Taalscan - Klare taal rendeert

Taalscan
1. Checklisten taalgebruik
2. Screening schriftelijk taalgebruik
3. Tips voor toegankelijk schriftelijk taalgebruik
4. Screening mondeling taalgebruik
5. Tips voor toegankelijk mondeling taalgebruik
Instrument ontwikkeld door:
Hilde de Vos (Huis van het Nederlands Antwerpen)
Jes Leysen (Instituut voor Onderwijs en Informatiewetenschappen – Universiteit Antwerpen)
Met medewerking van Sandy Reinenbergh (Huis van het Nederlands Antwerpen)
Initiatiefnemer en uitvoerder: Huis van het Nederlands Antwerpen

Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 2

Inhoud
Handleiding 4
Instrument 1: Checklisten taalgebruik 8
Instrument 2: Screening schriftelijk taalgebruik 23
Instrument 3: Tips voor toegankelijk schriftelijk taalgebruik 29
Instrument 4: Screening mondeling taalgebruik 51
Instrument 5: Tips voor toegankelijk mondeling taalgebruik 55
Inspiratiebronnen 75
Bijlagen 76
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 3

Handleiding
1. Inleiding
Bij Klare taal rendeert, een stappenplan taalbeleid voor bedrijven en organisaties, horen concrete
instrumenten: een Taalomgevingsanalyse en een Taalscan.
Met de Taalomgevingsanalyse inventariseert en analyseert het management op drie niveaus
(directie, directe leidinggevende en werknemers) welke taalbeleidsacties het bedrijf of de organisatie
al nam en hoe iedereen deze acties evalueert. De analyse resulteert in een rapport dat suggesties en
prioriteiten voor de toekomst voorstelt.
De Taalscan inventariseert het taalgebruik van werknemers op het werk. De instrumenten
Screening schriftelijk taalgebruik en Screening mondeling taalgebruik analyseren of het
schriftelijk en/of het mondeling taalgebruik toegankelijk is voor laagtaalvaardige werknemers. Bij deze
instrumenten krijgt de uitvoerder van de Taalscan verbetertips om het taalgebruik op het werk
toegankelijker te maken voor laagtaalvaardige werknemers.
2. Doel voor de werkgever
De werkgever wil taal als struikelblok op het werk detecteren en taal toegankelijker maken in het
bedrijf of de organisatie en in de werkcontext van werknemers.
3. Doelen van de Taalscan
Het doel van de Taalscan is drieledig: het taalgebruik inventariseren, analyseren en talige
verbeteracties voorstellen.
1. De Checklisten inventariseren het taalgebruik in de werkcontext van de werknemer. De
werkgever krijgt een overzicht van het taalgebruik waarmee een werknemer op het werk wordt
geconfronteerd. De checklisten brengen zowel schriftelijk als mondeling taalgebruik in kaart:
welke teksten moet een werknemer lezen en schrijven, welke boodschappen en instructies moet
hij begrijpen en geven, welke gesprekken moet hij voeren.
2. De Taalscan analyseert het taalgebruik. Na het inventariseren van het taalgebruik kunt u met de
instrumenten Screening schriftelijk taalgebruik en Screening mondeling taalgebruik
analyseren of schriftelijke teksten en het mondeling taalgebruik van Nederlandssprekende
werknemers toegankelijk zijn voor laagtaalvaardige werknemers.
3. De Taalscan geeft daarna verbeteradviezen om het schriftelijk en mondeling taalgebruik aan te
passen en te stimuleren. De werkgever kan op basis van de analyse zelf verbeteringen
aanbrengen.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 4

Uiteraard kunnen ook niet talige-elementen de communicatie tussen werknemers verstoren:
fysieke omstandigheden: lawaai, weersomstandigheden, verplaatsingen of verre locaties
een slechte organisatie van het werk: slechte afspraken, …
de manier waarop werknemers communiceren
attitudes van sommige collega’s
Voor een werkgever is het belangrijk om ook deze elementen te kennen en er een oplossing voor te
zoeken. De Taalscan heeft hierin enkel een signaalfunctie en geeft geen adviezen voor het
verbeteren van niet-talige struikelblokken.
4. Inhoud en structuur
Een bedrijf of organisatie kan de Taalscan inzetten volgens volgend schema:
Taalscan
Inventariseren Analyseren Verbeteren
1. Checklisten taalgebruik 2. Screening schriftelijk taalgebruik
4. Screening mondeling taalgebruik
3. Tips toegankelijk schriftelijk
taalgebruik
5. Tips toegankelijk mondeling
taalgebruik
Dit is volgens de auteurs het meest logische schema: van inventariseren naar analyseren en
verbeteren. Maar in principe kunt u afhankelijk van de noden van het bedrijf of de organisatie zelf
kiezen welk instrument u het beste gebruikt.
Instrument 1: Checklisten taalgebruik
Het eerste deel van de Taalscan zijn de Checklisten taalgebruik. Het resultaat is een inventaris van
het taalgebruik per functie of job.
De uitvoerder van de Taalscan duidt in de checklist de frequentie van het taalgebruik aan: dagelijks,
wekelijks, maandelijks, zelden of nooit. Zo detecteert hij met welke teksten de werknemer vooral wordt
geconfronteerd. Hij duidt bovendien aan of de werknemer deze tekst zelfstandig of met hulp moet
verwerken. Beide elementen geven het management daarna de kans om sommige teksten prioritair
aan te passen.
Bij het mondeling taalgebruik duidt de uitvoerder ook de gesprekspartner aan. Zo kunnen indien nodig
een aantal prioritaire acties gepland worden voor gesprekspartners die meermaals worden aangestipt.
De werkgever hoeft niet alle checklisten van de Taalscan te overlopen. Hij kiest zelf welke checklisten
hij inzet en welke niet.
Voorbeelden:
de werkgever scant enkel de schriftelijke teksten van één functie
hij scant zowel het schriftelijk en mondeling taalgebruik
hij inventariseert uitsluitend het mondeling taalgebruik van alle functies
Instrument 2: Screening schriftelijk taalgebruik met verbetertips (instrument 3)
Met het instrument Screening schriftelijk taalgebruik screent u de talige toegankelijkheid van teksten
en examens voor laagtaalvaardige werknemers en kandidaat-werknemers. Daarna krijgt u tips om de
talige werkcontext toegankelijker te maken.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 5

Instrument 4: Screening mondeling taalgebruik met verbetertips (instrument 5)
Het instrument Screening mondeling taalgebruik laat u stilstaan bij de toegankelijkheid van het
mondeling taalgebruik van Nederlandssprekenden in het bedrijf of de organisatie. Het doel is:
reflecteren over het mondeling taalgebruik van Nederlandssprekende werknemers. Na de
screening krijgt u tips om het taalgebruik van de Nederlandssprekenden toegankelijker te maken voor
laagtaalvaardige collega’s. U krijgt bovendien tips over hoe zij ook het taalgebruik van
laagtaalvaardigen kunnen stimuleren.
Een geheel of 5 delen
Zoals boven aangegeven kunt u de verschillende delen van de Taalscan los van elkaar gebruiken. U
hoeft de voorgestelde volgorde niet te volgen.
Bent u vooral geïnteresseerd in de tips, dan gaat u onmiddellijk naar het deel met de tips.
Hebt u pas na het lezen van de tips interesse in het inventariseren van taalgebruik van een
bepaalde functie, dan gaat u naar de Checklisten taalgebruik.
Stelt u dan pas vast dat er geregeld complexe schriftelijke teksten worden gebruikt, dan kunt
u het instrument Screening schriftelijk taalgebruik inzetten.
Wilt u vooral één van uw Nederlandssprekende werknemers ondersteunen in het formuleren
van toegankelijke instructies, dan overloopt u met hem de tips van het mondeling taalgebruik.
De Screeningsinstrumenten en de tips geven al bepaalde inzichten zonder dat u de checklisten hebt
ingevuld. U reflecteert dan over het taalgebruik zonder de inventaris van het taalgebruik.
Op deze manier bestaat de Taalscan uit 5 instrumenten, die u inzet in functie van uw vraag,
interesse en behoefte op de werkvloer, namelijk:
1. Checklisten taalgebruik
2. Screening schriftelijk taalgebruik
3. Screening mondeling taalgebruik
4. Tips voor toegankelijk schriftelijk taalgebruik
5. Tips voor toegankelijk mondeling taalgebruik
5. Uitvoering
U kunt dit instrument op papier invullen of digitaal verwerken.
Wanneer u het formulier invult, krijgt u een verwijzing naar de pagina met verbeteradviezen.
Wanneer u het instrument digitaal invult, dan kunt u doorklikken en krijgt u per onderdeel het
overzicht van tips en verbeteradviezen.
Een aantal talige knelpunten zult u wellicht bij elke functie detecteren.
Bijvoorbeeld: een complex geschreven veiligheidsreglement dat aan de muur is bevestigd,
ploegbazen die hun instructies in het dialect geven. Hiervoor kunt u misschien met één actie op alle
werplekken talige verbeteringen invoeren. U kunt dit reglement visualiseren en in eenvoudig
Nederlands herschrijven of u kunt tijdens een werkoverleg met de ploegbazen het taalgebruik
bespreken.
Andere talige knelpunten worden misschien slechts op één werkplek of bij één functie gesignaleerd.
Bijvoorbeeld: een complex geschreven tekst over de bediening van een welbepaalde machine of een
ingewikkeld rooster dat slechts op één dienst of door één persoon wordt gebruikt.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 6

U kunt op basis van de frequentie, gesprekspartners die meermaals zijn aangestipt en de meest
aangeduide talige elementen zelf een prioriteitenlijst opstellen met talige verbeteracties.
Dit instrument kan door werkgevers worden gebruikt. Het management duidt intern één of meerdere
medewerkers aan die het beste deze Taalscan kunnen afnemen. Volgende personeelsleden kunnen
hiervoor in aanmerking komen: direct leidinggevenden, ploegbazen, medewerkers van het
personeelsmanagement, vormingsverantwoordelijken of –medewerkers, de werkgroep diversiteit of
taalbeleid, de coördinator taalbeleid, … De Taalscan wordt het beste uitgevoerd door iemand die een
bepaalde functie goed kent.
Een anderstalige met weinig kennis van het Nederlands zal de specifieke woordenschat in dit
document niet begrijpen. U laat de Taalscan het beste uitvoeren door iemand met voldoende
taalvaardigheid.
Dit instrument kan ook door intermediairen worden gebruikt die als procesbegeleider,
projectontwikkelaar of coach met een bedrijf samenwerken.
In beide gevallen plant de werkgever bij voorbaat waar en wanneer de verbeteradviezen worden
besproken en wie een mandaat krijgt om verbeteradviezen in de praktijk om te zetten. Hij bespreekt
eveneens wanneer en hoe de Taalscan wordt uitgevoerd en wat de timing hiervoor is.
Het Huis van het Nederlands Antwerpen kan de uitvoerder hierin adviseren en ondersteunen.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 7

Instrument 1 – Checklisten taalgebruik
Taalscan
Inventariseren Analyseren Verbeteren
1. Checklisten taalgebruik 2. Screening schriftelijk taalgebruik
4. Screening mondeling taalgebruik
3. Tips toegankelijk schriftelijk
taalgebruik
5. Tips toegankelijk mondeling
taalgebruik
Hieronder vindt u de structuur van de Checklisten taalgebruik. U kunt zelf opteren om het geheel te
overlopen of slechts een onderdeel.
Neem de gewenste vragenlijst door en stip per functie aan wat van toepassing is:
1. Welke teksten moeten werknemers in deze functie lezen en schrijven?
2. Welke gesprekken moeten werknemers in deze functie voeren?
3. Zijn er op deze werkplek niet-talige elementen die de communicatie kunnen verstoren?
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 8

