als enthousiaste voorzitter
ds. C.P.T. Rijper, werd Pionierscommissie genoemd. Daarin zaten niet
alleen ouderlingen en diakenen, maar ook leden van diverse werkgroepen.
In kerkelijk Nederland was dat toen uniek. In december 1973
gingen we naar een nieuw gebouw onder garage Gliphoeve, De Nieuwe
Stad.’
Inmiddels heeft Zuidoost het meest gevarieerde kerklandschap van
Amsterdam.

Ook de kerken keken aan het eind van de jaren zestig steeds meer over
de grenzen van de verzuiling heen.
Een deel uit het verhaal Bijlmerpastoraat van bewoner
George Ingen Housz: ‘Niet alleen in de kerk werd die frisse lucht merkbaar,
in de hele maatschappij, duidelijk ook door de studentenrevoltes
in Berlijn, Parijs en Amsterdam, was een trend merkbaar dat
het opener en anders moest. Dat werd niet aan dovenmansoren gezegd
aan de oprichters van het Scab (stichting Contact- en Adviesorgaan
Bijlmermeer), die maandelijks bijeenkwamen op een bovenverdieping
van een huis aan de Bredeweg in Amsterdam. Onderwijsdeskundigen,
planologen, pastores, sociologen, vertegenwoordigers van gezondheidsinstanties,
bestuurlijke en ambtelijke organisaties, juristen: allen waren
ze welkom, maar vooral bezeten om in de ‘Stad van de Toekomst’ een
project te realiseren dat een voorbeeldfunctie zou moeten krijgen in
Amsterdam, Nederland en Europa. Nee, benepen waren we niet.
Maar met de mond ook weer heel bescheiden: onze plannen zouden
slechts mogelijkheden brengen, zoveel mogelijk open, om later door de
bewoners zelf ingevuld te laten worden. Heel nieuw was ook voor de
katholieke kerk dat we carte blanche kregen, dat we alles mochten
uitproberen, als we het achteraf maar rapporteerden in onze maandelijkse
evaluaties voor en met het bisdom.
Dat enthousiasme sloeg over op de eerste bewoners, die in november
1968 hun eerste flats in Hoogoord 1 betrokken: één flatgebouw in een
uitgestrekte vlakte van opgespoten zand, met ver weg de contouren
van Duivendrecht en Amsterdam. Samen zouden we het daar gaan
maken, we deden het ook, en maakten het duidelijk toen na vier
maanden in Hoogoord 2 weer een goede honderd nieuwe pioniers zich
aanmeldden. Met de razendsnelle opleveringen van de nieuwe flats
werden de zaken minder overzichtelijk, niet alleen vanwege de immense
aantallen der nieuwe bewoners, maar ook door hun verscheiden afkomst:
na twee jaar hadden we al 21 verschillende nationaliteiten in ons
parochiebestand.
Die mensen kwamen natuurlijk niet allemaal met lege hoofden, alsof ze
bereid waren hun hele persoonlijke, religieuze en culturele geschiedenis
te vergeten. Het oude motto: ‘alles open laten, zodat de bewoners zélf
gestalte aan hun toekomst kunnen geven’, bleek niet zo haalbaar en
reëel als we in onze vergaderingen gedacht hadden. Ongepland en niet
verwacht bleken de nieuwe flats gegeven te moeten worden aan nieuwkomers
uit Suriname, Portugal, Amerika, Angola, of van waar dan ook;
en belangrijker dan zich met alle vrije tijd te gaan inzetten voor nieuwe
samenlevingsverbanden, moesten die in hun nieuwe vaderland zien te
overleven en daar hun eigen weg, vaak hun overlevingstocht, weten te
vinden. (...)’
Over de Pionierscommissie vertelt Jos de Boer-Smit (bewoner
Gooioord in september 1968) onder andere: ‘In september 1968 kwam
ik op Gooioord te wonen. Hoogoord was klaar en de tweede poot van
Gooioord moest nog afgewerkt worden; Kikkenstein en Groenveen
stonden nog in de steigers. We kerkten als gereformeerden in het
Cultureel Centrum op het Bijlmerplein. We moesten voordat de kerkdienst
begon eerst tientallen blikken bier en fris opruimen en plassen
bier dweilen. Dat stimuleerde de saamhorigheid. Het kruis werd elke
zondag provisorisch opgehangen, zo provisorisch dat het kruis een keer
van de muur viel boven op het hoofd van de organist. Het was echt
pionieren in de Bijlmer. De kerkenraad, met als enthousiaste voorzitter
ds. C.P.T. Rijper, werd Pionierscommissie genoemd. Daarin zaten niet
alleen ouderlingen en diakenen, maar ook leden van diverse werkgroepen.
In kerkelijk Nederland was dat toen uniek. In december 1973
gingen we naar een nieuw gebouw onder garage Gliphoeve, De Nieuwe
Stad.’
Inmiddels heeft Zuidoost het meest gevarieerde kerklandschap van
Amsterdam.

Ook de kerken keken aan het eind van de jaren zestig steeds meer over
de grenzen van de verzuiling heen.
Een deel uit het verhaal Bijlmerpastoraat van bewoner
George Ingen Housz: ‘Niet alleen in de kerk werd die frisse lucht merkbaar,
in de hele maatschappij, duidelijk ook door de studentenrevoltes
in Berlijn, Parijs en Amsterdam, was een trend merkbaar dat
het opener en anders moest. Dat werd niet aan dovenmansoren gezegd
aan de oprichters van het Scab (stichting Contact- en Adviesorgaan
Bijlmermeer), die maandelijks bijeenkwamen op een bovenverdieping
van een huis aan de Bredeweg in Amsterdam. Onderwijsdeskundigen,
planologen, pastores, sociologen, vertegenwoordigers van gezondheidsinstanties,
bestuurlijke en ambtelijke organisaties, juristen: allen waren
ze welkom, maar vooral bezeten om in de ‘Stad van de Toekomst’ een
project te realiseren dat een voorbeeldfunctie zou moeten krijgen in
Amsterdam, Nederland en Europa. Nee, benepen waren we niet.
Maar met de mond ook weer heel bescheiden: onze plannen zouden
slechts mogelijkheden brengen, zoveel mogelijk open, om later door de
bewoners zelf ingevuld te laten worden. Heel nieuw was ook voor de
katholieke kerk dat we carte blanche kregen, dat we alles mochten
uitproberen, als we het achteraf maar rapporteerden in onze maandelijkse
evaluaties voor en met het bisdom.
Dat enthousiasme sloeg over op de eerste bewoners, die in november
1968 hun eerste flats in Hoogoord 1 betrokken: één flatgebouw in een
uitgestrekte vlakte van opgespoten zand, met ver weg de contouren
van Duivendrecht en Amsterdam. Samen zouden we het daar gaan
maken, we deden het ook, en maakten het duidelijk toen na vier
maanden in Hoogoord 2 weer een goede honderd nieuwe pioniers zich
aanmeldden. Met de razendsnelle opleveringen van de nieuwe flats
werden de zaken minder overzichtelijk, niet alleen vanwege de immense
aantallen der nieuwe bewoners, maar ook door hun verscheiden afkomst:
na twee jaar hadden we al 21 verschillende nationaliteiten in ons
parochiebestand.
Die mensen kwamen natuurlijk niet allemaal met lege hoofden, alsof ze
bereid waren hun hele persoonlijke, religieuze en culturele geschiedenis
te vergeten. Het oude motto: ‘alles open laten, zodat de bewoners zélf
gestalte aan hun toekomst kunnen geven’, bleek niet zo haalbaar en
reëel als we in onze vergaderingen gedacht hadden. Ongepland en niet
verwacht bleken de nieuwe flats gegeven te moeten worden aan nieuwkomers
uit Suriname, Portugal, Amerika, Angola, of van waar dan ook;
en belangrijker dan zich met alle vrije tijd te gaan inzetten voor nieuwe
samenlevingsverbanden, moesten die in hun nieuwe vaderland zien te
overleven en daar hun eigen weg, vaak hun overlevingstocht, weten te
vinden. (...)’
Over de Pionierscommissie vertelt Jos de Boer-Smit (bewoner
Gooioord in september 1968) onder andere: ‘In september 1968 kwam
ik op Gooioord te wonen. Hoogoord was klaar en de tweede poot van
Gooioord moest nog afgewerkt worden; Kikkenstein en Groenveen
stonden nog in de steigers. We kerkten als gereformeerden in het
Cultureel Centrum op het Bijlmerplein. We moesten voordat de kerkdienst
begon eerst tientallen blikken bier en fris opruimen en plassen
bier dweilen. Dat stimuleerde de saamhorigheid. Het kruis werd elke
zondag provisorisch opgehangen, zo provisorisch dat het kruis een keer
van de muur viel boven op het hoofd van de organist. Het was echt
pionieren in de Bijlmer. De kerkenraad, met als enthousiaste voorzitter
ds. C.P.T. Rijper, werd Pionierscommissie genoemd. Daarin zaten niet
alleen ouderlingen en diakenen, maar ook leden van diverse werkgroepen.
In kerkelijk Nederland was dat toen uniek. In december 1973
gingen we naar een nieuw gebouw onder garage Gliphoeve, De Nieuwe
Stad.’
Inmiddels heeft Zuidoost het meest gevarieerde kerklandschap van
Amsterdam.