Checklist Taalscan – Functie – Schriftelijke vaardigheden
Bedrijf/organisatie/afdeling: …………………………………………………………………………………………...……
Functie die u scant: .………………………………………………………………….…………………….........................
Uitvoerder:……………………………………………….. Datum uitvoering: ……….………….…..………..….
Welke teksten moeten werknemers in deze functie lezen en schrijven?
- Neem eerst even rustig de tijd om de volledige Checklist te bekijken. Dat vergemakkelijkt het
invullen daarna.
- Bekijk de lijst met mogelijke teksten die werknemers moeten lezen en schrijven. Duid aan wat
iemand in deze functie zeker moet kunnen. Duid de frequentie aan waarmee een werknemer met
deze teksten wordt geconfronteerd: dagelijks, wekelijks, maandelijks, zelden, nooit. Indien dit
slechts ‘1 keer’ is, bijvoorbeeld bij een arbeidsreglement, duid dan ‘zelden’ aan.
- Zet ook een kruisje (X) bij ‘zelfstandig of met hulp’. Dit duidt aan of de werknemer een tekst
alleen moet verwerken of hij hulp moet/kan inroepen van een andere medewerker. Vul de lijst aan
met teksten die niet in de lijst vermeld zijn.
- Zet bij schrijven ook een kruisje (X) aan wie de tekst is gericht. We gaan ervan uit dat een tekst
aan een onbekende of een leidinggevende die zonder hulp moet worden opgesteld, een
moeilijkere opdracht is en in correcter Nederlands moet gebeuren. Teksten die met hulp gemaakt
worden en gericht zijn aan bekenden of onmiddellijke collega’s kunnen vaak wat informeler
opgesteld worden en vormen gemakkelijkere opdrachten. Indien vakken in het raster niet relevant
zijn, werden ze grijs gemaakt.
- Vermeld een 2-tal voorbeelden van de verschillende teksten in de linkerkolom.
Voorbeeld:
SCHRIFTELIJK TAALGEBRUIK FREQUENTIE HULP GERICHT
AAN
Teksten LEZEN
Teksten SCHRIJVEN: de teksten die werknemers
eventueel moeten schrijven, staan cursief gedrukt.
Lezen: werkplanningen, takenlijsten,
dienstroosters
- Een weekschema op het takenbord
- Takenlijst per dag
Schrijven: ziektemelding, vakantieplanning …
- Compensatiedagen aanvragen
- vakantieplanning
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 9
Nooit
Zelden
Z
Maandelijks
M
Wekelijks
W
Dagelijks
D
Zelfstandig
X
Met hulp
X
X
X
Onbekende
Bekende
X
X

SCHRIFTELIJK TAALGEBRUIK FREQUENTIE HULP GERICHT
AAN
Teksten LEZEN
Teksten SCHRIJVEN: de teksten die werknemers
eventueel moeten schrijven, staan cursief gedrukt.
1. Instructies en procedures
Lezen: werkinstructies en werkprocedures N
Schrijven: werkinstructies en werkprocedures N
Lezen: veiligheidsinstructies, voorschriften,
procedures, noodplannen
Schrijven: veiligheidsinstructies,
voorschriften, procedures
Lezen: symbolen, pictogrammen, labels N
Lezen: gebruiksaanwijzingen van producten N
Lezen: bedieningsinstructies van machines N
… N
2. Standaardformulieren, schema’s, roosters,
lijsten, tabellen
Lezen: werkplanningen, takenlijsten,
dienstroosters
Schrijven: werkplanningen opstellen,
takenlijsten, dienstroosters invullen
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 10
Nooit
N
N
N
N
Zelden
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Maandelijks
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
Wekelijks
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
Dagelijks
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
Zelfstandig
Met hulp
Onbekende
Bekende

Lezen: facturen N
Schrijven: facturen opstellen en invullen N
Lezen: bestelorders, aankoopbonnen,
onkostennota’s
Schrijven: bestelorders, aankoopbonnen
onkostennota’s invullen
Lezen: telefoonbericht N
Schrijven: telefoonbericht opstellen N
Lezen: inventaris, voorraadlijst N
Schrijven: inventaris opmaken, voorraadlijst
aanvullen
Lezen: ziektemelding, vakantieplanning, … N
Schrijven: ziektemelding, vakantieplanning … N
Lezen: databasesystemen N
Schrijven: databasesystemen N
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 11
Nooit
N
N
N
Zelden
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Maandelijks
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
Wekelijks
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
Dagelijks
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
Zelfstandig
Met hulp
Onbekende
Bekende

… N
3. Berichten: korte en lange berichten
Lezen: mails, telefoonbericht, fax N
Schrijven: mails, telefoonbericht, fax N
Lezen: aantekeningen, memo’s N
Schrijven: aantekeningen maken, memo’s
opstellen
Lezen: nota’s aan een bord (prikbord,
whiteboard)
Schrijven: nota’s op een bord schrijven
(prikbord, whiteboard)
Lezen: logboek, dagrapport N
Schrijven: logboek, dagrapport invullen N
Lezen: afspraken in een agenda N
Schrijven: afspraken in een agenda noteren N
Lezen: brieven N
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 12
Nooit
N
N
N
Zelden
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Maandelijks
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
Wekelijks
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
Dagelijks
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
Zelfstandig
Met hulp
Onbekende
Bekende

Schrijven: brieven schrijven N
Lezen: dienst- en bedrijfsmededelingen N
Schrijven: dienst- en bedrijfsmededelingen
opstellen
… N
4. Uitgebreide teksten
Lezen: arbeidscontract, arbeidsreglement,
onthaalbrochure
Lezen: artikels, nieuwsbrieven N
Schrijven: artikels, nieuwsbrieven schrijven N
Lezen: verslagen van vergaderingen N
Schrijven: verslagen van vergaderingen
schrijven, samenvattingen maken
Lezen: rapporten, cursussen,
instructieboeken, …
Schrijven: rapporten, cursussen, … opstellen N
Lezen: presentaties N
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 13
Nooit
N
N
N
N
Zelden
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Maandelijks
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
Wekelijks
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
Dagelijks
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
Zelfstandig
Met hulp
Onbekende
Bekende

Schrijven: presentaties opstellen N
… N
5. Teksten van communicatiesystemen
Lezen: websites N
Lezen: navigatiesystemen N
Lezen: sms N
Schrijven: sms opstellen N
… N
6. Andere teksten
… N
U kunt de toegankelijkheid van de teksten die laagtaalvaardige werknemers in deze functie moeten
lezen met het instrument Screening schriftelijk taalgebruik analyseren. Daarna kunt u (indien
nodig) met de tips het schriftelijk taalgebruik toegankelijker maken voor laagtaalvaardige werknemers.
Op pagina 29 vindt u verbeteradviezen om het schriftelijk taalgebruik en de schriftelijke context op
het werk aan te passen.
U vindt bij de Taalscan geen verbeteradviezen over hoe laag taalvaardige werknemers hun
schrijfvaardigheid kunnen verbeteren. U hebt hiermee wel een inventaris van teksten die
werknemers in deze functie moeten schrijven.
U kunt dit overzicht aan een taaldocent of taalcoach Nederlands op de werkvloer geven. Hij kan deze
inventaris verder uitdiepen, per werknemer analyseren wat de moeilijkheden zijn, wat de werkvloer en
de werkgever verwacht. De taalcoach kan zo schrijfopdrachten op maat maken die directe relevantie
hebben voor de werknemer in deze functie.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 14
Nooit
Zelden
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Maandelijks
M
M
M
M
M
M
M
M
Wekelijks
W
W
W
W
W
W
W
W
Dagelijks
D
D
D
D
D
D
D
D
Zelfstandig
Met hulp
Onbekende
Bekende

Checklist Taalscan – Functie – mondelinge vaardigheden
Bedrijf/organisatie/afdeling: …………………………………………………………………………………………...……
Functie die u scant: .………………………………………………………………….…………………….........................
Uitvoerder:……………………………………………….. Datum uitvoering: ……….………….…..………..….
Welke gesprekken moeten werknemers in deze functie voeren?
- Neem eerst even rustig de tijd om de volledige Checklist te bekijken. Dat vergemakkelijkt het
invullen daarna.
- Bekijk de lijst met mogelijke gesprekken die werknemers in deze functie moeten begrijpen en
voeren. Duid aan wat iemand in deze functie zeker moeten kunnen. Duid de frequentie aan:
nooit, zelden, maandelijks, wekelijks of dagelijks. Indien dit slechts ‘1 keer’ is, bijvoorbeeld bij een
introductiegesprek, duid dan ‘zelden’ aan.
- Zet een kruisje (X) bij de gesprekspartners waarmee de werknemer communiceert. We gaan
ervan uit dat een gesprek met een onbekende of een leidinggevende misschien een moeilijkere
opdracht is en in correcter Nederlands moet gebeuren. Gesprekken met bekenden of
onmiddellijke collega’s kunnen vaak wat informeler zijn en vormen gemakkelijkere opdrachten.
Schrijf er eventueel bij wie de ‘andere’ zijn.
- Vul de lijst aan met teksten die niet in de lijst vermeld zijn.
- Vermeld een 2-tal voorbeelden van gesprekken in de linkerkolom.
Voorbeeld:
MONDELING TAALGEBRUIK FREQUENTIE GESPREKSPARTNER
Gesprekken voeren
bestellingen begrijpen:
- broodjeszaak: bestellingen
- telefonische bestellingen
een werkbespreking voeren:
- over nieuwe machines
- een teamoverleg
Nooit
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 15
Zelden
Z
Maandelijks
Wekelijks
W
W
Dagelijks
D
Leiding
X
Collega’s
X
Klanten
X
X
Anderen
X
Verkoper

MONDELING TAALGEBRUIK FREQUENTIE GESPREKSPARTNER
Gesprekken voeren
1. Korte boodschappen begrijpen en geven
bestellingen begrijpen N
bestellingen doorgeven N
korte vragen begrijpen (Bijvoorbeeld: aan
een balie, van patiënten, …)
op korte vragen reageren N
werkinstructies begrijpen N
werkinstructies geven N
veiligheidsinstructies begrijpen N
veiligheidsinstructies geven N
vakterminologie begrijpen: technische
handelingen
vakterminologie gebruiken: technische
handelingen
vakterminologie begrijpen:
gereedschappen, producten,
materialen, machines, …
Nooit
N
N
N
N
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 16
Zelden
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Maandelijks
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
Wekelijks
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
Dagelijks
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
Leiding
Collega’s
Klanten
Anderen

vakterminologie gebruiken:
gereedschappen, producten,
materialen, machines, …
… N
2. Interne gesprekken voeren
informatie begrijpen N
informatie, hulp, advies vragen N
informatie, advies geven N
een gesprek voeren over een taak, een
werkplanning bespreken
een telefoongesprek voeren N
iemand telefonisch correct
doorverwijzen
fouten en problemen melden N
een afspraak maken N
iemand waarschuwen N
kritiek geven N
Nooit
N
N
N
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 17
Zelden
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Maandelijks
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
Wekelijks
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
Dagelijks
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
Leiding
Collega’s
Klanten
Anderen

gepast reageren op kritiek N
een babbeltje slaan N
vakantie of verlof vragen N
… N
3. Externe gesprekken voeren
informatie begrijpen N
informatie, hulp, advies vragen N
informatie, advies geven N
een gesprek voeren over een taak, een
werkplanning bespreken
een telefoongesprek voeren N
iemand telefonisch correct
doorverwijzen
fouten en problemen melden N
een afspraak maken N
Nooit
N
N
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 18
Zelden
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Maandelijks
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
Wekelijks
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
Dagelijks
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
Leiding
Collega’s
Klanten
Anderen

iemand waarschuwen N
kritiek geven N
gepast reageren op kritiek N
een babbeltje slaan N
… N
4. Aan werkoverleg deelnemen
een werkplanning bespreken N
verslag geven over een taak N
een werkbespreking voeren N
aan vergaderingen deelnemen N
een vergadering voorzitten N
… N
Nooit
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 19
Zelden
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Maandelijks
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
Wekelijks
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
Dagelijks
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
Leiding
Collega’s
Klanten
Anderen

5. Opleiding en vorming volgen
een cursus volgen N
toolboxmeetings volgen N
… N
6. Gesprekken voeren via
communicatiesystemen
intercom of walkietalkie N
webcam N
… N
Nooit
U kunt de toegankelijkheid van het taalgebruik van Nederlandssprekende collega’s en
leidinggevenden van de laagtaalvaardige werknemers analyseren met het instrument Screening
mondeling taalgebruik.
Op pagina 51 vindt u verbeteradviezen om hun mondeling taalgebruik en om de mondelinge context
op het werk talig toegankelijker te maken voor laagtaalvaardige werknemers.
U vindt in de Taalscan geen verbeteradviezen over hoe laagtaalvaardige werknemers hun luister-
en spreekvaardigheid Nederlands kunnen verbeteren. U hebt hiermee wel een inventaris van
gesprekken die werknemers moeten begrijpen en geven.
U kunt dit overzicht aan een taaldocent of taalcoach Nederlands op de werkvloer geven. Hij kan deze
inventaris verder uitdiepen en analyseren waarmee een werknemer precies moeilijkheden ondervindt,
wat de verwachtingen van de werkvloer en de werkgever zijn, wat precies de tekorten zijn van de
laagtaalvaardige werknemer. Hij kan tijdens een cursus Nederlands met behulp van deze scan ook
meer luister- en spreekoefeningen op maat van de cursist en de werkplek maken.
Op pagina 73 vindt u wel adviezen voor het management om Nederlands op de werkvloer te
organiseren.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 20
Zelden
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Maandelijks
M
M
M
M
M
M
Wekelijks
W
W
W
W
W
W
Dagelijks
D
D
D
D
D
D
Leiding
Collega’s
Klanten
Anderen

Checklist Taalscan - Functie – niet-talige elementen
Bedrijf/organisatie/afdeling: …………………………………………………………………………………………...……
Functie die u scant: .………………………………………………………………….…………………….........................
Uitvoerder:……………………………………………….. Datum uitvoering: ……….………….…..………..….
Zijn er voor deze functie niet-talige elementen die de communicatie verstoren?
- Bekijk de lijst met mogelijke niet-talige elementen die de communicatie verstoren.
- Duid aan in welke mate deze elementen de communicatie hinderen:
1 niet 2 een beetje 3 hinderlijk 4 zeer hinderlijk
- Vul de lijst eventueel aan.
NIET-TALIGE ELEMENTEN 1 2 3 4
1. Fysieke elementen
Lawaai op de werkplek
Slechte akoestiek in sommige ruimtes
Beschermende kledij (oordoppen, …)
Slechte weersomstandigheden
Weinig bewegingsruimte op de werkplek (bv. een container)
Constructies die het gehoor of het zicht verhinderen
…
2. Organisatorische elementen
Een slechte organisatie van het werk (Bijvoorbeeld: slechte
afspraken, …)
Een hoog werkritme, stress
Veel wisselende collega’s
Veel verplaatsingen uitvoeren
…
3. Socio-emotionele elementen
Werknemers hebben conflicten met elkaar of met klanten
Werknemers hebben onduidelijke verwachtingen tegenover elkaar
of tegenover klanten
Werknemers of leidinggevenden zijn niet gemotiveerd
Werknemers hebben onvoldoende communicatiestrategieën om
goed te praten met elkaar (verschillende manieren waarop men
boodschappen geeft en ermee omgaat)
Werknemers of leidinggevenden hebben een slechte houding
tegenover elkaar of tegenover klanten: racisme, ongenoegen
wegens herhaaldelijke misverstanden, …
Werknemers hebben weinig contact op het werk
Werknemers kiezen voor een andere contacttaal
Werknemers willen niet samenwerken met elkaar of met klanten
…
Bij deze niet-talige elementen vindt u geen verbeteradviezen. Signaleer aan de werkgever welke
niet-talige elementen de communicatie geregeld verstoren op deze werkplek.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 21

Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 22

Instrument 2 – Screening schriftelijk taalgebruik
Taalscan
Inventariseren Analyseren Verbeteren
1. Checklisten taalgebruik 2. Screening schriftelijk taalgebruik
4. Screening mondeling taalgebruik
3. Tips toegankelijk schriftelijk
taalgebruik
5. Tips toegankelijk mondeling
taalgebruik
Met de instrumenten Screening schriftelijk taalgebruik en Screening mondeling taalgebruik kunt u het
Nederlands taalgebruik analyseren. De tips geven u informatie om het Nederlands toegankelijker te
maken voor laagtaalvaardige werknemers.
Het instrument Screening schriftelijk taalgebruik screent of teksten en examens in het bedrijf of de
organisatie toegankelijk zijn voor laagtaalvaardigen.
Handleiding
1. Doel voor de werkgever
De werkgever wil taal als struikelblok wegnemen door talige verbeteringen aan te brengen in het
schriftelijk taalgebruik waarmee werknemers op het werk worden geconfronteerd en in de
schriftelijke examens van kandidaat-werknemers.
Het schriftelijk taalgebruik omvat een ruime waaier aan teksten: instructieteksten, handleidingen,
schema’s en roosters, sollicitatieformulieren en vacatures, standaardformulieren, schriftelijke
procedures, berichten (brieven, mails, mededelingen, …), artikels en verslagen, presentaties,
cursussen, …
2. Doel van het instrument
Het instrument Screening schriftelijk taalgebruik is een hulpmiddel om de taal in schriftelijke teksten
of examens en beoordelingen te screenen. Na de screening kunt u met de tips het schriftelijk
taalgebruik toegankelijker maken voor laagtaalvaardige werknemers.
Laagtaalvaardige werknemers kunnen zowel anderstaligen zijn die het Nederlands onvoldoende
onder de knie hebben om in een bepaalde beroepscontext effectief te functioneren, als
Nederlandssprekenden die vanwege hun laaggeletterdheid ook moeilijkheden ondervinden in
bepaalde beroepscontexten. Sommige beroepscontexten eisen meer schriftelijke vaardigheden van
de werknemers, andere meer mondelinge vaardigheden, nog andere meer taalvaardigheid in het
algemeen. Omdat de gewenste taalvaardigheden voor elke beroepscontext verschillen, wordt in dit
instrument niet vertrokken vanuit een bepaald niveau Nederlands.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 23

Voor beide groepen is het zinvol om het taalgebruik in het bedrijf toegankelijker te maken.
Dit instrument richt zich op het screenen van teksten die al ontwikkeld zijn. Het is natuurlijk beter om
bij de ontwikkeling van teksten rekening te houden met kwaliteitscriteria op het gebied van taal. De
verbeteradviezen kunnen daarom ook als checklist tijdens het opstellen van examens of teksten
gebruikt worden.
3. Inhoud
Het instrument bestaat uit 4 luiken:
Luik 1 is een voorwaardelijke vraag over beroepshandelingen.
Luik 2 gaat over de vraagvorm van examens die u het beste kiest voor laagtaalvaardige
werknemers. Wanneer u enkel een tekst screent, is dit luik niet van toepassing (nvt).
Luik 3 gaat over de relatie tussen het taalniveau dat nodig is om een bepaalde functie uit te
oefenen en het taalniveau van het schriftelijk taalgebruik.
Luik 4 gaat over de tekst: vormgeving en taalgebruik van het examen of de tekst.
Het eerste deel is een invulformulier. U vult de vragen in: ‘ja’, ‘soms’, ‘neen’ of ‘niet van toepassing
(nvt)’. Bij elke vraag vindt u de voortgang van de screening.
In deel 2 krijgt u verbeteradviezen. Deze adviezen kunt u ook als checklist bij de opstelling van
examens of teksten gebruiken.
4. Referentiekader
Iedereen denkt vanuit zijn eigen referentiekader wanneer hij vragen opstelt voor een examen of
wanneer hij een tekst opstelt. Dat kan bij het construeren van examens een valkuil zijn. Leg daarom
het opgestelde examen voor aan een objectieve en neutrale persoon. Het is niet belangrijk dat deze
persoon het juiste antwoord kent. Hij moet wel begrijpen wat er gevraagd wordt en wat er van hem
verwacht wordt.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 24

Screening schriftelijk taalgebruik 1
Bedrijf/organisatie/afdeling: .……………………………………………………………………………………………
Examen of tekst voor: ………………………………………………..……………………………………………………...
Examen of tekst gescreend door: …………………..…………… Functie: …………………………………………..
Deel 1: invulformulier Ja Soms Neen Nvt 2
1. Kunnen de beroepshandelingen beter in de praktijk getoetst of
uitgevoerd worden?
Zo ja of soms, ga naar situatie 1 op p. 30.
Zo neen of nvt, ga verder met de volgende vraag.
Indien deels toetsbaar in de praktijk, ga naar punt 2.
2. De gekozen vraagvorm
2.1 Is de gekozen vraagvorm van het examen het meest geschikt voor
de doelgroep (open vragen of meerkeuzevragen)?
Meer informatie over de vraagstelling vindt u op p. 31.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
Zo neen of soms, ga naar situatie 2 op p. 31.
Voor teksten: niet van toepassing.
2.2 Zijn de vragen opgesteld volgens de criteria van meerkeuzevragen?
Meer informatie over de vraagstelling vindt u op p. 33.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
Zo neen of soms, ga naar situatie 2 op p. 33.
Voor teksten: niet van toepassing.
3. Het taalniveau Nederlands
3.1 Kunt u het taalniveau Nederlands inschatten?
Probeer een juiste inschatting te maken van het niveau Nederlands van
het examen of de tekst en van het niveau Nederlands dat u verwacht van
de lezer. Dit is weliswaar geen makkelijke opgave. U kunt hiervoor de
beschrijving van de taalniveaus van het Common European Framework,
het bijgevoegde ‘beschrijvingsschema voor zelfbeoordeling’ en de ‘cando
formuleringen’ van ALTE gebruiken. Meer informatie over het niveau
Nederlands vindt u op p. 36. Zie ook bijlage 2, 3 en 4.
Indien u het niveau Nederlands niet kunt bepalen, ga dan verder naar 4.
3.2 Is het niveau van de gevraagde lees- en/of schrijfvaardigheid
hoger dan het taalniveau van de lezer?
Indien ja of soms, ga naar situatie 3 op p. 36 (taalniveau).
Indien neen, ga verder met de volgende vraag.
1 Het invulformulier is voor een groot deel overgenomen uit volgende bron: ‘Screeningsinstrument schriftelijke toetsen’ voor
beroepsopleidingen en beroepsscholen, ontwikkeld door de Mondriaan onderwijsgroep in Den Haag ism het ROC Utrecht en
het Instituut voor Taalonderzoek en Taalonderwijs Anderstaligen (ITTA) Amsterdam; www.mon3aan.nl.
2 Nvt: niet van toepassing
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 25

4. Tekst en vormgeving van de tekst of het examen
4.1 Introductie (Voor teksten niet van toepassing.)
4.1.1 Is er een introductie bij het examen? Kan de deelnemer begrijpen
wat er van hem verwacht wordt?
Zo neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 37.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
4.1.2 Is de introductie bij het examen duidelijk?
Zo neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 37.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
4.2 Visualisering
4.2.1 Is de lay-out van de tekst of het examen duidelijk?
Zo neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 38.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
4.2.2 Is de lay-out functioneel?
Zo neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 38.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
4.2.3 Zijn er foto’s en tekeningen bij de tekst?
Zo neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 38.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
4.2.4 Zijn de foto’s en tekeningen duidelijk?
Zo neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 38.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
4.2.5 Zijn de foto’s en tekeningen functioneel?
Zo neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 38.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
4.3 Vragen (Voor teksten niet van toepassing.)
4.3.1 Zijn de vragen in het examen ondubbelzinnig?
Zo neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 40.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
4.3.2 Worden er in een vraag meerdere opdrachten tegelijk gegeven?
Zo ja of soms, ga naar situatie 4 op p. 40.
Zo neen, ga verder met de volgende vraag.
Ja Soms Neen Nvt
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 26
Ja
Ja
Soms
Soms
Neen
Neen
Nvt
Nvt