Aquarel ‘Bijlmer 1979’ door Monica de Wit
Verhalen van bewoners
35

36
Wonen in de Bijlmer
Door Nel en Tjeerd Wiersma
In oktober 1969 kwamen wij vanuit een
eengezinswoning in Middelburg met drie kinderen in de
H-buurt wonen, Hofgeest 135, op de bovenste woonlaag
(Onze Lieve Heer loopt op sokken, maar gewone
bovenburen niet). Een mooie ruime flat met in het begin
het uitzicht over een kale vlakte: het Bijlmerpark. Tussen
het eerste en tweede deel van de flat Haag en Veld door
konden wij de kerktoren van Abcoude zien (Haag en Veld
en Hogevecht waren nog niet klaar).
Omdat het een nieuwe wijk was en iedereen ‘van
buiten’ kwam werden contacten snel gemaakt. Er waren
speelplaatsen waar de kinderen speelden en de ouders (toen
meestal de moeders) met elkaar konden praten. Voor die
contacten was er later ook een ontmoetingsruimte in de
binnenstraat van Hofgeest. Een auto hadden wij nog niet;
dus werd gebruik gemaakt van lijn 55 om bij het werk in het
centrum te komen.
Met de jaren mee veranderde het bouwbehang in een
paars behang met groene bladvormen en de muren en het
plafond van de keuken werden oranje met donkergroene
kastdeurtjes. Latere combinaties waren nog gewaagder.
Pionieren was het inderdaad: In het aanloopcentrum waren
supermarkten, schoenenwinkel, drankenzaak, postkantoor,
banken, politie en de scholen. Voor kleding moest men met
bus naar Amsterdam Oost of het centrum. De boodschappen
werden gratis thuis bezorgd. De bakker, de SRV-wagen
kwamen beneden bij de flat, de slager kwam zelfs langs de
deur, evenals de boer met eieren. De kapper knipte de haren
in de keuken en een keer in de week een visboer met mobiele
bakkerij. De laatste hoefde meestal niet te bellen, je rook
hem gewoon. Op een keer was de lucht niet te harden, dus
maar even over de galerij kijken en jawel, alle vis werd in één
keer gebakken. Ook de nieuwe haring en de rolmopsen: de
kar stond in de hens.
Bij storm was het dus niet altijd noodzakelijk naar het
aanloopcentrum te gaan en kon de zandstorm worden
vermeden; want behoorlijke paden waren er in de Hbuurt
bij het opleveren van de flat niet. Bij regen werd het
een grote modderpoel; gelukkig in die tijd een keer een
buitenboordmotor gewonnen. Die kon nog best eens van pas
komen dachten we.
Het Bijlmerpark was in die tijd nog één kale vlakte. De
aarde voor de aanleg van het park kwam uit de stad door de
aanleg van de metro. Vele pijpenkoppen, lepeltjes, flesjes
die wij nog steeds hebben werden in de aarde van het park
gevonden. Ook de aanleg van de Gaasperdammerweg
volgden wij op de voet. Nu wordt actie tegen de verbreding
van deze weg gevoerd.
Door ons gezin werd veel op de zandvlakten van de
Bijlmermeer en omgeving gewandeld. Er waren slootjes
waar de kinderen kikkervisjes vingen. Op de plaats waar nu
De Heerd staat groeiden en bloeiden orchideeën (gevlekte
orchis en wespenorchis).
Onze kinderen speelden in het Bijlmerpark; ’s zomers met
opblaasbootjes op het water en ’s winters werd er - als er
ijs lag uiteraard - geschaatst. In het vennetje, gelegen in
Bijlmerpark Zuid zoals het nu wordt genoemd, werden
hutten gebouwd en avonturen beleefd. Onze avonturen en
avonduren bestonden uit andere zaken:

Actie tegen afsluiting van de parkeergarages en het
betaald parkeren
Honderden mensen reden met ijzeren pannetjes, bakblikken
en metalen platen in de auto om die op de meldingslus
bij de ingang van de garage te leggen, waarna de slagboom
openging. Ook werd er gewerkt met sterke magneten
waardoor relais doorbrandden en de bomen opengingen.
In eerste aanleg waren de slagbomen keurig rood/wit
geschilderd, daarna kwamen er oranje (gemeniede) bomen
en nog later ongeverfde. De parkeerdienst was duidelijk niet
in staat om het tempo van de kapotte bomen bij te houden.
Later werd er gewerkt met omhoogkomende en wegzinkende
drempels en met viercijferige getallen; de code
was binnen de kortste keren gekraakt en eenieder reed weer
fluitend zonder te betalen de garage uit. Voor lieden met
wat minder geheugen voor cijfertjes werd de zogenaamde
Bijlmermethode uitgedacht: bijna op de bumper van
je voorganger rijden dan werd de tweede auto niet als
afzonderlijke eenheid ‘gezien’ door het systeem, ergo
kosteloos uitrijden.
De ultieme vinding van de parkeerdienst bleek - volgens
hen - de plastic kaart met ingebouwde magneetstrip en
maandelijks een andere kleur. Helaas ook die was binnen
de kortste keren gekraakt en de meeste mensen bespaarden
minstens 50% op de parkeerkosten met vervalste kaarten.
Je moest alleen even opletten wanneer er controle was, je
kon dan niet met een kaart met verkeerde kleur naar buiten
rijden, maar meestal waren de controleurs na een half uurtje
weer weg en kon je weer fluitend naar je werk. Bijna iedereen
had zo’n kaart terwijl niemand wist waar die vandaan kwam,
gek toch.
Actie tegen plaatsing schotten op de balkons en galerijen
in Hofgeest
Op Hofgeest na hadden alle H-flats lelijke groene
platen aan balkon en galerij. Die van Hofgeest wilde
de woningbouwvereniging een paar jaar na oplevering
alsnog aanbrengen. Bij een door een paar bewoners
gehouden enquête bleek zo’n 96% van de bewoners
tegen het aanbrengen van de platen. Alle door de
woningbouwvereniging aangedragen argumenten vóór
werden van tafel geveegd door tegenargumenten. Toen
men uiteindelijk de platen toch begon aan te brengen,
werd besloten actie te ondernemen. We vergaderden
met een man of vier in een zandbak voor Hofgeest II en
besloten onmiddellijk aan het werk te gaan. Gereedschap:
schroevendraaier, stanleymes en zijkniptang (uit voorzorg
reeds meegenomen). De galerijkant van de bovenste drie
verdiepingen waren die dag ‘beplaat’ door een tiental
werknemers van een aannemersbedrijf. Van het terrein van
die aannemer een platte wagen gehaald en onder aan de
flat geparkeerd. Vervolgens werd de omgeving van de flat
door medestanders tot verboden gebied verklaard om te
voorkomen dat een eventueel vallende plaat schade of letsel
zou kunnen veroorzaken. De platen waren namelijk aan de
buitenkant van de spijlen bevestigd.
Bij het eerste huis aangebeld en gemeld dat we de actiegroep
‘platen weglaten’ waren en of men bezwaar had tegen
verwijdering: het antwoord van de dame die de deur
opendeed liet aan duidelijkheid niets te wensen over, ‘Jèn,
se benne van die aksiegroep tege de plaate! Hierkome en
meedoen: wat heppie nodig?’ ‘Een schroevendraaier en
een kniptang, mevrouw’. ‘Jèn, schroevedraaier en tang
mee’. Zo ging het bij vrijwel alle huizen en met een man of
vijfentwintig waren de platen zo weg. Alle platen op grootte
37

38
gesorteerd en op de wagen gelegd, de boutjes en moertjes
apart in plastic zakjes, evenals de rubberen houders.
De wagen daarna weer keurig op het terrein van de
aannemer geparkeerd. De volgende dag bleek weer aan aantal
verdiepingen van platen te zijn voorzien. Dus dezelfde
procedure gevolgd; het kostte alleen wat meer moeite omdat
boutjes en moertjes waren afgedekt met een epoxylijm en de
aannemer de banden van de wagen had laten leeglopen. Maar
met een man of tien kwam de wagen toch ter plaatse. Helaas
moesten nu de rubberen houders er aan geloven, die werden
doorgesneden, de platen verwijderd en de wagen weer netjes
op het terrein geparkeerd, zij het dat de platen niet meer
waren gesorteerd. De dag daarop meldde de aannemer aan
de woningbouwvereniging dat hij er geen zin meer in had,
omdat wat hij met twintig man in een dag had aangebracht
er door vijftig in een uur weer werd afgesloopt. Uiteindelijk
geen platen aan balkon en galerij.
Onderwijsnota
Rond dezelfde tijd speelde dat de gemeenteraadsfractie van
de PvdA een nota had geschreven over het onderwijs in de
Bijlmermeer. De afdeling van de PvdA in de Bijlmermeer
kreeg de betreffende nota in handen. Blijkbaar woonde
niemand van de oprichten van de rechtswinkel in de
Kelbergen toenmalige fractie in de Bijlmermeer want de
nota deugde van geen kant; men wist niet eens hoe het
onderwijs in de Bijlmermeer op dat moment geregeld
was. Het resultaat was dat de nota door Kees van Rijswijk
(onderwijskundige), Raphaël Smit (van De Nieuwe Bijlmer)
en ondergetekende geheel werd herschreven. Wij hebben
vervolgens de geheel herziene nota als raadsadres aan de
Gemeenteraad gestuurd. De Raadsfractie van de PvdA was
op z’n zachtst gezegd niet erg blij met een en ander.

Gelukkig in een blokkendoos
Door Will Jansen
In november 1969, de Bijlmer bestond amper een jaar,
kwam ik er wonen, als 41-jarige pas gescheiden vrouw
met vier kinderen. Mijn oudste dochter Bernadette,
toen 17, bleef bij haar vader wonen op de Rozengracht,
die wilde niet mee naar zo’n nieuwe wijk waar nog
niks was. Ik weet nog goed wat ik dacht: moet ik in
zo’n blokkendoos wonen? Er stonden nog maar twee
bewoonde flats, Hoogoord 1 en Hoogoord 2.
Wij kwamen te wonen in Hoogoord 2 op negen hoog,
een vierkamerflat. Wat vond ik alles ruim! Al gauw was ik
gewend en de kinderen ook. De twee jongsten gingen naar
de lagere school vlakbij, een houten noodgebouwtje met
ongeveer 25 leerlingen en twee onderwijzers, de andere
twee gingen naar de middelbare school in de stad.
’s Zondags kerkte ik in een flat in Hoogoord 1, thuis bij het
parochieteam. Ik was verliefd op Henk Wortmann, destijds
pastoor van de Vondelkerk en bekend van de uitreiking
van de P.C. Hooftprijs aan Gerard Kornelis van het Reve uit
handen van minister Marga Klompé, die op zijn initiatief
in die kerk plaatshad. Hij is in 1970 uitgetreden uit het
priesterschap omdat hij koos voor zijn relatie met mij. Hij
kwam bij ons wonen en onze flat werd toen te klein met
twee volwassenen en vier opgroeiende kinderen. Pastor
George Ingen Housz, een vooruitstrevende jezuïet, bood ons
zijn zeskamerflat aan in Hoogoord 1. Het werd woningruil.
Nog steeds ben ik hem dankbaar voor dit alleraardigste
gebaar.
Inmiddels gebeurde het kerken op het Bijlmerplein. Onze
huisarts Boy Edgar, die tevens jazzmuzikant was, woonde
pal naast ons in de hoekwoning op negen hoog. Als ik
pannekoeken bakte, kwam hij steevast door het keukenraam
roepen: ‘Dat ruikt goed!’ Ik riep dan meteen terug: ‘Ze
komen eraan, dokter!’ De kinderen brachten dan een
stapeltje naar hem toe.
Dokter Edgar is een hele steun voor me geweest in die
moeilijke tijd waarin ik als gescheiden vrouw, die weer was
gaan werken, een nieuw leven moest opbouwen. Hij toonde
zijn respect voor Henk omdat die een relatie was begonnen
met een vrouw met vijf kinderen. Hij wist me goed op m’n
gemak te stellen. Als hij vroeg: ‘Zal ik een glaasje sherry voor
je inschenken, mi gudu?’ dan gleden mijn spanningen al half
van me af.
In Hoogoord 1, waar we een riante maisonnette betrokken
(de ingang en vier kamers op de tweede woonlaag en dan op
binnenstraatniveau nog twee slaapkamers voor de tieners),
woonde naast ons de familie Jongkind-Ackerman. Mijn man
Henk schaakte met Hans en mijn kinderen pasten regelmatig
op hun kleintjes. Jammer genoeg heb ik niet veel contact
meer met Els Ackerman, die nu in Rotterdam woont, maar
ze heeft nog steeds een speciaal plekje in mijn hart.
We gingen in die tijd vaak een ‘feestje bouwen’, zo noemden
we dat. Ik genoot met volle teugen, ik was gelukkig met
Henk en onze nieuwe vrienden, allemaal bijzondere, zeer
ruimdenkende mensen. Bovendien iedere zondag na de kerk
uitgebreid koffie drinken, ook veel bij elkaar eten, eindeloze
gesprekken, veel lachen. We waren echt pioniers onder
elkaar en dat smeedde een band.
Het busvervoer was in die tijd nog bedroevend, voor
medicijnen en andere apotheekartikelen moest je helemaal
naar de Middenweg. Er was ook nog maar één supermarkt,
later kwam er een slager bij, waar mijn dochter Monica
39

40
ging bijwerken op haar vrije zaterdag. Gelukkig had ik een
klein autootje, een eend. Je parkeerde op de weg boven het
maaiveld. Als je vanaf je balcon uitkeek, was het één grote
zandvlakte met hier en daar wat wegen. In de verte zag je
het staketsel van een flat in aanbouw. Als Henk ’s avonds
thuiskwam, knipperde hij al bij Duivendrecht met zijn
lichten, zo verliefd waren we. Het klinkt misschien raar voor
mensen die iets tegen de Bijlmerhoogbouw hebben, maar
in dat o zo lege, weidse gebied, waar je geen houvast had
aan straten en waar nog niks was, hadden we een vol en rijk
leven, ik heb daar een onvergetelijke tijd gehad.
Ik kreeg in die jaren last van een hernia en moest naar het
ziekenhuis. De bewonersorganisatie die ‘Voor bewoners,
door bewoners’ heette, kortweg Voor-Door, bracht mijn
jongste twee onder bij andere gezinnen. En dat ging allemaal
goed. Wat een vertrouwen, wat een gemeenschapsgevoel
leefde er toch in die nieuwe wijk. Ik heb er vele vrienden aan
overgehouden, met sommigen, zoals Harrie Kemps ga ik
nog steeds om (hij woont met Maria in Brabant). Harrie was
verbonden aan het parochieteam. Verder Anneke en Leon
Segers, die nu in Maastricht wonen. Allemaal mensen die
hebben meegewerkt aan de opbouw van de Bijlmer.
Henk en ik zijn in 1971 getrouwd op het Bijlmerplein
in de kerkzaal. Dankzij alle lieve mensen hebben we een
onvergetelijke dag gehad. Ik droeg een sjieke paarse organza
jurk met daaroverheen een zwarte, mouwloze jas en paarse
suède schoenen.
Wij, Henk en ik, zijn in 1973 naar Zwolle verhuisd. Henk
kon nadat hij het priesterambt verliet geen werk vinden in
Amsterdam. ‘Men’, zeg maar de conservatieve katholieke
goegemeente, had moeite met zijn stap. Helaas zijn Henk en
ik na 17 jaar uit elkaar gegaan, maar we zijn nog steeds heel
goede vrienden. Henk is nu 84 jaar. Na enige omzwervingen
door Amsterdam (Haarlemmerplein, Wittenburg,
Buitenveldert) woon ik weer in Zwolle, in een fraaie
zelfstandige seniorenflat van Alberts & Van Huut, bekend
van het ING-bankgebouw op het Bijlmerplein.
Altijd als ik weer in de Bijlmer kom, denk ik met warme
gevoelens terug aan die begintijd. Mijn oudste dochter
Bernadette - ze woont alweer meer dan twintig jaar in een
K-flat - zegt wel eens: ‘Mama, in de Bijlmer begon jouw
emancipatie’. En nu gaat ook mijn zoon Gust volgend jaar
met zijn vriendin Ihsan naar zijn nieuwe koopwoning in de
F-buurt, dat betekent wel iets!

Tiener in de Bijlmer, 1969-1972
Door Monica de Wit
Als dertienjarige kwam ik, samen met mijn moeder,
aanstaande stiefvader, broer en twee zusjes te wonen
op Hoogoord nr. 267, negende etage, in de tweede flat
die net opgeleverd was. Eng hoog vond ik het, de eerste
keer dat ik over de galerij liep. Mijn moeder was net
gescheiden, mijn oudste zus bleef bij mijn vader wonen
op de Rozengracht in Amsterdam waar we met ons gezin
hadden gewoond.
Ik ging met de bus naar school, bus 55. De halte naast onze
flat was tevens de eindhalte, de bus keerde daar en reed dan
weer richting stad. We liepen door het zand om naar de flat
te komen, al gauw kwamen er paden en veel groen. Eerst
waren er tegenover ons noodwinkels en een keet, de Bijl-in-
Disko, waar mijn broer en ik heen gingen om te dansen.
Toen er een echt winkelcentrum kwam wat verderop,
konden we uitgaan in het Aanloopcentrum, het
wijkcentrum van de kersverse Bijlmer, in de zaal die ook
als kerk werd gebruikt. Daar leerde ik mijn eerste vriendje
kennen. Hij woonde op de vierde etage van Hoogoord. Van
hem kreeg ik mijn eerste tongzoen, op de tiende etage bij
een feestje van Elenora, zij kwam uit Sydney. Ik weet nog
goed dat we, als we naar de disco waren geweest, elkaar
langdurig aan het zoenen waren op de terugweg naar huis. Ik
herinner me het als koude en winderige avonden, het zand
stoof om ons heen, dit alles tegen een decor van kale, nog
onbebouwde vlaktes, het zoenen ging door tot en met de lift
naar boven. Vaak ging hij nog eerst een stukje met mij mee
en dan was het echt de laatste zoen tot we bij de negende
etage waren aangekomen. Ondertussen waren de flats achter
ons al klaar en ontstonden ook de andere buurten van de
Bijlmer, zoals de G- en F-buurt. Mijn moeder was inmiddels
hertrouwd met haar uitgetreden priester, het feest werd
gevierd in de zaal van het wijkcentrum.
We gingen verhuizen naar de eerste (Hoogoord) flat die
was gebouwd in de Bijlmer, op de eerste etage. Het was
een grotere flat met een indeling gelijk aan de andere flats,
maar beneden waren nog twee kamers, voor mij en mijn
broer. Later gingen mijn broer en ik apart van elkaar uit,
niet meer naar het wijkcentrum, maar naar de stad. Ik was
een ‘soulkikker’ en ging meestal naar Club 66, een dancing
in de Amstelstraat, mijn broer was meer ‘underground’ en
ging naar de Paradiso en de Melkweg. We kwamen elkaar
nog wel eens tegen in de nachtbus, maar vaak kwam het
voor dat mijn broer midden in de nacht thuis kwam, geen
sleutels bij zich had, steentjes tegen mijn ruit gooide en via
de regenpijp klom hij zo omhoog naar zijn kamer; ik was dan
zo aardig om zijn raam open te maken. Tegenwoordig ga ik
regelmatig op de fiets naar en van mijn werk in Zuidoost en
rijd dan langs Hoogoord, Hofgeest en de andere flats van de
H-buurt: ze zijn zó gerenoveerd, dat dát in ieder geval niet
meer mogelijk is!
Ik begon toen ik vijftien was aan mijn eerste baantjes op de
zaterdagen en in de vakanties, ik heb toen nog bij Simon
de Wit gewerkt, wat later een Albert Heijn-vestiging
werd. Toen ging ik solliciteren bij de Keurslager, ook in
het winkelcentrum. Ik werd aangenomen als snijdster van
vleeswaren. Al gauw mocht ik verkopen en dat ging me goed
af, we hadden een leuk team en we hebben veel gelachen.
Maar ik verbaasde me vaak over de overwegend Surinaamse
vrouwen die in de winkel kwamen met hun, soms vele,
41

42
kinderen die van mij allemaal een plakje worst kregen (dat
vond mijn baas niet altijd zo leuk). Meestal verkocht ik
dan krabbetjes, ook wel bekend bij ons als spareribs, het
goedkoopste vlees dat er was.
Maar voordat ze overgingen tot bestellen, informeerden
ze quasi onverschillig wat het andere (duurdere) vlees
kostte, dan wezen ze nog eens ander vlees aan, dat kon
soms best wel eens een tijdje duren, totdat ze dan eindelijk
na veel gesteun en gekreun zeiden: ‘Gieef moh a pwuond
krààbbetjes.’
Eén voorval ben ik niet vergeten: er kwam eens een dikke
Surinaamse vrouw de winkel binnen en begon te klagen, de
krabbetjes die ze gekocht had waren niet meer goed. Ze zette
een grote pan op de toonbank, het was geen fijne geur die uit
die pan kwam! We hebben haar een pond nieuwe gegeven,
ondanks dat het niet meer te achterhalen was wanneer ze de
krabbetjes had gekocht.
Op mijn zeventiende ging ik uit huis en heb ik nog op kamers
in Gooioord gewoond, daarna vertrok ik uit de Bijlmer.

Pionieren in de Bijlmer
Door Jos de Boer-Smit
In september 1968 kwam ik op Gooioord te wonen.
Hoogoord was klaar en de tweede poot van Gooioord
moest nog afgewerkt worden; Kikkenstein en
Groenveen stonden nog in de steigers. We kerkten
als gereformeerden in het Cultureel Centrum op het
Bijlmerplein. We moesten voordat de kerkdienst begon
eerst tientallen blikken bier en fris opruimen en plassen
bier dweilen. Dat stimuleerde de saamhorigheid. Het
kruis werd elke zondag provisorisch opgehangen,
zo provisorisch dat het kruis een keer van de muur
viel boven op het hoofd van de organist. Het was
echt pionieren in de Bijlmer. De kerkenraad, met
als enthousiaste voorzitter ds. C.P.T. Rijper, werd
Pionierscommissie genoemd. Daarin zaten niet alleen
ouderlingen en diakenen, maar ook leden van diverse
werkgroepen. In kerkelijk Nederland was dat toen uniek.
In december 1973 gingen we naar een nieuw gebouw
onder garage Gliphoeve, De Nieuwe Stad.
Ik werkte als ambtenaar op de dependance van het
gemeentehuis op het Bijlmerplein. We begonnen met z’n
tweeën, meneer Kierch en ik. Meneer Kierch bevestigde
echtparen voor de wet. Op een dag kwam een mevrouw voor
een huwelijksbevestiging van haar vrienden en vroeg aan mij
of ze ergens haarlak kon kopen. Ik stuurde haar naar Simon
de Wit om de hoek. Even later kwam ze terug en spoot heur
haar vol. Het haar zag er daarna heel vreemd uit. Wat bleek,
ze had met meubelspray gespoten in plaats van haarlak. Het
haar was één grote ruïne. Ze vroeg aan mij of ik tegen het
bruidspaar wilde zeggen dat ze plotseling naar huis moest.
Ook heb ik een kind van Johan Cruijff ingeschreven. Nu kom
ik nog steeds mensen tegen die zeggen dat ze mij kennen van
het Bijlmerplein.
Er woonden toen veel beroemdheden in de Bijlmer, o.a.
Boy Edgar en Rob de Nijs op Gooioord. Met De Nijs heb
ik wel eens staan te praten bij de SRV-man, toen Simon
de Wit er nog niet was. Onze eerste huisarts was dokter
Derksen die getrouwd was met Elsje Scherjon; de stem
van ‘Juffrouw Ooievaar’ van de Fabeltjeskrant. De eerste
kamerverlichtingen op Kikkenstein en Groeneveer waren
zeer bijzonder. De Bijlmer begon te leven.
Ik weet nog goed dat de eerste Surinamer met open armen
werd ontvangen en dat koningin Juiliana op Hoogoord
een bezoek bracht bij de heer en mevrouw Aaftink, één
van de eerste bewoners van de Bijlmer. Een mevrouw
van Groenveen had echter een brief aan de koningin
geschreven dat ze ook eens op Groeneveen moest komen,
want Hoogoord werd voor het bezoek van de koningin
opgeschilderd, maar aan Groenveen met zijn stinkende
containers werd geen aandacht geschonken. Toen de
koningin klaar was met bezoek aan Hoogoord en men naar
het Culturele Centrum op Bijlmerplein wilde, zei koningin
Juliana dat ze naar die mevrouw van Groeneveen wilde die
haar een brief had geschreven. De hele karavaan trok toen
eerst naar Groeneveen. De bewoonster was de koningin
zo dankbaar dat ze later in het Cultureel Centrum een bos
bloemen aan haar bracht.
Ik woon nog steeds in Zuidoost en de mooie herinneringen
aan het begin van de Bijlmer blijven mij zeer nabij. Ik ben
nog steeds een ‘Bijlmerbeliever’.
43