4.3.3 Worden er (dubbele) ontkenningen gebruikt?
Zo ja, ga naar situatie 4 op p. 40.
Zo neen of soms, ga verder met de volgende vraag.
4.3.4 Is alle (omringende) tekst bij de vragen nodig?
Zo neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 41.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
4.3.5 Staan bij elkaar horende vragen, illustraties en antwoorden op
dezelfde pagina?
Zo neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 41.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
4.4 Zinnen en teksten
4.4.1 Is de context voor alle deelnemers bekend?
Zo neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 42.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
4.4.2 Past de instructietaal van het examen of de tekst bij de
taalvaardigheid van de lezer?
Zo neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 42.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
4.4.3 Worden er lange teksten gebruikt?
Zo ja of soms, ga naar situatie 4 op p 43.
Zo neen, ga verder met de volgende vraag.
4.4.4 Worden er lange zinnen gebruikt?
Zo ja of soms, ga naar situatie 4 op p. 44.
Zo neen, ga verder met de volgende vraag.
4.4.5 Worden er complexe zinnen gebruikt?
Zo ja of soms, ga naar situatie 4 op p. 44.
Zo neen, ga verder met de volgende vraag.
4.5 Woorden
4.5.1 Zijn de vaktermen of vaktaalwoorden nodig?
Zo neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 46.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
4.5.2 Worden er moeilijke woorden gebruikt die in het examen of de
tekst niet relevant zijn?
Zo ja of soms, ga naar situatie 4 op p. 46.
Zo neen, ga verder met de volgende vraag.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 27
Ja
Ja
Soms
Soms
Neen
Neen
Nvt
Nvt

4.5.3 Worden er typische Nederlandse uitdrukkingen of beeldspraak
gebruikt?
Zo ja of soms, ga naar situatie 4 op p. 47.
Zo neen, ga verder met de volgende vraag.
4.5.4 Staan er afkortingen in?
Zo ja of soms, ga naar situatie 4 op p 48.
Zo neen, ga verder met de volgende vraag.
4.5.5 Staan er stijlfouten of spelfouten in?
Zo ja, ga naar situatie 4 op p. 48.
Zo neen, ga naar situatie 5 op p. 48:
Het schriftelijk taalgebruik voldoet aan alle criteria !
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 28

Instrument 3: Tips en adviezen voor toegankelijk
schriftelijk taalgebruik
Taalscan
Inventariseren Analyseren Verbeteren
1. Checklisten taalgebruik 2. Screening schriftelijk taalgebruik
4. Screening mondeling taalgebruik
3. Tips toegankelijk schriftelijk
taalgebruik
5. Tips toegankelijk mondeling
taalgebruik
In dit deel vindt u verbeteradviezen om het schriftelijk taalgebruik toegankelijker te maken en te
verbeteren. Eerst krijgt u tips om de taalcontext te vereenvoudigen en aan te passen voor
laagtaalvaardige werknemers. Daarna krijgt u nog enkele adviezen over het creëren van een taalrijke
context.
U vindt hier uitsluitend tips om zelf het taalgebruik in uw werkcontext aan te passen, dit wil
zeggen talige acties die de werkgever en de Nederlandssprekende werknemers nemen om het
taalgebruik in het bedrijf of de organisatie te verbeteren.
U vindt hier geen tips om het taalgebruik van de laagtaalvaardige of anderstalige werknemer te
verbeteren. Om dit doel te realiseren, organiseert de werkgever het beste een cursus Nederlands op
de werkvloer. De taalcoach of de taaldocent van de cursus kan de inventaris van de Taalscan en de
analyse mee gebruiken als basis om het geschreven taalgebruik van de anderstalige werknemer te
verbeteren. Hij heeft met dit overzicht een lijst van het taalgebruik waarmee de anderstalige op het
werk wordt geconfronteerd.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 29

Deel 1: De taalcontext vereenvoudigen en aanpassen
Hieronder vindt u bij situatie of het schriftelijk taalgebruik voldoet aan de gescreende criteria. Indien
het niet voldoet, krijgt u per situatie een aantal adviezen. Hiermee kunt u het schriftelijk taalgebruik
aanpassen voor laagtaalvaardige lezers.
Situatie 1: Het schriftelijk taalgebruik voldoet niet op onderdeel 1, beroepshandelingen.
Enkele voorbeelden van beroepshandelingen zijn: een apparaat bedienen, een rit met de
auto/vrachtwagen maken, EHBO - vaardigheden tonen, een buis vervangen, een motor smeren,
elektrische leidingen vervangen, een straat vegen, …
Een schriftelijke tekst doet altijd een beroep op de leesvaardigheid en een examen dikwijls ook op de
schrijfvaardigheid van een kandidaat. Wanneer u in een examen beroepshandelingen wilt screenen
waarbij taal geen rol speelt of waarbij alleen mondelinge taalvaardigheid van belang is, dan kunt u de
screening beter in de praktijk of in een praktijksimulatie uitvoeren. Een schriftelijk examen bevoordeelt
de meer taalvaardige deelnemers en dat zijn niet noodzakelijk de meest geschikte kandidaten voor
een bepaalde functie.
Het is belangrijk om vooraf goed na te denken over wat u precies wilt meten. Wanneer u wilt meten of
iemand een vaardigheid heeft van een bepaalde beroepshandeling, dan meet u dat het beste in een
praktijksituatie. De kandidaat heeft dan de kans te tonen wat hij kan. Hij kan hierbij eventueel ook
mondeling een toelichting geven. U hebt dan zowel een zicht op zijn proces als op het uiteindelijke
resultaat.
Wanneer een laagtaalvaardige kandidaat schriftelijk moet beschrijven hoe hij een beroepshandeling
uitvoert (bijvoorbeeld: een brief schrijven, een muur metselen) en wat zijn vaardigheden zijn, dan is de
kans groot dat u niet zijn beroepshandelingen meet maar iets anders. Talige elementen kunnen
verhinderen dat een laagtaalvaardige kandidaat de vragen juist beantwoordt.
Wanneer u vraag 1 in het Screeningsinstrument met ‘JA’ beantwoordt, dan is het niet zinvol om verder
te screenen. Het is dan beter om na te denken over een andere toetsvorm. Wanneer u (om één of
andere reden) verplicht bent om schriftelijke examens af te nemen, ga dan wel naar deel 2 - 3 en 4 en
pas het examen in die mate aan dat minder taalvaardige kandidaten niet benadeeld worden.
U kunt ook overwegen of u een tekst die louter gaat over beroepshandelingen niet beter
demonstreert of mondeling toelicht in een praktijksituatie. Zo kan een laagtaalvaardige de inhoud
veel vlugger begrijpen. Hij krijgt dan de kans om woord en beeld te koppelen.
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 30

Situatie 2: Het schriftelijk taalgebruik voldoet niet op onderdeel 2, gekozen vraagstelling.
1. Stel een toetsmatrijs en/of een scorewijzer op.
Een handig hulpmiddel bij de samenstelling van een examen is een toetsmatrijs: dat is een
overzichtstabel waarin u aangeeft hoe u vragen verdeelt over verschillende thema’s of vaardigheden.
Een toetsmatrijs maakt het mogelijk om voor dezelfde selectie verschillende examens te construeren
die inhoudelijk vergelijkbaar zijn. Een toetsmatrijs kan dan als een blauwdruk voor het opstellen van
een examen dienen.
Voorbeeld: vakman rollend materieel (exemplarisch)
Onderwerpen Kennisvragen Inzichtsvragen Vaardigheden Attitudes …
Techniek 5 vragen 5 vragen 10 vragen ---
Verkeer 10 vragen --- --- ---
Wetgeving 2 vragen --- --- ---
Praktijk --- 5 vragen 10 vragen 10 vragen
Samenwerking --- --- 3 vragen 5 vragen
In de tabel bepaalt u zelf hoeveel vragen u wilt stellen over kennis, inzicht, vaardigheden, … bij welk
onderwerp. Of u bepaalt de percentages en de verhoudingen tussen kennisvragen, inzichtelijke
vragen, … Hoewel een toetsmatrijs vele voordelen biedt, wordt ze helaas nog niet vaak gebruikt.
Wat meer gebruikt wordt, is een ‘scorewijzer’. In principe heeft de persoon die het examen aflegt het
recht te weten hoe de punten over de vragen verdeeld zijn. Geef daarom bij elk onderdeel of bij elke
vraag van het examen aan hoeveel punten iemand kan verdienen. Wanneer u open vragen stelt
(bijvoorbeeld:. een briefje schrijven), bedenk dan goed op voorhand hoeveel punten te verdienen zijn
en welke inhoudelijke en vormvereisten u stelt. Dit expliciteert u ook het beste in de versie van het
examen voor de toetsafnemer.
Bijlage 1 toont u een scorewijzer.
2. Kies de juiste vraagvorm: gesloten en open vragen
Bij de constructie van een schriftelijk examen kiest de maker tussen open vragen en gesloten
vragen of meerkeuzevragen. Open vragen (waarbij er een samenhangende tekst, definitie, … moet
geproduceerd worden) vergen meer van de schrijfvaardigheid van een deelnemer. Meerkeuzevragen
of gesloten vragen stellen hogere eisen aan de leesvaardigheid van de deelnemer. Hij moet vaak het
onderscheid vinden tussen erg verwante antwoordalternatieven. Bij het zoeken naar voldoende
alternatieve antwoorden zijn de makers van een examen immers geneigd om hun toevlucht te nemen
tot alternatieven die een kandidaat echt goed moet lezen om nuanceverschillen te herkennen en
vervolgens af te leiden wat fout is. Het is daarom belangrijk om professionele en goed doordachte
vragen op te stellen.
Welke vraagvorm het meest geschikt is, hangt af van uw doelgroep en doel. Voor laagtaalvaardige
kandidaten kiest u o.i. het beste voor gesloten vragen of meerkeuzevragen EN past u de vragen en de
alternatieven (antwoorden) aan het taalniveau van de kandidaten aan.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 31

Hieronder staat een overzicht van de belangrijkste voordelen en nadelen van meerkeuzevragen en
open vragen.
Voordelen meerkeuzevragen:
- Het verbeteren kost weinig tijd.
- Het beoordelen is objectief, er zijn geen verschillen tussen de beoordelaars.
- De schrijfvaardigheid is niet belangrijk.
- U kunt op korte tijd relatief veel vragen stellen en laten beantwoorden.
- Het opstellen van een scorewijzer is eenvoudig.
- U kunt een gokbestraffing voorzien: bv. een goed antwoord = 1pt / weet niet = 0pt / een fout
antwoord = - 0,25pt.
(Dit is bijvoorbeeld gangbaar in de huidige PLATOV examens voor Frans en Engels, dit zijn
niveaubepalingen in de Centra voor Volwassenenonderwijs.)
Nadelen meerkeuzevragen:
- Er wordt een groter beroep gedaan op de leesvaardigheid van kandidaten omdat de nuances
tussen de antwoordalternatieven soms erg klein zijn. Voor laagtaalvaardigen kan dit extra
problemen opleveren.
- Naarmate het aantal antwoordalternatieven kleiner wordt, is de kans groter dat kandidaten het
juiste antwoord kiezen, zelfs wanneer ze gokken.
- Het construeren van vragen is moeilijk en tijdrovend.
Voordelen van open vragen:
- Kandidaten worden in het formuleren van een antwoord niet beperkt.
- Open vragen bieden vaak meer kwalitatieve informatie over de taalvaardigheid (meerbepaald
de schrijfvaardigheid) van kandidaten.
- De beoordelaar kan aan de antwoorden zien in welke mate iemand iets kent, bepaalde
inzichten heeft, bepaalde vaardigheden onder de knie heeft, … en waar zich problemen
voordoen.
Nadelen van open vragen:
- Het is niet altijd gemakkelijk open vragen zo te formuleren dat iedereen duidelijk weet wat
verwacht wordt. Kandidaten die de vraag niet helemaal juist begrijpen, beantwoorden de
vragen soms vanuit hun eigen interpretatie. Zij worden dan afgestraft met een fout antwoord.
Bij meerkeuzevragen zijn geen interpretaties mogelijk omdat er altijd een aantal antwoorden
bij vermeld zijn.
- Er wordt een groter beroep gedaan op de schrijfvaardigheid van kandidaten. Voor
anderstaligen kan dit veel problemen opleveren omdat schrijfvaardigheid de vaardigheid is
waaraan in een les Nederlands aan anderstaligen het minst wordt gewerkt, zeker bij de lagere
niveaus. Ook laagtaalvaardige Vlamingen hebben ‘schrijven’ dikwijls het minst nodig.
- De beoordeling is moeilijker, minder objectief, er kan interpretatie tussen verschillende
beoordelaars mogelijk zijn. Zorg daarom voor een zo eenduidig en expliciet mogelijke
scorewijzer.
- Het corrigeren is tijdrovend.
Het formuleren van meerkeuzevragen is geen sinecure. Daarom vindt u hieronder informatie over het
formuleren van goede vragen en over het formuleren van goede antwoordalternatieven.
Omdat de auteurs er in dit instrument van uitgaan dat u voor laagtaalvaardige werknemers het beste
kiest voor gesloten vragen of meerkeuzevragen, vindt u hier verder geen tips over het formuleren van
open vragen. Meer informatie hierover vindt u op volgende websites: www.cnavt.org (klik op
‘toetsenbank’ / klik op ‘toetstip’ met o.a. info over ‘validiteit’, ‘toetsefficiëntie’ ….) en
www.NT2evaluatheek.be. (‘informatiepunt evaluatie’).
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 32