46
Hoeveel is een mens of een auto waard?
Door Ben Bles
Het zal 1971 of 1972 zijn geweest dat er een inspraakavond
was over bouw van de parkeergarages. Daarvoor had de
gemeenteraad van Amsterdam een raadavergadering in
het Bijlmerhuis uitgeschreven. Dit alles onder leiding van
Burgemeester Samkalden. Dat de gemeenteraad in het
Bijlmerhuis vergaderde was uitzonderlijk. Het was als
geste bedoeld naar de bewoners.
Eén van de bewoners van het eerste uur, een rasechte
Jordanees en beoefenaar van een zeer Amsterdams
ambachtelijk beroep, namelijk distilleerder, vroeg het woord.
Hij begon met een lofzang op zijn flat in Hoogoord. Zulke
grote kamers. Een grote douche met een harde straal water.
Niks op aan te merken. Toch knaagde er iets aan hem.
‘Ik heb voor de leden van de gemeenteraad eens uitgerekend
hoeveel de gemeenschap investeert met een afschrijving
van 50 jaar, in het huisvesten van mensen op één vierkante
meter. Dat is fl. 250,-. Ik heb diezelfde rekensom gemaakt
voor de investering voor het parkeren van een auto. En weer
omgerekend naar één vierkante meter met een afschrijving
van 50 jaar. Dat is fl. 1.250,-. Welnu mijne heren, blijkbaar
vindt onze samenleving het opbergen van auto’s belangrijker
dan het huisvesten van mensen. U mag het zeggen.’
Ieder in de zaal was geschokt. Samkalden schorste de
vergadering. Ambtenaren werden opgeroepen om de
berekeningen van de Jordanees na te rekenen. Na een uur
heropende Samkalden de vergadering met de woorden ‘Mijn
complimenten voor uw rekenwerk. Het is prima. Dank u wel.
U zult begrijpen dat wij stoppen met deze vergadering om
eerst te achterhalen hoe dit kan.’ Dat konden de mensen in
de zaal zich wel voorstellen. Het resultaat? De parkeergarages
zijn gebouwd en de gemeenteraad van Amsterdam heeft
nooit meer buitenshuis vergaderd.
De scheidslijn tussen witte en zwarte mensen
In de jaren 1969-1973 had je twee busverbindingen naar de
Bijlmer, de 55 van het GVB en een bus van de NBM die via
Duivendrecht reed. Bij mijn opstaphalte, Frissenstein, was
de 55 altijd vol. Niet alleen was de bus altijd vol, er was nog
iets heel anders met die bus, of beter gezegd in die bus aan
de hand. Zwarte mensen zaten altijd achterin en de witte
mensen voorin.
Ik moest in de spits naar een overleg bij de GG&GD in de
stad. Met wat moeite kon ik me in de bus wringen. Achter
mij stond een wat oudere zwarte man met van dat mooie
zwartgrijze haar. Ook hij kon zich met wat moeite naar
binnen wringen. Doordat we zo op elkaar gepakt stonden,
was er van omvallen geen enkele sprake. Je hoefde je niet
aan een stang vast te houden. Toch pakte de zwarte man
bij iedere bocht mijn schouder vast, bang om te vallen. En
iedere keer maakte hij direct zijn excuus als de bocht weer
voorbij was. Nadat dit drie keer was gebeurd, zei ik: ‘Je hoeft
helemaal geen excuses te maken als je mij beetpakt. Dat is
toch heel gewoon?’ ‘Nee meneer’, zei hij, ‘dat is helemaal
niet gewoon. Ik ben als zwarte opgevoed dat je witte
mensen niet mag aanraken. Tenzij die witte jou daarvoor
toestemming geeft.’ ‘Nu, dan heb je mijn toestemming.’
‘Dank u wel.’ ‘Van harte, zei ik.’ Redelijk verward kwam ik
bij de GG&GD aan voor de vergadering.

Hoe gebruik je macht en gemeenschapsgeld om je zin
door te drukken?
De Stuurgroep Gezondheidszorg, mijn inhoudelijke
werkgever, was een sterk instrument in het tegenspel bieden
aan Stadsontwikkeling, een afdeling van de dienst Publieke
werken. Zij had het initiatief genomen om een non-profit
aannemingsmaatschappij op te richten, de SOSB (Stichting
Ontwikkeling Subcentra Bijlmermeer).
De Amsterdamse GG&GD liep met haar huisvesting vast.
De lange weg die zij moest bewandelen om een krediet van
de gemeenteraad los te krijgen kon twee jaar duren. Een
veel snellere oplossing was een huurgarantie aan de SOSB
afgeven. Die kon dan kapitaal lenen. Zo gezegd, zo gedaan.
Via de stuurgroep kreeg de SOSB het verzoek voor een
tijdelijk onderkomen.
In onze zoektocht naar een gebouw kwamen wij terecht
in Haarlem Schalkwijk. Daar was 1.000 vierkante meter
huisvesting beschikbaar omdat het semi-permanente
houten gebouw van de gezondheidszorg vrij kwam. Wij
konden dat gebouw kopen voor fl. 100.000,-. We zouden
dus binnen twee maanden voor fl. 200.000,- een tijdelijk
gezondheidscentrum kunnen realiseren voor de regio
Kraaiennest. Mits…
Dat mits was de plek. Het gebouw had een puntdak. De plek
die Stadsontwikkeling voor ogen stond, was op de begane
grond onder een parkeergarage. Om dat te realiseren moest
de totale constructie van het gebouw worden aangepast,
wat veel extra geld en tijd ging kosten. Wij stelden voor
om het platform voor de parkeergarage te gebruiken om
het gebouw, met puntdak, neer te zetten. Tot onze vreugde
ging Stadsdontwikkeling uiteindelijk akkoord. Mits… er
een goede aansluiting kwam op het riool. Uiteraard, stel
je voor. Alleen, de Bijlmer kent een vuilwaterriool en
een regenwaterriool. Het regenwaterriool lag in de weg
en het vuilwaterriool beneden op het maaiveld. Voor
een aansluiting op het vuilwaterriool moest er een gat in
een betonnen damwand worden gemaakt. De gemeente
offreerde ons fl. 500.000,- om dat gat te boren. Wij
schrokken. Wij vroegen een offerte aan bij een ons bekend
sloopbedrijf waarvan de eigenaar in de Bijlmer woonde. Die
kon die klus klaren voor fl. 25.000,- , een fors verschil. In de
vergadering met Stadsontwikkeling stelde ik, bij wijze van
cynische grap, voor het bedrag van fl. 500.000,- op mijn
privé-rekening te storten en het werk te laten doen door het
ons bekende sloopbedrijf. Het restant kon ik dan gebruiken
om een huis in Driemond te kopen. Men moest hartelijk
lachen over zoveel naïviteit. Mjin cynische grap werd wel
genotuleerd.
Het resultaat… De gezondheidszorg moest onder het
machtsjuk van Stadsontwikkeling door. Het tijdelijke
gebouw is uiteindelijk onder de parkeergarage neergezet
voor de prijs van, naar ik meen, 1,5 miljoen gulden. De
redenering erachter was dat de gezondheidszorg een sterke
financiële sector is en als zij als eerste gaan bouwen, volgen
de winkels ook wel. Het is maar hoe je over macht en
gemeenschapsgeld denkt.
47

48
Een flat in de bijlmer
Door Els Ackerman
Zwanger van mijn derde kind was ik, in 1968. Hoewel,
zwanger was toen bijna een vies woord dat alleen
gebruikt werd door huisartsen en gynaecologen. ‘In
verwachting’ zeiden wij moeders, mooier nog ‘in blijde
verwachting’. We woonden op een piepklein flatje in
Buitenveldert, en alle pogingen tot woningruil waren
op niks uitgelopen. Driehoog op een galerijflat zonder
lift, dat was niets voor oudere mensen die kleiner wilden
gaan wonen. En dan ook nog ‘geen kamertje voor de
auto’, zoals één van de gegadigden de afwezigheid van een
garage eufemistisch uitdrukte.
Zo kwam het dat wij zeer geïnteresseerd raakten toen op
een goede dag de prachtige brochure over de in aanbouw
zijnde Bijlmermeer in onze brievenbus terechtkwam. In de
Bijlmer zou de nachtegaal zingen, in de bosschages tussen de
flatgebouwen in. Grote flats bovendien, tot wel zes kamers.
Op een winderige dag gingen we kijken bij het eerste
toekomstige flatgebouw in ongeveer de woestijn. De wind
floot om onze oren en het zand spoot in onze ogen. Niet
echt aantrekkelijk dus, maar dat werd vast wel beter. In een
houten keet zagen we plattegronden en andere tekeningen,
en we watertandden bij het idee van een zeskamerwoning.
Niet alleen ruimte voor onze (dan) drie kinderen, maar ook
een studeerkamer voor mijn man, die nu een werkplank had
in onze slaapkamer waardoor we nauwelijks in ons smalle
tweepersoonsbed konden komen.
Natuurlijk waren we lid van een woningbouwvereniging,
maar wel van de verkeerde. De woningbouwvereniging
die Hoogoord in beheer had was ‘Het Oosten’, en die was
katholiek. Wij niet, maar dat zou geen verschil maken
hoorden we.
Ik dus naar het spreekuur van ‘Het Oosten’, met mijn dikke
buik in de wachtkamer. Lang wachten, intussen formulieren
invullen. Ik was niet de enige die naar Hoogoord wilde, en
in de wachtkamer ging het gerucht dat je katholiek moest
zijn om in aanmerking te komen voor een zeskamerflat.
Onmiddellijk kwam ik terecht in een gewetensdilemma,
dat ik heel pragmatisch oploste door ‘RK’ in te vullen in het
vakje waar naar godsdienst werd gevraagd. Ik wist heel zeker
dat mijn man het niet eens zou zijn met deze frauduleuze
aanvraag, maar hij zat daar niet en ik wel.
Die zeskamerflat hebben we gekregen, pal naast het
parochieteam dat bestond uit een aantal priesters en een
non. Ook de rest van de bewoners op onze galerij was
duidelijk katholiek.
Zo komt het dat wij begin 1969 in de krant staan in een
reportage ‘Hoe is hun leven in de Bijlmer?’. Het zal Het
Parool wel geweest zijn, dat ons beschrijft als ‘het gezin
van bioloog dr. J.Jongkind (35), dat bestaat uit man, vrouw
en twee kinderen. De derde is op komst.’ Genietend van
de ‘heerlijke ruimte’ voor een huur van fl. 342, - (gulden)
per maand. Een grote stap toen, van fl. 100,- huur in
Buitenveldert.
Inmiddels woon ik al jaren in Rotterdam, in mijn eentje
op een driekamerflat. Met zeer goede herinneringen aan de
opwindende periode van vijf jaar in de Bijlmer.

Terug naar de Bijlmer
Door Gust de Wit
Bij leven en welzijn verhuizen mijn vriendin en ik,
in maart 2007 naar de Claus van Amsbergstraat in
Amsterdam Zuidoost, beter bekend als de Bijlmer. Het is
dan 34 jaar geleden dat ik weer in dit bijzondere stadsdeel
kom te wonen. Als kind woonde ik tussen 1969 en 1972
met mijn moeder en drie zussen in de flat Hoogoord, de
eerste flat in de toenmalige Bijlmermeerpolder. Vanwege
de aanstaande veertigjarige verjaardag van de Bijlmer
hieronder een paar anekdotes uit mijn tijd als jonge
‘langharige’ in de Bijlmermeer.
Een tocht met hindernissen
Mijn oudste zus woonde in de Anjelierstraat en van daaruit
was het niet eenvoudig om ’s nachts weer thuis te komen,
want er ging geen nachtbus naar de Bijlmer. Ik liep dan
meestal naar de Dam en stak mijn duim omhoog om van
daaruit naar huis te liften. Dat ging vaak prima, maar op een
avond liep het anders dan anders…
Er stopte als eerste een Nederlandse man die mij wel wou
brengen, maar dan moest ik hem ‘wel eerst aftrekken.’ Ik zei
dat ik daar niet voor in was en, waarop de man doorreed en
mij dus liet staan. Daarna stopte er een Noord Afrikaanse
man die mij naar de Bijlmer wilde brengen, maar hij moest
eerst nog ‘langs een paar vrienden om iets op te halen.’ Dit
leek mij op zich geen bezwaar, hoewel ik het niet helemaal
vertrouwde. Deze ‘vrienden’ woonden toevallig om de
hoek bij mijn zus. Daar aangekomen vroeg de man mij ‘om
even mee naar boven te gaan.’ Hier had ik helemaal geen
zin in, want al gauw bleek dat hij heel andere bedoelingen
had dan mij naar de Bijlmer te brengen, dus ik stapte uit
de auto en liet de man achter. Inmiddels was ik nog geen
meter opgeschoten en was ik nog steeds in de Jordaan. Toen
zag ik dat er twee Duitse mannen gearmd voor mij liepen
en die stapten in een mooie open VW cabriolet. Ik sprak
ze aan en legde hun mijn verhaal uit, ze gingen richting
Rembrandtsplein en boden mij een lift aan. Eenmaal op
het Rembrandtsplein aangekomen stopte er al snel een
Nederlandse man, die zei dat hij langs de Bijlmer kwam en
dat hij mij wel mee wou nemen. Ik legde de man onderweg
mijn belevenissen uit, hij hoorde mijn verhaal aan en tot
mijn schrik biechtte hij daarna eerlijk op dat hij ook alleen
maar gestopt was ‘omdat hij mij een mooie jongen’ vond. Ik
liet hem merken daar totaal niet op uit te zijn, hij begreep dit
ook wel, maar bleef toch aandringen, waarna hij zijn hand
op mijn bovenbeen legde en deze richting mijn kruis liep
opschuiven.
Inmiddels was ik al bijna thuis, ik wist de man te overtuigen
om verder van mij af te blijven. Gelukkig deed hij dit ook en
zette hij me uiteindelijk voor de deur af…
Een politie-inval in de nachtbus
De eerste jaren ging er nog geen echte nachtbus naar de
Bijlmer, maar werd er een busverbinding door busbedrijf
Meering uit Duivendrecht verzorgd. Deze nachtijn startte op
het Amstelstation en er werd veel gebruik van gemaakt. In de
beginjaren van de Bijlmer woonden er overigens al meteen
grote groepen jonge Surinamers, die namen uiteraard ook de
nachtbus en zaten altijd achterin.
Op een nacht gebeurde er iets bijzonders: de nachtbus die
mij vanaf de Dam naar het Amstelstation bracht was druk
bezet, er werd gerookt en veel mensen stapten halverwege
of achter in, zonder te betalen. De buschauffeur weigerde
daarom vanaf de Ceintuurbaan verder te rijden en gebood
iedereen zonder kaartje eerst te betalen. Hier werd met
gejoel op gereageerd, waarna de chauffeur uiteindelijk
besloot verder te rijden. Op de Vrijheidslaan aangekomen
49

50
zag ik opeens diverse politie voertuigen voor en achter de
bus verschijnen. Eenmaal op het Amstelstation aangekomen,
verlieten de Surinaamse Bijlmerbewoners als eersten de
gewone nachtbus en sprongen zo snel als mogelijk in de
touringcar, zodat ze hun vaste plekje achterin konden
bemachtigen. Ik sloot me bij hun aan en toen ik goed en wel
zat, kwamen er een stuk of wat politieagenten -met hash
hond- de bus in en werden de jongens hardhandig uit de
bus verwijderd. De busvloer liep schuin af naar voren en er
rolden de nodige zakmessen, doosjes met pillen en zakjes
weed onder mijn stoel. De hash hond sloeg ook aan bij mij,
ik werd echter ongemoeid gelaten, alleen de Surinamers
werden meegenomen en in de overvalwagens geladen. Ik zal
nooit de agent vergeten die achter in de bus en een bijltje, in
lederen hoesje, omhoog hield en vroeg of iemand van ons
dat soms vergeten was… Uiteindelijk vertrok de bus, ik was
weer een ervaring rijker. Een politie inval in de nachtbus, dat
kan alleen maar op weg naar de Bijlmer!
De Koningin kwam op bezoek
Rond 1970 zou de toenmalige vorstin Koningin Juliana
een keer naar de Bijlmer komen, ze zou dan de eerste
bewoners (de familie Copray) thuis opzoeken. Dat gaf
kennelijk nogal wat consternatie bij het stadsbestuur, want
men besloot om de lantaarnpalen op de Hoogoorddreef
opnieuw te schilderen en alle rommel in en rond de flat
werd opgeruimd. Het bezoek ontlokte heftige protesten bij
bewoners van de andere kant in de Bijlmer (de G-buurt).
Ze schreven haar een protestbrief met het verzoek of ze ook
daar langs wilde komen, vooral om te zien in wat voor bende
de mensen daar al een paar jaar zaten. Toen de hofauto op
weg ging naar de Bijlmer, schijnt Juliana gezegd te hebben:
‘Ik wil eerst naar de G-buurt., want ik heb gehoord dat die
mensen al twee jaar in de blubber wonen zonder fatsoenlijke
bestrating.’ De gemeentelijke ambtenaren die het bezoek
begeleidden hebben toen als de wiedeweerga voor laarzen
voor de Koningin moeten zorgen, haar alternatieve bezoek
aan de G-buurt had tot gevolg dat de straten daarna snel
werden bestraat.
Toen de Koningin eenmaal in de binnenstraat van de flat
Hoogoord aangekomen was, beleefde ik mijn ‘finest hour’.
Op het moment dat ze bij de lift kwam, zat ik daar op het
halfhoge stenen muurtje en ze steunde met haar rechterhand
op mijn linkerknie om door het raampje te kunnen kijken en
te zien of de lift er al aan kwam! Ze was zeer belangstellend
en vroeg van alles aan de schare kinderen die om haar heen
liepen. Een warme vrouw, wars van protocollen!!
De bezetting van Hofgeest
Het was nog in 1969 dat er door de Socialistische Jeugd werd
geprotesteerd tegen de hoge huren in de Bijlmer, of eigenlijk
tegen hoge huren in het algemeen. Ze hadden de Bijlmer
uitgekozen voor een uitgekiende bezettingsactie, (er werd
in die tijd nog niet gesproken van kraken), hiertoe werd
hoekwoning op de bovenste verdieping van de flat Hofgeest
bezet. Er werden spandoeken opgehangen, deze actie haalde
de landelijke pers. Als maatschappijkritische jongere was
ik uiteraard solidair en sloot me aan bij de groep. Dat wil
zeggen, ik kwam af en toe langs en vertrok daarna weer naar
mijn eigen kamer bij mijn moeder thuis.
Na een week werd bekend dat de politie de woning ging
ontruimen. Ik had mij voorgenomen om mezelf, met de
anderen, op te sluiten in de gebarricadeerde woning. Toen
ik echter de politie overmacht zag aankomen, we telden wel
tien splinternieuwe overvalwagens vol met wit gehelmde
ME-ers in beschermende kleding (hun nieuwste outfit!),

esloot ik eieren voor mijn geld te kiezen en de flat te
verlaten. Terwijl het hele gebouw omsingeld werd, klom
ik een verdieping lager en verliet schielijk het strijdtoneel.
Later zag ik van een afstandje hoe met veel machtsvertoon de
bezetters hardhandig werden afgevoerd. Ik was wel kritisch,
maar niet zo radicaal dat ik een arrestatie over had voor de
goede zaak.
Graffiti avant la Lettre
De binnenstraat van de flat Hoogoord zag er nogal saai
uit. Ik had op een dag bezoek van twee creatieve vriendjes
en wij besloten toen het muurtje bij de lift met kleurkrijt
te bewerken. Het werd in onze ogen een prachtige -
uiteraard zeer psychedelische- tekening, werkelijk een waar
kunstwerk eigenlijk. De huismeester dacht daar helaas
anders over, want onze graffiti avant la lettre werd al na een
paar dagen weggehaald. Het is jammer dat we er toen geen
foto van hebben genomen, ik vraag me af hoe ik nu tegen die
tekening aan zou kijken…
51