3. Formuleer ‘de stam’ bij meerkeuzevragen.
De meerkeuzevraag bestaat uit een STAM (de vraag of een deel van een zin die de kandidaat
vervolledigt) en uit ANTWOORDALTERNATIEVEN (de verschillende antwoordmogelijkheden).
De stam is een heldere vraag of een probleemstelling.
Tips:
- Formuleer de stam bij voorkeur positief.
Hoeveel millimeter is één micrometer?
A. 0,1 mm
B. 0,01 mm
C. 0,001 mm
D. 0,0001 mm
E. weet niet (Dit alternatief is zeker van belang als u een gokbestraffing invoert.)
- Formuleert u een vraag toch negatief, accentueer dan de negatie.
Wat is GEEN aanwijzend meetgereedschap?
A. een binnenschroefmaat
B. een blokwinkelhaak
C. een meetklok met standaard
D. een schuifmaat
E. weet niet
- Formuleer de vragen als directe vragen. Geef zo weinig mogelijk tekst. De kandidaat moet
onmiddellijk weten wat van hem verwacht wordt.
Op welke datum begint de zomer?
A. op 1 juni
B. op 21 juni
C. op 1 juli
D. op 21 juli
E. weet niet
Variatie: Een brandblusser in een auto is maximum …
A. 4 jaar oud
B. 5 jaar oud
C. 6 jaar oud
D. weet niet
Variatie: Ik gebruik een … om de muur te bezetten.
A. pleisterspaan
B. spaarbord
C. truweel
D. weet niet
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 33

4. Formuleer de ‘antwoordalternatieven’ bij meerkeuzevragen.
De alternatieven bestaan uit het ‘goede’ antwoord en de ‘afleiders’ (de andere antwoordalternatieven).
Het goede antwoord
Vaak is het moeilijk om bij meerkeuzevragen plausibele alternatieven te bedenken. Daarom begint u
het beste met het formuleren van het goede antwoord. Zorg voor één goed antwoord.
Tips:
- Formuleer eerst het goede antwoord.
- Zorg ervoor dat het goede antwoord volledig is.
- Zorg ervoor dat het goede antwoord niet opvalt in lengte (langer en gedetailleerder dan de
andere alternatieven), of in enig ander opzicht (bv. een ander soort zinsconstructie).
De afleiders
Zorg voor genoeg relevante alternatieven. Voeg zeker ‘weet niet’ (of ‘Ik weet het niet’ of ‘geen idee’)
toe als u met een gokbestraffing werkt.
Tips:
- De afleiders zijn helder geformuleerd, de onderlinge verschillen zijn duidelijk.
Niet: Wat is de duurtijd van proces X?
A. minder dan 10 minuten
B. ongeveer 10 minuten
C. 10 minuten
D. iets meer dan 10 minuten
E. ruim 10 minuten
Wel:
A. minder dan 10 minuten
B. 10 minuten
C. meer dan 10 minuten
- Rangschik de alternatieven in een logische volgorde: opklimmende getalgrootte, alfabetische
volgorde. Hierdoor vermijdt u dat u ongewenst toch een systeem in de
antwoordmogelijkheden steekt.
- Maak de alternatieven allemaal ongeveer even lang (max. 10 woorden).
- Alle afleiders hebben hetzelfde uitgangspunt, dezelfde grammaticale structuur als het goede
antwoord.
- Antwoordalternatieven zoals ‘geen van bovengenoemde’, ‘alle bovengenoemde’ zijn niet
wenselijk.
- De verschillen tussen de alternatieven zijn best niet te groot.
- Zorg ervoor dat de formulering niet in een bepaalde richting wijst. De woorden ‘altijd’ en ‘nooit’
wijzen bijna altijd op afleiders. Er zijn immers voor heel veel dingen uitzonderingen. Absolute
woorden geven daarom vaak aan dat ze niet het goede antwoord zijn.
- Hou het aantal gegevens per zin klein.
- Vermijd in de alternatieven herhaling van zaken die u ook één maal in de stam kunt zetten.
- Als de alternatieven uit hele zinnen bestaan, beginnen ze met een hoofdletter en eindigen ze
met een punt.
- Als de stam doorloopt in de alternatieven, beginnen de alternatieven met een kleine letter en
eindigen ze met een punt.
- Bij een opsomming beginnen de alternatieven met een kleine letter en eindigen ze zonder
punt.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 34

5. Taalgebruik bij het formuleren van stam en alternatieven
Zie voor taalgebruik vooral bij situatie 4, vanaf p.16.
6. Controlelijst meerkeuzevragen
Algemeen:
- Lees en beantwoord de vraag zonder naar de sleutel te kijken.
- Als uw antwoord fout is, ligt dat aan de vraag.
Controleer hiervoor of:
er wel een goed antwoord is,
er misschien meerdere goede antwoorden zijn,
de vraag onduidelijkheden bevat,
de alternatieven onduidelijkheden bevatten.
- Voer dezelfde controle ook uit als uw antwoord goed is.
- Is de vraag belangrijk genoeg om te stellen? (Is het een hoofdzaak, past de vraag in de
toetsmatrijs?)
- Meet de vraag ook wat de beoordelaar wil meten? (is het doel duidelijk?)
De stam:
- Bevat de stam een duidelijke vraag of opdracht?
- Bevat de stam voldoende informatie om de vraag te kunnen beantwoorden?
- Bevat de stam geen overbodige informatie?
- Is de stam precies, beknopt, grammaticaal juist geformuleerd?
- Bevat de stam geen dubbele ontkenning?
- Als de stam toch een ontkenning bevat, is dat dan duidelijk zichtbaar gemaakt?
De alternatieven:
- Hebben alle afleiders enige plausibiliteit? Zijn ze geloofwaardig?
- Wordt in het goede antwoord niet een term uit de stam herhaald?
- Staan er geen woorden als ‘altijd, ‘nooit’ in?
- Ontstaan er geen dubbele ontkenning tussen de stam en één of meerdere alternatieven?
- Sluiten de alternatieven grammaticaal en inhoudelijk goed aan op de stam?
- Bevatten de alternatieven geen herhaling uit de stam of van elkaar?
- Zijn de alternatieven logisch gerangschikt?
- Zijn de alternatieven voldoende van elkaar te onderscheiden?
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 35

Situatie 3: Het schriftelijk taalgebruik voldoet niet op onderdeel 3, taalniveau Nederlands.
Het gaat bij de vragen 3.1 en 3.2 niet om de afzonderlijke vragen of opdrachten maar om het globale
oordeel over het niveau van het examen.
Er mag geen verschil zijn tussen het taalniveau dat een kandidaat moet hebben om een functie uit te
voeren en het taalniveau dat hij moet hebben om een (wervings)examen af te leggen. Een examen
mag in talig opzicht niet onnodig moeilijk zijn of moeilijker zijn dan het taalgebruik dat iemand nodig
heeft bij het uitvoeren van een job.
Er kan eveneens een verschil zijn tussen het taalniveau van een tekst en het reële taalniveau van een
lezer. Een handleiding van een bedieningsmachine is doorgaans opgesteld in complex taalgebruik,
terwijl de bediening ervan misschien zeer eenvoudig is.
Met behulp van het CEFR 3 , het bijgevoegde ‘beschrijvingsschema voor zelfbeoordeling’ en de ‘can-do
formuleringen’ van ALTE 4 kunt u het niveau Nederlands van een functie proberen in te schatten. De
uitgangspunten hiervoor zijn de competenties die in een functie of een beroepssituatie vereist zijn. Dit
geeft slechts een inschatting van wat iemand per niveau Nederlands moet kunnen in taal voor de
vaardigheden: begrijpen (luisteren en lezen), spreken en schrijven. Hieraan kunt u het vereiste niveau
Nederlands koppelen.
De beschreven niveaus zijn A1, A2, B1, B2, C1 en C2. Bijlage 2 toont u welke modules Nederlands
als tweede taal (NT2) hiermee overeenkomen.
Nadat het niveau Nederlands is ingeschat, kunt u het taalvaardigheidsniveau van een examen of van
een tekst aanpassen, nl. woordgebruik, complexiteit van zinnen, lengte van teksten, …
Voorbeelden:
- Een schriftelijk examen wordt onnodig moeilijk wanneer het teksten bevat die langer zijn dan
de teksten die in de beroepscontext gebruikt worden.
- Een schriftelijk examen wordt onnodig moeilijk wanneer het teksten bevat die een complexere
zinsbouw of woordenschat hebben dan de teksten die in de beroepscontext gebruikt worden.
- Een schriftelijk examen of een tekst wordt onnodig moeilijk wanneer de deelnemer bepaalde
situaties gedetailleerd moet beschrijven die hij in de beroepssituatie wel moet herkennen maar
niet schriftelijk hoeft te benoemen.
- Een schriftelijk examen wordt onnodig moeilijk wanneer een deelnemer een mogelijke aanpak
van een probleem in een functie nooit schriftelijk moet noteren maar tijdens het examen wel.
Let wel! Het bepalen van een instapniveau is een moeilijke en ook een tijdrovende opdracht. De bijgevoegde
beschrijving is slechts een handvat om het globale taalniveau in te schatten. Een taalkundige kan u hierin
wellicht veel beter op weg zetten. Bijvoorbeeld wanneer een bedrijf of een organisatie een cursus Nederlands op
de werkvloer organiseert, dan kan de taaldocent of taalcoach u hierin beter ondersteunen.
Ook de beoordeling van sommige aspecten van het taalgebruik van de deelnemer mag niet onnodig
zwaar zijn.
Voorbeeld:
- Een kandidaat moet in een beroepssituatie nauwelijks schrijven. Het vereiste
schrijfvaardigheidsniveau kan op basis van de vereiste beroepscompetenties geschat zijn op
B 1 of RG 2 (Zie bijlage CEFR). De beoordelingscriteria bij het examen moeten dan bvb ook
aantonen dat spelling en grammatica niet belangrijk zijn bij de beoordeling.
Ga terug naar het invulformulier.
3
CEFR: Common European Framework of Reference for Languages - CEF (of het Gemeenschappelijk Europees
Referentiekader van moderne vreemde talen)
4
ALTE (Association of Language Testers in Europe)
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 36