52
Voorlopig wat huren in de Bijlmer
Door Leon Segers
Eind 1968 werd duidelijk dat ik een baan zou krijgen aan
de Universiteit van Amsterdam. Begin 1969 ging ik dan
ook tezamen met mijn echtgenote Anneke op zoek naar
een woning in Amsterdam. In die tijd was er behoorlijk
woningnood. In Tilburg, waar wij tot dan woonden, kon
je alleen in aanmerking komen voor een woning van de
bouwvereniging als gezin en dan nog onder voorwaarden
dat de beide partners tezamen ouder waren dan 50 jaar
ofwel tenminste twee kinderen hadden. In Amsterdam
zou dat nog wel moeilijker zijn, daarover maakten wij
ons geen illusies. Mijn aanstaande collega’s (planologen),
raadden ons aan om in Noord iets proberen te krijgen
(plan van Gool!). Al snel bleek dat dit niet eenvoudigweg
mogelijk was. Maar... er deed zich een alternatief voor,
begin 1969 werden de eerste woningen in de Bijlmermeer
opgeleverd! Al snel besloten wij om daar eens te gaan
kijken, het was immers een stuk korter bij Tilburg en bij
Maastricht waar ons beider families woonden, dan Noord.
Ik herinner me nog goed dat wij uitstapten uit de bus,
in het zand van de Bijlmermeer. Een grote zandvlakte...
links en rechts enige verharding ten behoeve van het
bouwverkeer... en op die vlakte stond een flatgebouw,
waarin een modelwoning was gemaakt, aan het tweede
flatgebouw was men bezig. Hoogoord 1 en 2. Het bleek
dat wij binnen een maand een woning konden betrekken
in het in aanbouw zijnde Hoogoord 2. Wij hebben ons
niet lang bedacht en binnen enige dagen hadden wij het
huurcontract getekend bij woningbouwvereniging
Het Oosten waar we ook meteen lid van moesten
worden (alleen leden kregen een woning).
Wij verhuisden naar Amsterdam in maart 1967 en gingen
wonen op de tiende (hoogste) verdieping van Hoogoord
2, op nummer 227. Naar onze maatstaven was het een hele
mooie ruime galerijwoning (inclusief balkon 100 m 2 groot!).
Dat wij door het zand moesten baggeren namen we voor lief
en ons autootje (Dafje) parkeerden wij op de provisorische
parkeerplaats.
Meer problemen hadden we met het bevestigen van
dingen aan de muur. Het beton was keihard en op een
conventionele manier was boren niet mogelijk. Dat was
echter het probleem van iedere (nieuwe) bewoner en al snel
wisten we de weg naar een bedrijf in de Gerard Doustraat
dat een klopboormachine verhuurde. De verhuizing was
snel gebeurd en toen we om ons heen keken waar we terecht
waren gekomen, bleek het dat we tezamen met nog een
paar honderd mensen in twee geïsoleerde flatgebouwen
woonden met op enige afstand een provisorisch houten
gebouw dat de naam ‘aanloopcentrum’ had.
Het was niet helemaal onmogelijk om in Amsterdam te
komen... af en toe reed er een bus en je kon ook lopen naar
Duivendrecht. Dagelijkse boodschappen werden vaak daar
gedaan en wij hebben nog een aantal jaren een slager uit
Duivendrecht gehad die aan de deur kwam. Vervolgens
werden wij, Anneke en ik, ondergedompeld in de grote
stad, de maagdenhuisrellen en voedseltochten waren in het
begin van die zomer, en meerdere malen zijn wij tijdens
demonstraties natgespoten door de waterkanonnen. Ook
mijn werkplek, de Universiteit, was in rep en roer. Wij
wisten niet wat we meemaakten en waren blij dat we in de
maand juli uitgebreid op vakantie konden.
Inmiddels maakten wij kennis met onze medebewoners en
met een club mensen die zich opbouwwerkers noemden;
wij werden deelgenoot van de grote plannen die men had
met de Bijlmermeer en begrepen al snel dat wij binnen een
paar jaren zouden wonen in een stad die op korte termijn

de grootte zou hebben van Maastricht. Verder waren er
ambities om van ‘deze stad’ een heel nieuwe samenleving te
maken, waarin de bewoners zouden bepalen wat belangrijk
was en waarin het bestuur, de bouwers en de architecten
vervolgens de wensen van die bewoners zouden uitvoeren.
De ‘inspraak’ werd op alle mogelijk gebied opgetuigd en
de inspraakorganen bijeengeronseld. Anneke en ik waren
volop bij het een en ander betrokken, de kerken het Scab, de
scholen, de gezondheidszorg enz. enz. In ieder flatgebouw
was er aan de binnenstraat een aantal gemeenschappelijke
ruimtes die ter beschikking stonden van de bewoners en
waarvan het gebruik nog oningevuld was. Het idealisme was
van uitzonderlijk hoog gehalte en in deze ‘speeltuin’ waren
eveneens vele idealistische medebewoners actief om alle
mogelijke redenen en vooral dat eerste jaar toen iedereen
iedereen kende, ontluikte er ook het een en ander en werd
er vooral ook heel veel vergaderd. Voor ons zijn in die tijd
meerdere vriendschappen ontstaan die nog altijd over grote
afstanden stand houden.
Het was een interessant experiment om een paar honderd
mensen van velerlei pluimage gedurende een jaar bij elkaar
te zetten, zonder openbaar vervoer van enig niveau; het was
een soort ‘big brother’ avant la lettre. Heel interessant en
heel inspirerend...
Toen in de zomer van het daarop volgende jaar de volgende
woningen in Hofgeest en Gooioord en de rest in alsmaar
sneller tempo werden opgeleverd en minderheden
uit de stad en uit de wereld in grote getale kwamen
toegestroomd, veranderde het geïsoleerde dorp zeer snel
tot een veelkleurige ‘big brother stad’, die geen sociale
geleding kende en waar alle mogelijke van tevoren bedachte
organisatorische verbanden in korte tijd tot lachwekkende
niemendalletjes werden gedegradeerd. De Bijlmermeer
werd een smeltkroes van ‘regenbogen’ van over de hele
wereld. Uit de stad kwamen de ‘slachtoffers’ van de
woningdiscriminatie: homo’s, lesbiennes, uitgetreden
priesters en nonnen, gescheiden mensen en alleenstaanden
van allerlei pluimage en uit de wereld kwamen behalve
Surinamers in grote getale, vluchtelingen en inwijkelingen
uit de hele wereld. Vluchtelingen uit de Portugese koloniën,
uit Brazilië, waar een militaire dictatuur heerste, uit Biafra
waar burgeroorlog was enz.
De eerste groep kinderen die bij meneer Temming op
de lagere ‘samenwerkingsschool’ kwam bestond uit 32
nationaliteiten en er werden negen talen gesproken. Er was
binnen de kortst mogelijke keren een samenleving ontstaan
die voor niemand meer te overzien was en met problematiek
van een schaal en soort die ongekend was, heel interessant
en enerverend maar allerminst nog het dorp, die warme
deken, van het begin.
Anneke en ik zijn uit de Bijlmer, waar we met heel veel
plezier hebben gewoond en waar we heel veel geleerd
hebben over mens en samenleving in alle geledingen en
soorten, naar Maastricht verhuisd in oktober 1973.
Regelmatig als wij onze vrienden bezoeken die nog steeds
in de Bijlmermeer wonen en met hun door de wijk en
het park lopen en wandelen, vragen wij ons af of wij nu
nog in de Bijlmermeer zouden wonen als wij niet door
omstandigheden in 1973 naar Maastricht hadden gemoeten.
Wij zijn met pijn in het hart vertrokken en moesten er
noodgedwongen vele goede vrienden achterlaten. Het
afscheidsfeestje in onze lege flat zal ik mijn hele leven niet
vergeten en de Bijlmermeer heeft een heel warme plek in
ons hart gehouden.
53

54
Bijlmerpastoraat
Door George Ingen Housz
Werkend als Jezuïet aan de Maastrichtse middelbare
scholen werd ik in september 1967 door Ferd Veelenturf
gevraagd mee te denken aan het opbouwpastoraat in de
Bijlmer zoals dat gestalte zou moeten krijgen bij de komst
van de eerste bewoners het jaar daarop. Van het bisdom
Haarlem hadden wij het verzoek gekregen om gestalte te
geven aan een oecumenische gemeenschap, die ‘minder
bepaald door het verleden, vooral gericht moest zijn op de
toekomst’. Een aantrekkelijke opdracht nadat het Tweede
Vaticaans Concilie de ramen van de Kerk had proberen te
openen om de frisse lucht van een hoopvolle toekomst
toe te laten.
Niet alleen in de kerk werd die frisse lucht merkbaar, in de
hele maatschappij, duidelijk ook door de studentenrevoltes
in Berlijn, Parijs en Amsterdam, was een trend merkbaar
dat het opener en anders moest. Dat werd niet aan
dovenmansoren gezegd aan de oprichters van het Scab
(Stichting Contact- en Adviesorgaan Bijlmermeer), die
maandelijks bijeenkwamen op een bovenverdieping
van een huis aan de Bredeweg in Amsterdam.
Onderwijsdeskundigen, planologen, pastores, sociologen,
vertegenwoordigers van gezondheidsinstanties, bestuurlijke
en ambtelijke organisaties, juristen: allen waren ze welkom,
maar vooral bezeten om in ‘de Stad van de Toekomst’ een
project te realiseren dat een voorbeeldfunctie zou moeten
krijgen in Amsterdam, Nederland en Europa. Nee, benepen
waren we niet. Maar met de mond ook weer heel bescheiden:
onze plannen zouden slechts mogelijkheden brengen, zoveel
mogelijk open, om later door de bewoners zelf ingevuld
te laten worden. Heel nieuw was ook voor de katholieke
kerk dat we carte blanche kregen, dat we alles mochten
uitproberen, als we het achteraf maar rapporteerden in onze
maandelijkse evaluaties voor en met het bisdom.
Dat enthousiasme sloeg over op de eerste bewoners, die in
november 1968 hun eerste flats in Hoogoord 1 betrokken:
één flatgebouw in een uitgestrekte vlakte van opgespoten
zand, met ver weg de contouren van Duivendrecht en
Amsterdam. Samen zouden we het daar gaan maken,
we deden het ook, en maakten het duidelijk toen na vier
maanden in Hoogoord 2 weer een goede honderd nieuwe
pioniers zich aanmeldden. Met de razendsnelle opleveringen
van de nieuwe flats werden de zaken minder overzichtelijk,
niet alleen vanwege de immense aantallen der nieuwe
bewoners, maar ook door hun verscheiden afkomst: na twee
jaar hadden we al 21 verschillende nationaliteiten in ons
parochiebestand.
Die mensen kwamen natuurlijk niet allemaal met lege
hoofden, alsof ze bereid waren hun hele persoonlijke,
religieuze en culturele geschiedenis te vergeten. Het oude
motto: ‘alles open laten, zodat de bewoners zélf gestalte
aan hun toekomst kunnen geven’, bleek niet zo haalbaar
en reëel als we in onze vergaderingen hadden gedacht.
Ongepland en niet verwacht, bleken de nieuwe flats gegeven
te moeten worden aan nieuwkomers uit Suriname, Portugal,
Amerika, Angola, of van waar dan ook; en belangrijker
dan zich met alle vrije tijd te gaan inzetten voor nieuwe
samenlevingsverbanden, moesten die in hun nieuwe
vaderland zien te overleven en daar hun eigen weg, vaak hun
overlevingstocht, zien weten te vinden.