Situatie 4:
Het schriftelijk taalgebruik voldoet niet op onderdeel 4: introductie, vormgeving, vragen, zinnen en
teksten, woorden.
Luik 4 van dit instrument gaat over de tekst zelf, de vormgeving en het taalgebruik in het examen of
de tekst. Ook de instructies voorafgaand aan een examen worden in dit luik opgenomen.
1. Introductie
- Is er een introductie bij het examen?
Tekstbegrip wordt bevorderd als een lezer weet waarover het gaat en als hij weet wat er van
hem verwacht wordt. Wanneer er geen introductie bij een examen is, weet een lezer of een
kandidaat niet wat er van hem verwacht wordt.
In de introductie neemt volgende elementen op:
opbouw van het examen
de duurtijd
de procedure
de beoordelingswijze
een aantal oefenvragen
eventueel een lijst met FAQ’s (veel gestelde vragen). Minder assertieve mensen zullen
niet snel geneigd zijn om vragen te stellen in een groep. Op deze manier hebben ze toch
de nodige informatie.
Bij een gewone schriftelijke tekst hoeft u niet noodzakelijk een introductie te voegen.
Ga terug naar het invulformulier.
- Is de introductie duidelijk?
Het taalgebruik van de introductie moet passen bij het taalgebruik van het examen. Let op de
punten die hieronder vermeld staan: vormgeving, tekst, zins- en woordgebruik. Let ook op de
gebruikte instructietaal.
Een introductie is duidelijk wanneer:
de lay-out verzorgd is
de inhoud volledig is (opbouw, duur, procedure, beoordelingswijze, …)
een aantal oefenvragen vermeld zijn
het taalgebruik duidelijk is (dit is wanneer onderstaande tips over zinnen en woorden zijn
toegepast)
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 37

2. Vormgeving
- Is de lay-out duidelijk, functioneel?
Een goede lay-out ondersteunt het tekstbegrip. Een onduidelijke lay-out kan verwarrend
werken en kan de kandidaat veel tijd kosten. Een voorbeeld werkt verhelderend. Zet een
voorbeeldvraag bij (ieder onderdeel van) een examen.
Geef bij de vragen van een examen ook aan hoeveel punten een kandidaat kan verdienen.
Aandachtspunten zijn:
Het lettertype is eenduidig. Bepaalde lettertypes lezen gemakkelijker dan andere.
Bijvoorbeeld: ‘Verdana 11 pt.’ is een zeer courante en duidelijk leesbare letter.
De vragen zijn duidelijk van elkaar gescheiden.
Vraag, antwoord en illustratie staan op één pagina.
De nummering is logisch en overzichtelijk.
Verwijzingen in vragen naar teksten en afbeeldingen zijn juist.
De interpunctie is duidelijk en correct.
Vragen zijn duidelijk van elkaar te onderscheiden.
Ga terug naar het invulformulier.
- Zijn er foto’s en tekeningen bij de tekst? Zijn de foto’s en tekeningen duidelijk en
functioneel?
Foto’s en tekeningen zorgen voor een betekenisvol kader en creëren mee de context. Ze
ondersteunen het begrip van tekst en taal. Dit geeft laagtaalvaardige werknemers de kans om
sneller verbanden te leggen en meer inzicht te krijgen in een geschreven opdracht,
procedures of een opeenvolging van werkinstructies. Let er evenwel op dat u het beeld en de
taal samen aanbiedt. Door beelden te koppelen aan taal zullen die beelden ook achteraf op
een betekenisvolle manier het gebruik van taal begeleiden. Als die beelden oorspronkelijk los
van taal worden aangeboden, dan zal de koppeling beeld/taal achteraf veel moeilijker zijn.
Zorg er wel voor dat de beelden effectief naar iets verwijzen. Wanneer ze louter dienen om de
boel op te vrolijken, kunt u ze beter weglaten.
Aandachtspunten zijn:
Gebruik altijd foto’s van goede kwaliteit. Deze kwaliteit kan verloren gaan bij het
fotokopiëren. Dan wordt de foto of illustratie onbruikbaar.
Zet vragen/tekst en bijhorende illustraties op dezelfde pagina.
Zorg ervoor dat er bij elke vraag of liefst bij zoveel mogelijk vragen illustraties staan.
Laagtaalvaardige lezers zullen geschreven taalgebruik vlugger begrijpen wanneer er
een koppeling gemaakt wordt tussen woorden en beelden.
Zorg ervoor dat er in examens bij zoveel mogelijk vragen functionele illustraties
staan. Ga na of de illustratie echt past bij de vraag.
Wanneer u een geschreven tekst moet aanbieden, zorg dan voor voldoende foto’s,
zodat het een soort beeldverhaal wordt.
Voorbeelden:
o Voeg bij het veiligheidsreglement foto’s die woorden of begrippen of een
opeenvolging van handelingen, verduidelijken.
o Hang foto’s en tekeningen op met begeleidende tekst (slechts enkele korte
zinnen) op de werkplek. Geef dit eventueel ook mee aan de laag taalvaardige
werknemer.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 38

o Voeg foto’s bij een handleiding of een gebruiksaanwijzing van machines of
grondstoffen.
o Hang ook wandplaten en foto’s met namen (van producten, gereedschappen,
machines) op plaatsen waar laagtaalvaardige werknemers hun instructies krijgen.
Dikwijls krijgen ze hun dagelijkse instructies op een algemene werkplek en niet op
de werkplek waar ze hun specifieke taak uitvoeren of waar hun materiaal
aanwezig is. Op deze manier kan men tijdens het geven van instructies steeds
verwijzen naar de foto’s of de wandplaten.
Visualiseer veel gebruikte procedures.
Maak een beeldverhaal van gebruiksaanwijzingen.
Maak een overzicht van de meeste gebruiksaanwijzingen. Visualiseer zo veel mogelijk
stappen met duidelijke foto’s en tekeningen. Maak een opeenvolging van de verschillende
stappen met foto’s. Pas de tekst, de zinnen en de woordenschat aan door gebruik te
maken van de tips bij punt 4.
Maak een fotoverhaal van procedures.
Maak een overzicht van de meeste procedures. Visualiseer zo veel mogelijk stappen met
duidelijke foto’s en tekeningen. Maak een opeenvolging van de verschillende stappen met
foto’s. Pas de tekst, de zinnen en de woordenschat aan door gebruik te maken van de tips
bij punt 4.
Voorbeeld: verschillende veiligheidsprocedures, EHBO, …
Creëer voorwaarden op de werkplek om informatie te visualiseren.
Zorg voor mogelijkheden om informatie te visualiseren.
Zorg dat er notitieblokken, een whiteboard of schoolborden op de werkplek zijn. Geef
anderstaligen de kans EN DE TIJD om sommige taalelementen op te schrijven. Geef ook
Nederlandssprekenden de kans om hun uitleg te ondersteunen met een schema, of om al
eens een woord op de muur of op een bord te schrijven.
Geef tijd om teksten te visualiseren.
Het ontwikkelen of creëren van bovenvermelde tips kost uiteraard tijd. Geef iemand
tijdelijk wat ruimte en tijd om een beeldverhaal te ontwikkelen van een procedure of om
geschikte foto’s te zoeken en op te hangen in de werkruimte.
Zet de schriftelijke context om in handelingen.
Wanneer een werknemer een nieuwe techniek moet leren of een nieuwe machine moet
uittesten, geef dan zelf de opdracht aan de machine en vertel telkens wat u precies doet. Op
deze manier heeft de laagtaalvaardige een duidelijk beeld van wat hij moet doen en hoort hij
de uitleg in het Nederlands.
Geef hem geen instructieboekje of handleiding, maar demonstreer en toon de instructies.
Benoem exact wat u doet.
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 39

3. Vragen (Voor teksten: niet van toepassing.)
- Zijn de vragen ondubbelzinnig?
Een kandidaat moet precies weten wat er van hem verwacht wordt. Voor minder taalvaardige
kandidaten is het zeker belangrijk dat u een vraag zo expliciet mogelijk formuleert.
Als u zelf het examen hebt opgesteld, bent u niet de persoon om te oordelen over de
helderheid van de vraagstelling. Denk maar aan het feit dat u ook zelden fouten ziet in teksten
die u zelf schrijft.
Leg het examen daarom voor aan een neutraal iemand, niet iemand van hetzelfde vakgebied.
Deze persoon moet niet het juiste antwoord kunnen geven, hij moet wel begrijpen wat er
gevraagd wordt.
Niet: In welke volgorde moet u, bij het demonteren van een accu, de klemmen afnemen?
Wel: Je demonteert een accu. In welke volgorde neem je de klemmen weg?
Ga terug naar het invulformulier.
- Worden er in een vraag meerdere opdrachten tegelijk gegeven?
In één vraag geeft u slechts één opdracht. Voor minder taalvaardige kandidaten is dit extra
van belang omdat de kans bestaat dat ze de vraag anders slechts gedeeltelijk zullen
beantwoorden.
Niet: Je moet in Limburg een vracht gaan leveren. Je rijdt het eerste uur tegen 90 km per
uur, de volgende 20 km tegen 70 km per uur. Je rijdt daarna nog 15 minuten tegen 60
km per uur. Je bereikt nu je bestemming, levert je vracht af en je rijdt terug naar de
stelplaats. Hoeveel km heb je in totaal afgelegd? Hoelang heb je gereden?
Wel: Hoeveel km moet je rijden?
Je rijdt eerst een uur aan 90 km. Je rijdt dan 20 km aan 70 km per uur. Je rijdt daarna
nog 15 minuten aan 60 km per uur. Dan kom je aan.
Ga terug naar het invulformulier.
- Worden er (dubbele) ontkenningen gebruikt?
Negatieve vragen kunnen tot misverstanden leiden, formuleer daarom de vragen positief.
Niet: Wat is geen functie van x?
Wel: Wat is de functie van x?
Niet: Waarom is het belangrijk dat je bij een defecte zekering, geen zekering gebruikt met
een hogere weerstand?
Wel: Je vervangt een kapotte zekering. Je gebruikt een zekering met een hogere
weerstand. Wat kan er fout gaan?
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 40

- Is alle omringende tekst nodig?
Bij tekstbegrip spelen vaardigheden als taalkennis, achtergrondinformatie en eigen
opvattingen een rol. Alle informatie die u geeft, kan verkeerd geïnterpreteerd worden. Stel
uzelf daarom volgende vragen: Is de informatie functioneel? Wat kan het effect van de extra
informatie zijn?
Niet: De buurman is zuinig. Hij verbruikt maar 8 m³ per jaar. Hoeveel water is dat?
A. 8 liter
B. 80 liter
C. 800 liter
D. 8000 liter
Het is niet duidelijk wat de functie van de inleidende zin is in relatie tot het gevraagde.
De woorden ‘zuinig’ en ‘maar’ kunnen bij de kandidaat de indruk wekken dat het om
een laag getal moet gaan, waardoor hij voor A kiest.
Wel: Hoeveel liter is 8m³?
Ga terug naar het invulformulier.
- Staan alle bij elkaar horende vragen, illustraties en antwoorden op één pagina?
Om verwarring te voorkomen, zet u het best vragen/illustraties en antwoorden die bij elkaar
horen op één pagina. Het is niet handig om telkens van de éne pagina naar de andere te
wippen om vraag en antwoord te lezen.
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 41

4. Zinnen en teksten
Vereenvoudig en herschrijf veel gebruikte teksten: formulieren, gebruiksaanwijzingen,
schema’s, brieven, …
- Is de context voor alle kandidaten bekend?
Kandidaten of werknemers mogen door verschillen in voorkennis of cultuur niet bevoordeeld
of benadeeld worden.
Ga na of de context voor iedereen die deze tekst moet lezen duidelijk en gekend is.
Verbanden die voor u (een leidinggevende, een ervaren werknemer, iemand die al jarenlang
op dezelfde werkplek werkt, …) duidelijk zijn, zijn niet altijd voor iedereen duidelijk. Pas indien
nodig de context aan zodat die door iedereen gekend kan zijn of geef bijkomende informatie
over de context.
Niet: Hoeveel % mag je een vuilniswagen overladen?
Deze vraag is moeilijk te beantwoorden wanneer je niet bij een ophaaldienst werkt.
Niet: Wie staat aan het hoofd van het stadspersoneel?
Mensen die (nog) niet bij een overheid werken, hoeven dit niet te weten.
Ga terug naar het invulformulier.
- Past de instructietaal van het examen of de opdracht bij de taal van de functie?
In schriftelijke examens of opdrachten wordt geregeld gebruik gemaakt van typisch schoolse
instructietaal. Deze instructietaal kan een beroep doen op taalvaardigheid die niet relevant is
voor een bepaalde functie. Vooral voor kandidaten die geen Nederlandstalige vooropleiding
genoten hebben, kan dit voor problemen zorgen. U kunt de vragen ook anders formuleren.
Niet: Motiveer je antwoord. Licht je antwoord toe.
Wel: Waarom denk je dat? Waarom is dat zo?
Niet: Mijn motivatie voor deze werkwijze is …. Toelichting bij de instructie.
Wel: Waarom doen we dit zo? Waarom is dat zo?
Niet: Geef aan wat u het beste kunt doen?
Wel: Wat kunt u het beste doen?
Niet: Wat verstaat men onder …? OF Men verstaat onder ….
Wel: Wat is …? Wat zijn …? OF Dit is …? Dit zijn …?
Wanneer instructies op verschillende manieren geformuleerd worden, kan dat ook voor
verwarring zorgen. Gebruik geen synoniemen om hetzelfde te zeggen.
Niet: oplossing/resultaat/antwoord/…
Wel: Kies steeds hetzelfde woord om hetzelfde te vragen, vb ‘antwoord’
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 42