Maar toch! Voor de meesten uit eigen land bleken hun eerste
jaren in de Bijlmer fascinerend en onvergetelijk; niet meer
weg te denken uit hun latere leven. De vergaderruimtes
werden beter bezocht dan de kerkzaal in de Bijlmer, een
trend die enkele jaren later in de rest van Nederland zou
doorzetten. Dat de muren geslecht of bijna geslecht waren,
niet alleen tussen de verschillende kerkgenootschappen,
maar ook in de verschillende maatschappelijke organisaties
en scholen, is een niet meer weg te denken koers in onze
samenleving. De verschillende zuilen van de Nederlandse
gemeenschap zijn daar niet alleen aan stukken gevallen,
heel creatieve nieuwe mogelijkheden hebben er vorm en
vaste grond gekregen. We hebben dat als pioniers van de
begintijd gezien en gevoeld. Eindeloos hebben we vergaderd,
eindeloos ook gelachen en elkaar gevonden. In veel gevallen
voor de rest van ons leven, waar dan ook geleefd.
55

56
Karel en ik richten een geheime club op
Door Liesbeth Jongkind
Uit het kinderboek ‘Hobbel, Karel en Co’ van uitgeverij
Querido.
De flat waarin wij wonen is de Eerste Flat. Vroeger was
de Eerste Flat de enige flat, maar ze bouwen er de hele tijd
nieuwe flats bij. Die andere flats zien er precies zo uit als
de onze: negen etages bovenop elkaar, allemaal met een
galerij erlangs.
Wij wonen op de eerste etage en onze galerij ziet er precies
zo uit als de andere acht. Naast elke regenpijp zit een
voordeur en naast elke voordeur zit een keukenraam. Overal
zitten de voordeuren, de keukenramen en regenpijpen
op precies dezelfde plek. Alleen de matjes die voor de
voordeuren liggen zijn verschillend. Daaraan kun je zien of
je wel op de goede etage uit de lift gestapt bent.
Bij onze voordeur ligt een ijzeren roostertje waarop we van
onze moeder de modder van onze laarzen moeten schrapen
voordat we naar binnen mogen. De buren links hebben een
mat waarop welkom staat, de buren rechts hebben een zwart
rubberen matje met gaten erin en dweil eronder.
De vloer van onze galerij is gemaakt van betonplaten met
strookjes teer ertussen. Als de zon schijnt kun je het teer
ruiken, vooral als je eraan peutert. Aan het teer peuteren mag
niet van onze moeder. ‘Dan komt het in je kleren en dan krijg
ik het er nooit meer uit,’ zegt ze altijd. Bovenop is het teer
grijs en kreukelig en zit het vol vastgeplakt zand en stof en
oude pluisjes. Als je er zachtjes met je vinger overheen wrijft
dan is het net alsof je een smal reepje olifant aait. Je kunt er
ook met je nagel in duwen. Dan kom je bij het zwart. Als je
flink doorwroet kun je wel een kootje diep komen. Wanneer
je naast de regenpijp zit kan onze moeder je net niet zien uit
het keukenraam.
Karel en ik gingen naast de regenpijp zitten en peuterden
aan het teer. Ineens ging de voordeur weer open. Ik trok snel
mijn vinger uit het teer. Onze moeder kwam naar buiten
stuiven, met Karels armbandje, dat nu vol stof zat, in haar
hand. ‘Kijk eens wat ik in de stofzak gevonden heb, Carolina,’
zei ze. Ik wist helemaal niet dat je het kwijt was! Doe het
maar weer snel om!’ ‘Ik ook niet,’ zei Karel. Karel kan heel
goed liegen.
Pas toen onze moeder met eigen ogen gezien had hoe Karel
het veiligheidsslotje vastmaakte, ging ze weer naar binnen.
Net toen ik verder wilde gaan peuteren kwam ze weer terug,
nu met onze regenjassen. ‘Gaan jullie maar een uurtje buiten
spelen,’ zei ze. ‘Ik geloof dat het wat droger wordt.’
We trokken onze jassen aan. ‘Zullen we iets gaan dóen?’
vroeg Karel. Karel vindt op de galerij zitten en aan het teer
peuteren saai. Karel wil altijd iets spannends doen, op iets
hoogs klimmen en er dan weer van afspringen of zo. Ik houd
zelf meer van lezen. Maar alle boeken lagen binnen en ik
durfde niet aan te bellen nu onze moeder zo kribbig was.
Bovendien had ik ze al uit.
‘Laten we een geheime club oprichten,’ zei ik. Daar had ik
namelijk net vijf boeken over gelezen. ‘Wat gaan we dan
dóén met die geheime club?’ vroeg Karel. Ik probeerde
iets te verzinnen dat Karel spannend zou vinden. In die
boeken beleven de kinderen van zo’n club altijd vanzelf een
avontuur. Ze drukken per ongeluk op het knopje waarmee
een geheime gang opengaat, of ze vangen ineens een
juwelendief of zo. Maar bij ons in de flat gebeurt zoiets nooit.

‘Daarover gaan we vergaderen in ons geheime clubhuis’, zei
ik.
Ik liep naar het trappenhuis. Daar was het warmer en daar
kon onze moeder ons niet horen als ze weer ineens naar
buiten kwam. In een hoek van het trappenhuis staat een
laag muurtje. Als je daarachter op de grond gaat zitten
ziet niemand je. Het stinkt er wel een beetje, want daar zit
de vuilstortkoker, maar verder is het een goede plek voor
geheime vergaderingen. Er komt haast nooit iemand. De
stortkoker is namelijk bijna altijd stuk. Onze moeder zegt dat
dat komt doordat bepaalde mensen hun vuilniszakken veel
te vol proppen, zodat ze ergens onderweg blijven steken, en
dat meneer Visser te beroerd is om daar iets aan te doen. Nu
moet iedereen zelf het vuilnis naar beneden brengen, naar
het hok onder de stortkoker waar de container staat.
Meneer Visser is de huismeester van onze flat. Hij moet
alles repareren wat kapot is, zoals de vuilstortkoker. Maar
daar komt hij meestal niet toe. Hij heeft het veel te druk met
kinderen wegjagen die ergens aan het spelen zijn waar dat
van hem niet mag. (… )
57

58
Brabander in de Bijlmer
Door Harrie Kemps
Het is een aardige coïncidentie dat enkele maanden
nadat ik als vutter mijn werkzame leven heb beëindigd
de dochter van een goede Bijlmervriendin belt met
de vraag of ik iets wil schrijven over mijn allereerste
werkzame leven in de Bijlmermeer. Dat is lang geleden,
37 jaar zelfs en ver van Brabant, waar ik al weer dertig jaar
woon. Maar ik hoef niet diep te graven. Veel zit nog vers
in het geheugen, zó anders en bijzonder was de Bijlmer.
Bovendien werkt die Bijlmer als een soort onzichtbare
maar onuitwisbare lijm, die mensen voor hun hele leven
aan elkaar verbindt. Als Will of een van haar dochters
belt, zeg ik dus spontaan: ja.
Van Brabant naar de nieuwe wereld
In 1969 tufte ik als student theologie in een oude rode eend
uit 1958 vanuit het groene Brabantse platteland naar de
futuristische suburb Bijlmermeer. Ik was geïnteresseerd hoe
in deze nieuwe wereld de relatie kerk-samenleving in een
nieuw progressief jasje gegoten werd onder leiding van een
tweetal vooruitstrevende jezuïeten. De eerste ontmoeting
klikte. Dus ik ging mee die kerk opbouwen en nam mijn
intrek in de pastorieflat in Hoogoord. Ik was weldra zeer
onder de indruk van de grote schaal, het grijze betonnen
karakter en de monotonie van de gigantische flats Hoogoord
en Hofgeest, kon me vergapen aan de reusachtige dreunende
en stomende heimachines in de F- en G-zone. Ook vond
ik het vervreemdend te zien, als ik vanuit Hoogoord op
Hofgeest uitkeek, hoe de mensen over die tien galerijen
boven en onder elkaar liepen in plaats van op gelijk niveau
en door elkaar. Hoe kon hier ontmoeting en communicatie
plaatsvinden?
Ik schoof al spoedig van de kerk meer richting
samenleving en in 1970 werd ik opbouwwerker bij het
‘kommunikatiecentrum’ van de SCAB (stichting Contact-
en Adviesorgaan Bijlmermeer), een boeiend experiment in
communicatie, inspraak en dialoog-democratie, opgezet en
geleid door de altijd gedreven Laurent van der Maesen.
Bruisende bewonersactiviteiten
Onze ambitie was dat de verhoudingen in deze nieuwe
wereld geen herhaling zouden worden van de traditionele,
verzuilde structuren in de binnenstad. De instellingen op
het gebied van welzijn, cultuur, onderwijs, sport, sociaal
cultureel werk zouden – mede door de bewoners zelf – naar
hun wensen en behoeften gevormd moeten worden. Ik
ga hier geen analyse achteraf geven of en in hoeverre dat
gelukt is. Feit is dat er veel dynamiek en actieve inbreng van
bewonersgroepen in die eerste jaren op gang kwam. Het
bruiste hevig. Ik denk daarbij aan de activiteiten rond de
Collectieve Ruimten, de OBO (Onafhankelijke Bewoners
Organisatie), de spraakmakende eerste tv-uitzendingen
van de LOB (Lokale Omroep Bijlmermeer), discussies met
politieke partijen over wel of geen wijkraad, parkeergarages,
het bestemmingsplan – en vooral de niet-voorziene intocht
van talloze Surinamers. In deze dynamiek waren ook de
conflicten niet van de lucht. Er waren veel dagen waarop
ik niet voor middernacht de voordeur van mijn flat op
Hoogoord achter me dichttrok.
Heere
Ik beperk me hier tot enkele anekdotes, die mij uit die eerste
jaren nog helder voor de geest staan en die nergens anders

dan juist in de Bijlmer hadden kunnen voorkomen.
De Bijlmermeer trok door zijn futuristisch karakter illustere
figuren aan, zoals Boy Edgar, huisarts en bekend jazzmusicus
en schrijver Frank Martinus Arion. Zo woonde
op Hoogoord ook de bekende schrijver Heere Heeresma.
Behalve dat hij door de stijl van zijn boeken, zoals Han de
Wit gaat in ontwikkelingshulp, zijn best deed wereldwijd de
nodige verwarring te zaaien, veroorzaakte hij ongewild ook
verwarring kort bij huis, op de basisschool in de les van de
dominee. Dominees pogingen om de kinderen iets over de
Here Hierboven bij te brengen, strandden in het onbevangen
pragmatisme van een jongetje dat in Hoogoord woonde, zijn
vinger opstak en zei: ‘Hoe kan dat nou, dominee? De Here
woont niet boven, de Heere woont bij mij op de galerij, vijf
deuren verder!’
Kampvuur op de negende verdieping
De onvoorziene intocht van Surinamers werd de
dominantste gebeurtenis die het aanzien van de Bijlmer
ging bepalen en tot op de dag van vandaag kleurrijk maakt
op allerlei gebied. De onafhankelijkheid van Suriname
was aanstaande. Daar was hard voor geknokt maar velen
geloofden niet dat het leven daardoor beter zou worden
en wilden vóór die tijd naar het ‘aards paradijs’ Nederland.
Vanaf 1970 kwam wekelijks een Jumbojet met Surinamers
op Schiphol aan. Bij gebrek aan woonruimte elders in
Amsterdam (het rangnummersysteem was gericht op
zittende bewoners) kwamen velen in de Bijlmermeer
terecht. Zoals bekend werd Gliphoeve na een kraakactie
het centrum met meer dan 80 procent Surinamers. Dat
de flats hierop niet berekend waren, bleek spoedig uit een
saillant, maar pijnlijk bouwkundig detail: de diameter van
de stortkokers was berekend op gemiddeld 1,5 à 2 personen
per flat en niet op 4 of meer, het aantal waarmee Surinamers
de meeste flats bevolkten. Gevolg: de stortkokers raakten
spoedig verstopt en het vuilnis werd over de balkonhekken
naar beneden gegooid. Behalve dit soort problemen leverde
de komst van Surinamers een multiculturele uitstraling op,
waarop de Bijlmermeer nu nog in Nederland bij uitstek het
patent heeft.
Tegelijk betekende die uittocht voor sommige Surinamers
een bizarre en schrijnende cultuurshock. Er waren
Hindoestanen en Boslandcreolen die binnen één week
de rimboe van Suriname met zijn zeer primitieve
omstandigheden inruilden voor een vierkante betonnen
ruimte in de Bijlmermeer. Zo trof ik een keer op de negende
verdieping van een flat die pas opgeleverd was een groep
Surinamers aan, net gearriveerd uit de binnenlanden van
Suriname. Zij zaten op de hurken midden op de betonnen
vloer van de verder kale woonkamer – vloerbedekking of
meubilair was er niet – rond een kampvuurtje. De rook kon
ontsnappen via het bovenlicht van de balkondeur. Boven het
kampvuur zaten ze een kip te roosteren, zoals ze dat altijd
gedaan hadden. In de keuken hadden ze van de aanwezige
keukenkastjes de deurtjes gesloopt, daar hadden ze gaas
voor getimmerd en in die kastjes zaten kippen, die één van
de volgende dagen aan de beurt zouden zijn. Binnen de
betonnen omgeving trachten zij hun rimboecultuur voort te
zetten!
Dit soort incidenten en de grote aantallen Surinamers, die
de Bijlmer binnenstroomden, leverden binnen de kortste
59

60
keren discussies op over: samengaan van twee culturen,
waarbij begrippen als: integratie, maar mét behoud van
eigen identiteit; dus géén assimilatie maar emancipatie
spoedig over elkaar heen tolden. Eigen categoriaal Surinaams
welzijnswerk kwam tot stand. (Zie o.a. verderop: Caribisch
Centrum). Het begrip ‘inburgeren’ - een zachtere vorm
van aanpassen, inpassen, assimileren - was toen nog niet
uitgevonden. Aanpassen was taboe, eigen cultuur was troef!
Grenzen waren vaag en dialoog was moeizaam. Misschien
is toen onbewust een gat geslagen, dat de politiek nu met
geforceerde maatregelen poogt dicht te rijden.
Pony op de zevende verdieping
Ook Nederlanders trachtten in de nieuwe betonnen
omgeving hun bestaande cultuur en leefwijze vast te
houden. Ik liep een keer over het maaiveld tussen twee
flats – ik geloof in de G-zone – toen ik boven me ineens het
onvervalst gehinnik van een paard hoorde. Nou ken ik wel
paarden met vleugels uit de Griekse literatuur en heb ik
vroeger op de boerderij voldoende met paarden gewerkt om
gehinnik te herkennen, maar een paard in de lucht had ik
nog niet meegemaakt. Ik zag ook geen paard vliegen. Maar
op de zevende verdieping van de flat stak een flinke zwarte
pony zijn grote hoofd over het balkonhek en hinnikte nog
een keer. Onmiskenbaar een paard dus. Wellicht was er een
dochter in dat huis van omstreeks 13 jaar die in het vorige
huis een eigen pony had. Dat paard moest natuurlijk mee
naar de zevende verdieping in de Bijlmermeer. Waarom ook
niet? Het balkon is bij grotere flats 8 bij 1,5 meter. Daar is
met een beetje stro wel een pony neer te zetten. Hij moet
wel de lift in, door de voordeur, de gang en de woonkamer
door over het ongetwijfeld zorgvuldig uitgekozen ‘Parade
tapijt’. Hoe het ’s winters toeging, als het koud werd, en
hoe het moest wanneer de buren zouden gaan klagen over
onaangename ammoniakgeuren, dat is nooit in de annalen
vermeld. Aan onderzoek hiernaar hebben wij toen ook geen
prioriteit gegeven.
‘Bij die gele bal, daar woon ik’
Het maaiveld tussen de flats was voor spelende
kinderen: groot, groen en autovrij, dus veilig. Een van de
kernelementen in het stedebouwkundig concept. Maar als
je vier of vijf jaar bent en je moeder woont op de tiende
verdieping, is dat wel een heel eind weg. Bovendien:
achter wélke van die honderdvijftig identieke paarse
Hoogoordvoordeuren woont je moeder? Opvoedkundigen
wezen regelmatig op het risico van vervreemding en
ontheemd raken van kinderen in dit soort grootschalige
wooncomplexen. Kunnen zeggen: ‘Dáár woon ik, dáár
woont mijn moeder’, is voor het veiligheidsgevoel van
kinderen van groot belang. Een moeder loste dit briljant op,
door steeds als haar dochtertje beneden op het maaiveld aan
het spelen was, een grote gele skippybal aan de balustrade bij
de voordeur vast te binden, zodat het kind onder het spelen
tegen de vriendinnetjes kon zeggen: ‘Daar boven, bij die gele
bal, daar woon ik’.

Kamercommissie opgesloten in Caribisch Centrum
Ook Surinaamse jongeren moesten hun draai zien te vinden
in hun nieuwe grootschalige wijk. Pleintjes en winkelstraten
zijn in hun cultuur klassieke trefpunten, maar binnenstaten
zijn geen pleintjes en winkelcentra moesten nog worden
gebouwd. Het Bijlmerplein was het enige, maar had
onvoldoende te bieden. Als spoedig kwam de wens om een
eigen plek, een eigen centrum voor Surinaamse jongeren.
Samen met Frank Martinus Arion schreef ik een plannetje
voor de oprichting van een Caribisch Centrum. Weldra werd
een initiatiefgroep van jongeren gevormd en werden acties
en brieven aan de gemeente Amsterdam en het ministerie
van CRM (Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk werk)
,gestuurd. Een leegstaande noodschool werd gekraakt en
dit werd het eerste Caribisch Centrum, primitief nog en
zonder voorzieningen of geld voor activiteiten. Door handig
de media te bespelen, kreeg het probleem de aandacht in
Den Haag en op een goede dag in mei reisde de voltallige
Vaste Kamercommissie van CRM onder leiding van Til
Gardeniers, de latere minister, af naar de Bijlmer en kwam op
werkbezoek in het Caribisch Centrum. Terwijl een van hun
voormannen, Ed Pengel de Kamerleden toesprak, klonk:
klop, klop, klop. De toegangsdeuren van het Caribisch
Centrum werden door andere leden van de actiegroep
dichtgespijkerd en in één adem werd een eisenpakket op
tafel gelegd: ‘De deuren gaan pas weer open, nadat jullie
toezeggingen hebben gedaan op onze eisen’. Dat maakt
natuurlijk overduidelijk dat het dringend was, maar ging
ook te ver. Nadat toezeggingen waren gedaan om op korte
termijn met het rijk en gemeenten te gaan praten over deze
eisen, zouden de deuren worden geopend. Maar dat lukte
niet van binnen uit en de timmeraars waren vertrokken.
Ik heb toen Til Gardeniers en de overige Kamerleden nog
geholpen door een raam dat van binnenuit kon worden
geopend te gebruiken om naar buiten te klimmen. Dat
haalde natuurlijk het Journaal en de eisen raakten landelijk
bekend. De voorzieningen en het budget kwamen
binnen enkele maanden en het Caribisch Centrum is later
uitgegroeid tot Kwakoe, dat voor zover ik weet nog steeds
bestaat.
Midden 1976 vertrok ik na de zoveelste reorganisatie uit de
Bijlmermeer terug naar Brabant. Ik had een zeer boeiende
maar vermoeiende periode van zeven jaar werken in de
Bijlmermeer achter de rug. Ik had het nooit willen missen.
61

Colofon
Dit is een uitgave van stadsdeel Zuidoost ter gelegenheid
van het 40-jarige jubileum eerste paal Bijlmermeer
(13 december 1966).
Met dank aan de ‘Bijlmerpioniers’ voor hun bijzondere
bijdrage:
Els Ackerman
Ben Bles
Jos de Boer-Smit
George Ingen Housz
Will Jansen
LIesbeth Jongkind
Harrie Kemps
Leon Segers
Nel en Tjeerd Wiersma
Gust de Wit
Juliëtte de Wit
Monica de Wit
Concept en tentoonstelling
RoVorm
Samenstelling en projectmanagement
Bureau Projecten REO
Purity Communicatie
Vormgeving
Stadsdrukkerij Amsterdam, afdeling Drukpunt Zuidoost
Overige illustraties en fotografie
Archief Evert van Voskuilen
Archief Gerard Lont
Archief Hans Hofstede
Archief P.J. Bos
Archief Projectbureau Vernieuwing Bijlmermeer
Archief Tine Alberg
Beeldbank gemeente Amsterdam
Foto-archief Nationaal Archief
Foto-archief stadsdeel Zuidoost
Gemeente-archief Amsterdam
Hobbe, Karel & Co, Leisbeth Jonkind, Querido
Informatiefolder Bijlmermeer 1970
Juliëtte de Wit
Monica de Wit
Ruben San A Jong
Van Berlage tot Bijlmer, Wouter Bolte & Johan Meijer
Van Bijlmemeerpolder tot Amsterdam Zuidoost, Evert
Verhagen
Voor de toekomt van 100.000 Amsterdammers, gemeente
Amsterdam
Druk
Stadsdrukkerij Amsterdam
Oplage
1.500 exemplaren
December 2006
63

De tentoonstelling
Het beeld
De bouw
De pioniers
En verder
17

De tentoonstelling
Het beeld
De bouw
De pioniers
En verder
17