- Worden er onnodig lange teksten gebruikt?
Teksten in het examen mogen niet langer zijn dan teksten die een kandidaat leest voor zijn
werk. Bovendien moet er geen informatie in staan die niet functioneel is voor het
beantwoorden van de vragen.
Gebruik geen onnodig lange teksten.
Is de tekst die u aanbiedt aan de werknemer noodzakelijk bij de uitvoering van zijn werk? Is
alle informatie functioneel voor de uitvoering van zijn taak of het werk in het algemeen?
Bekijk of u passages kunt schrappen.
Geef alleen informatie die belangrijk is of geef deze informatie pas op het moment dat dit
belangrijk is.
Breng een duidelijke structuur aan in de tekst.
Breng een duidelijke en visuele structuur aan in de tekst. Zorg voor titels en ondertitels,
een introductie, een duidelijke lay-out met tussentitels.
Duid belangrijke woorden in vet aan of onderlijn ze.
Structureer de inhoud van de tekst met alinea’s en witregels. Dit geeft afgebakende
gehelen aan en zorgt eveneens voor rustpunten tijdens het lezen.
Bouw een tekst op in logische stappen en vertrek hierbij vanuit de voorkennis van de
lezer. Verwijs naar wat de lezer al weet van het onderwerp. Op deze manier zal iemand
met minder kennis van het Nederlands gemakkelijker nieuwe informatie opnemen.
Standaardiseer veel gebruikte tekstsoorten: formulieren, schema’s, roosters, brieven,
formuleringen.
Gebruik dezelfde structuur bij veel gebruikte formulieren en roosters.
Maak een overzicht van veel gebruikte formulieren. U kunt bij verschillende formulieren
gebruik maken van dezelfde hoofding, dezelfde terminologie en woorden, dezelfde
structuur. Op deze manier moeten werknemers slechts 1 keer de terminologie leren van
complexe invulformulieren of roosters.
Pas de tekst, de zinnen en de woordenschat aan en gebruik de vermelde tips.
Bied zelf een duidelijke en eenvoudige structuur aan wanneer werknemers zelf
formulieren en roosters moeten ontwikkelen.
Wanneer u zelf een structuur aangeeft, dan past deze structuur in het geheel van de
aanpassingen en verbeteringen die u doorvoert. Wanneer werknemers op de hoogte zijn
van de tips, dan kunnen ze uiteraard de structuur zelf opstellen.
Gebruik gestandaardiseerde brieven/mededelingen.
Maak een overzicht van veel gebruikte inhoudelijke briefsoorten. Voorbeeld: uitnodiging
voor een vorming, bedrijfsmededeling, wijziging van een reglement … U kunt bij deze
teksten eenvoudige formuleringen gebruiken die in de meeste brieven kunnen terugkeren.
U kunt ook dezelfde hoofding, dezelfde terminologie en woorden, dezelfde structuur
gebruiken.
Pas de tekst, de zinnen en de woordenschat aan en gebruik de hierboven vermelde tips.
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 43

- Worden er onnodig lange zinnen gebruikt?
Tips:
- Maak zinnen van maximaal 10 woorden.
Niet: Hoeveel is de maximaal toegelaten snelheid op een autoweg binnen de
bebouwde kom, als er geen verkeersborden de snelheid bepalen?
Wel: Je rijdt op een autoweg in de stad. Er staan geen borden. Hoe snel mag je
rijden?
- Zet het onderwerp voorop in de zin.
Niet: Voor de muur naast het hek moet u een stelling plaatsen.
Wel: U plaatst een stelling voor de muur naast het hek.
- Gebruik geen passieve constructies, of liefst zo weinig mogelijk.
Niet: U wordt uitgenodigd.
Wel: De werkgever nodigt u uit.
- Maak de zinnen zo directief mogelijk.
Niet: U kunt overwegen om … Het is aangeraden om …
Wel: U moet …
- Formuleer kort en duidelijk.
Niet: Het aantal deelnemers is aanzienlijk gestegen.
Wel: Er zijn meer deelnemers.
Ga terug naar het invulformulier.
- Worden er complexe zinnen gebruikt?
Zinnen in een examen, een opdracht of een tekst mogen niet complexer zijn dan zinnen die
een kandidaat nodig heeft op of voor zijn werk.
Zinnen zijn complex door het gebruik van voegwoorden om hoofdzinnen samen te voegen.
Voorbeeld: Hij is een fantastische man, maar hij kan ook verschrikkelijk moeilijk doen.
Zinnen zijn complex door het gebruik van voegwoorden om een hoofdzin en bijzin samen te
voegen.
Voorbeeld: Hij heeft echt slecht gewerkt, hoewel hij meestal wel het goede antwoord kent.
Zinnen worden ook complex door het gebruik van meerdere verwijswoorden. Formuleer
daarom korte krachtige zinnen met een duidelijke opbouw.
Niet: De spanning, die men, wanneer de opstelling zich in een magnetisch veld bevindt, kan
meten.
Niet: De timmerlieden zijn niet allemaal competent. Dit probleem is al vaker gesignaleerd.
Ook tussen de kwaliteiten van de metselaars bestaan grote verschillen. Het doet zich
ook voor in andere sectoren.
De afstand tussen het verwijswoord ‘het’ en ‘probleem’ waarnaar verwezen wordt, is
hier te groot. Beter is om het woord ‘probleem’ te herhalen.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 44

Niet: Afgebeeld is een thermostaat. Waarvoor wordt de grootste kracht geleverd als deze
thermostaat sluit.
Wel: Op de tekening staat een thermostaat. De thermostaat sluit. Wat levert de grootste
kracht?
Niet: Als er zwarte rook uit de uitlaat komt, kan dit te wijten zijn aan …
Wel: Er komt zwarte rook uit de uitlaat. Hoe komt dat?
Ga terug naar het invulformulier.
Let wel!!!
De tips en adviezen die u hier hebt gelezen, gaan over het vereenvoudigen van zinnen en teksten.
Vóór u zelf overgaat tot het vereenvoudigen van een tekst toch nog twee slotopmerkingen:
- Zelf een tekst aanpassen houdt ook een risico in. Wijzigingen aanbrengen aan zinslengte en
woordenschat kan een tekst soms ook moeilijker maken. Zorg ervoor dat u niet te veel
informatie steekt in korte onnatuurlijke zinnen.
- Wanneer u de tekst aanpast, kunnen er ook belangrijke nuanceringen of verbanden verloren
gaan. Zorg dat het tekstbegrip niet verloren gaat omdat de verbanden tussen de zinnen niet
duidelijk zijn. Laat daarom ook de aangepaste tekst nalezen door een objectieve neutrale
persoon.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 45

5. Woorden
- Zijn de gebruikte vaktaalwoorden nodig?
Vaktaalwoorden tonen vakkennis. In de praktijk blijkt dat in examens en opdrachten soms
vaktaalwoorden voorkomen die niet horen bij de functie waarvoor het examen is bedoeld, of
die enkel kunnen gekend zijn door mensen die al in die bepaalde functie bij een werkgever
werken.
Hetzelfde geldt voor teksten. Soms moet iemand een gebruiksaanwijzing of een instructieblad
lezen met een opsomming van vaktermen die hij in zijn praktijk nooit nodig heeft.
Niet: Wanneer moet je de bandenspanning meten?
Kandidaten moeten weten wanneer ze de bandenspanning moeten meten. Ze hoeven
het woord ‘bandenspanning’ niet te kennen in het Nederlands.
Vermijd daarom onnodig vakjargon.
Werknemers hebben uiteraard vakjargon nodig bij hun dagelijkse taakuitvoering. Let er wel op
dat in schriftelijke teksten enkel die woorden voorkomen die een werknemer ook moet kennen
voor zijn werk.
Voorbeeld: In gebruiksaanwijzingen staan veel specifieke woorden en vaktermen die een
werknemer niet hoeft te kennen. Hij moet doorgaans wel het gebruik van een machine of een
product kennen, hij moet met het product of de machine kunnen werken. Hij hoeft daarom niet
de vakterminologie te kennen.
o Gebruik enkel vaktermen die relevant zijn.
o Herschrijf daarom moeilijke handleidingen en gebruiksaanwijzingen.
o Gebruik een eenvoudige structuur, stapsgewijs, met eenvoudige zinnen, weinig
vakjargon.
o U kunt ook specifieke vaktermen omschrijven.
Ga terug naar het invulformulier.
- Worden er moeilijke woorden gebruikt?
Het gebruik van veel voegwoorden kan zinnen complex maken. Bovendien kunnen sommige
voegwoorden die vooral in schrijftaal voorkomen voor problemen zorgen.
Niet: ofschoon, mits, doch, teneinde, noch … noch, zowel … als, …
Wel: hoewel, als, maar, om, …
Samengestelde woorden kunnen eveneens problemen opleveren en kunt u vervangen door
eenvoudigere woorden.
Niet: personenauto, de openbare verlichting, …
Wel: auto, de lichten in de straat, …
Niet: de zichtbaarheid is 5 meter,
Wel: je kunt 5 meter ver zien,
Constructies met voorzetsels zoals hieronder zijn archaïsch en kunt u het best vermijden.
Niet: door middel van, met betrekking tot, ten behoeve van,
Wel: door, over of voor, voor, …
Ook werkwoorden met een vast voorzetsel kunnen problemen geven.
Niet: Die problemen komen niet vaak voor. Gebruik maken van, een mededeling doen, …
Wel: Die problemen zijn er niet vaak. Gebruiken, meedelen of zeggen, …
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 46

Ook constructies waarin werkwoorden voor het zelfstandig naamwoord staan, zijn moeilijk.
Niet: Alle door de werkgever toegezegde afspraken …
Wel: Alle afspraken die de werkgever heeft toegezegd.
Niet: Het door u te storten bedrag is 200 euro.
Wel: U moet 200 euro storten.
Vervang beroepstaal door eenvoudige alledaagse woorden.
Niet: asbest verwijderen
Wel: asbest wegnemen
Vereenvoudig zoveel mogelijk moeilijke begrippen.
Niet: werkzaamheden, beleidsrichtlijnen, woonachtig, …
Wel: werk, regels of instructies, woon, …
Als woorden niet te vervangen of te vereenvoudigen zijn, omschrijf ze dan. Maar gebruik geen
kinderlijke taal.
Voorbeeld: veiligheidsharnas, dit is om je lichaam te beschermen …
Gebruik geen holle woorden, woorden zonder betekenis, typische zinswendingen.
Niet: melden, wij rekenen op, eventuele vragen, een bepaalde activiteit, aanwezigheid, u
kunt terecht bij, onvoorziene omstandigheden, tijdig, gelieve, indien mogelijk, …
Gebruik spreektaal, geen schrijftaal.
Niet: steeds, omstandigheid, schrijfgerief, tijdig, vaker, voldoende, …
Wel: altijd, situatie, pen en papier, op tijd, meer, genoeg, …
Gebruik zoveel mogelijk transparante woorden. Sommige woorden zijn makkelijker omdat ze
in verschillende talen ongeveer hetzelfde klinken.
Niet: ongeval, verbetering, …
Wel: accident, correctie, …
Ga terug naar het invulformulier.
- Worden er typisch Nederlandse uitdrukkingen en beeldspraak gebruikt?
Voor een anderstalige leveren Nederlandse uitdrukkingen en beeldspraak problemen op. Hij
kent de uitdrukking niet en zal de betekenis van een woord proberen afleiden uit de letterlijke
betekenis.
Niet: de spits afbijten, de spanning is om te snijden, …
Wel: beginnen, er is veel spanning/stress, …
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 47

- Staan er afkortingen in?
De meeste anderstaligen kennen de gebruikelijke Nederlandse afkortingen niet. Schrijf
daarom altijd alles voluit, als u de termen echt nodig hebt.
Niet: maw,
Wel: met andere woorden, …
Ga terug naar het invulformulier.
- Staan er spelfouten of stijlfouten in?
Ook spel- en stijlfouten zorgen voor verwarring bij anderstalige kandidaten.
Let wel!!!
Niet: Hoe herkent u en doorsnijdingsvlak?
Wel: Hoe herkent u een doorsnijdingsvlak?
De tips en adviezen die u hier hebt gelezen, gaan over het vereenvoudigen van woorden.
Voor u zelf overgaat tot het vereenvoudigen twee slotopmerkingen:
- Zelf het woordgebruik aanpassen houdt ook een risico in. Wijzigingen aanbrengen aan
vakjargon en beschrijvingen geven van woorden, kan een tekst soms ook moeilijker maken.
- Wanneer u het woordgebruik aanpast, kunnen er ook belangrijke nuanceringen of verbanden
verloren gaan. Zorg dat het tekstbegrip niet verloren gaat omdat u het woordgebruik
verandert. Laat daarom ook de aangepaste tekst nalezen door een neutrale persoon.
Situatie 5: Het schriftelijk taalgebruik voldoet aan alle criteria.
Het examen of de tekst is taalkundig aangepast aan het niveau van laagtaalvaardige lezers.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 48

Deel 2: Een taalrijke context creëren
TIP 1 Visualiseer de schriftelijke context.
TIP 1.1 Gebruik meer foto’s en tekeningen.
Hang meer foto’s en tekeningen op in de werkomgeving.
Het gebruik van foto’s en tekeningen roepen een hele context op die u niet met woorden
hoeft te benoemen. Gebruikt u toch vakjargon dan zullen foto’s en tekeningen betekenis
geven aan onbekende en moeilijke worden. U hoeft de woorden niet weg te laten, maar
het taalgebruik wordt toegankelijker via het visualiseren van de taal. Werknemers kunnen
zo gemakkelijker zowel de inhoud als de taal begrijpen.
Maak naametiketten bij producten, gereedschappen en machines.
Dit is de omgekeerde beweging. Op deze manier worden laagtaalvaardige werknemers
steeds geconfronteerd met de juiste naam wanneer ze een gereedschap of een product
moeten nemen. Beeld en taal worden gekoppeld.
TIP 2 Geef werknemers de kans om teksten te leren begrijpen.
Zorg voor extra hulpmiddelen op de werkplek.
Zorg dat er op verschillende werkplekken woordenboeken, verklarende woordenlijsten,
een tekstverwerkingssysteem met spellingscontrole, beeldmateriaal, video’s, … aanwezig
zijn. Zo kunnen werknemers ook zelf op zoek gaan naar handvatten of betekenissen
wanneer ze iets niet begrijpen.
Suggesties voor woordenboeken: ‘van Dale Basiswoordenboek’’ en het van Dale
pocketwoordenboek Nederlands voor Anderstaligen’. Deze woordenboeken bevatten
uiteraard geen vaktaal, maar cursisten Nederlands vinden het handige
gebruiksinstrumenten.
Geef informatie aan Nederlandssprekenden.
Geef collega’s van laagtaalvaardige medewerkers informatie over hoe ze hun schriftelijk
taalgebruik beter kunnen verzorgen. Dit kan in een vorming of tijdens een werkoverleg.
TIP 3 Ondersteun schriftelijk taalgebruik met mondelinge uitleg.
TIP 3.1 Geef teksten zoveel mogelijk op de plaats van uitvoering.
Geeft u een medewerker een schriftelijke tekst, ga dan naar de plaats waar hij een bepaalde
opdracht moet uitvoeren of waar een bepaalde procedure van toepassing is. Daar kunt u
bovendien duidelijker uitleggen wat hij precies moet doen of wat de procedure precies inhoudt.
Op de werkplek zijn idealiter ook wandplaten, foto’s, handboeken, en andere hulpmiddelen
aanwezig. Door taal aan beelden te koppelen zorgt u ervoor dat de medewerker de taal
gemakkelijker begrijpt.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 49

Voorbeelden:
o Leg de veiligheidsprocedure uit op een werf of een werkplek waar u kunt verwijzen
naar pictogrammen over veiligheid of waar u een demonstratie kunt geven van een
veiligheidsprocedure.
o Leg de gebruiksaanwijzing van een apparaat uit aan dat apparaat.
o Overloop de onthaalbrochure wanneer u een medewerker een rondleiding geeft.
o …
Gebruik deze teksten bij voorkeur nadat u daarover instructies hebt gegeven.
TIP 3.2 Geef altijd een mondelinge toelichting bij schriftelijke teksten.
Omdat in schrijftaal dikwijls een andere terminologie wordt gebruikt dan in spreektaal
(bijvoorbeeld ‘informeren’ in plaats van ‘vertellen’, ‘aansluiten’ in plaats van ‘vastmaken’) is het
belangrijk om de teksten steeds mondeling te overlopen. Ook de hoeveelheid tekst kan een
struikelblok zijn.
Voorbeelden:
o Vertel in een werkoverleg waarover een belangrijke brief over personeelszaken gaat.
o Licht werkroosters toe: welke woorden zijn belangrijk, wat moet de medewerker nu
precies doen, …
Gebruik deze teksten bij voorkeur nadat u daarover instructies hebt gegeven.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 50

Instrument 4 – Screening mondeling taalgebruik
Taalscan
Inventariseren Analyseren Verbeteren
1. Checklisten taalgebruik 2. Screening schriftelijk taalgebruik
4. Screening mondeling taalgebruik
3. Tips toegankelijk schriftelijk
taalgebruik
5. Tips toegankelijk mondeling
taalgebruik
Met de instrumenten Screening schriftelijk taalgebruik en Screening mondeling taalgebruik kunt u het
Nederlands taalgebruik analyseren. De tips geven u informatie om het Nederlands toegankelijker te
maken voor laagtaalvaardige werknemers.
Het instrument Screening mondelinge taalvaardigheid screent of het mondeling taalgebruik van de
Nederlandssprekenden in het bedrijf of de organisatie toegankelijk is voor laagtaalvaardigen.
Handleiding
1. Doel voor de werkgever
De werkgever wil taal als struikelblok wegnemen door talige verbeteringen aan te brengen in het
mondeling taalgebruik van Nederlandssprekende werknemers die met laagtaalvaardige collega’s op
het werk communiceren.
Het mondeling taalgebruik omvat een ruime waaier van gesprekken: korte boodschappen begrijpen en
geven, instructies begrijpen en geven, langere interne en/of externe gesprekken voeren, aan
werkoverleg deelnemen, een cursus op opleiding volgen, …
2. Doel van het instrument
Het instrument Screening mondeling taalgebruik is een hulpmiddel om te screenen of het
taalgebruik van Nederlandssprekende werknemers toegankelijk is voor hun laagtaalvaardige
collega’s. Het instrument zet eveneens aan na te denken over het mondeling taalgebruik en kan de
uitvoerder inzichten geven over toegankelijk mondeling taalgebruik. Na de screening kunt u met de
tips het mondeling taalgebruik van Nederlandssprekenden toegankelijker maken voor
laagtaalvaardigen.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 51

3. Inhoud
Het instrument bestaat uit 5 luiken:
Luik 1: het niveau Nederlands
Luik 2: dialect en een duidelijke uitspraak
Luik 3: moeilijk en complex taalgebruik
Luik 4: de context
Luik 5: ondersteunende elementen bij communicatie
Het eerste deel van het instrument is een invulformulier. U vult de vragen in: ‘ja’, ‘soms of ‘neen’. Bij
elke vraag vindt u de voortgang van de screening. In deel 2 krijgt u verbeteradviezen. Deze tips kunt
u ook als checklist gebruiken, wanneer u geregeld met laagtaalvaardige collega’s op het werk moet
communiceren.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 52

Screening mondeling taalgebruik Nederlandssprekenden
Bedrijf/organisatie/afdeling: .……………………………………………………………………………………………
Mondeling taalgebruik van: ………………………………………..………………..……………………………………...
Gescreend door: ……………..………………………… Datum………………………………………..
Nederlandssprekende werknemers
1. Niveau Nederlands Ja Soms Neen
Passen de Nederlandssprekende werknemers hun taalniveau aan het niveau
van laagtaalvaardige werknemers aan?
Indien neen of soms, ga naar tip 1 en ga vervolgens verder met de screening.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
2. Dialect en een duidelijke uitspraak Ja Soms Neen
2.1 Spreken de Nederlandssprekende werknemers op deze werkplek dialect?
Zo ja, ga naar tip 2.1 en ga vervolgens verder met de screening.
Indien neen of soms, ga verder met de volgende vraag.
2.2 Spreken de Nederlandssprekende werknemers op deze werkplek duidelijk
(niet mompelen, niet binnensmonds spreken, …)?
Indien neen of soms, ga naar tip 2.2 en ga vervolgens verder met de screening.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
3. Moeilijk en complex taalgebruik Ja Soms Neen
3.1 Geven de Nederlandssprekenden op deze werkplek vaak een lange uitleg
of instructie aan laagtaalvaardige collega’s?
Zo ja, ga naar tip 3.1 en ga vervolgens verder met de screening.
Indien neen of soms, ga verder met de volgende vraag.
3.2 Geven de Nederlandssprekenden op deze werkplek vaak een
ongestructureerde uitleg of instructie aan laagtaalvaardige collega’s?
Zo ja, ga naar tip 3.2 en 3.3 en ga vervolgens verder met de screening.
Indien neen of soms, ga verder met de volgende vraag.
3.3 Gebruiken de Nederlandssprekenden op deze werkplek vaak complexe
zinnen met moeilijke woorden?
(Bijvoorbeeld: Vooraan in de map die u gisteren kreeg, zit een vragenlijst.
Voor volgende werkzaamheden gelden eventueel deze richtlijnen.)
Zo ja, ga naar tip 3.4 en ga vervolgens verder met de screening.
Indien neen of soms, ga verder met de volgende vraag.
3.4 Gebruiken de Nederlandssprekenden op deze werkplek bij het geven van
instructies en informatie vaak formeel taalgebruik (stadhuiswoorden)?
Zo ja, ga naar tip 3.4 en ga vervolgens verder met de screening.
Indien neen of soms, ga verder met de volgende vraag.
3.5 Gebruiken de Nederlandssprekenden op deze werkplek vaak moeilijke
vaktaal bij instructies en gesprekken?
Zo ja, ga naar tip 3.5 en ga vervolgens verder met de screening.
Indien neen of soms, ga verder met de volgende vraag.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 53

4. De context Ja Soms Neen
4.1 Verplaatsen de Nederlandssprekenden op deze werkplek zich naar de
plaats van actie wanneer ze een instructie of uitleg moeten geven?
Indien neen of soms, ga naar tip 4 en 5 en ga vervolgens verder met de
screening.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
4.2 Demonstreren de Nederlandssprekenden op deze werkplek hun instructie
of uitleg?
Zo ja, ga naar tip 4 en 5 en ga vervolgens verder met de screening.
Indien neen of soms, ga verder met de volgende vraag.
4.3 Gebruiken de Nederlandssprekenden op deze werkplek foto’s en
tekeningen, om hun instructie of uitleg te verduidelijken?
Indien neen of soms, ga naar tip 4 en 5 en ga vervolgens verder met de
screening.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
4.4 Gebruiken de Nederlandssprekenden op deze werkplek ook gebarentaal
en/of andere strategieën om hun instructies en uitleg te verduidelijken?
Indien neen of soms, ga naar tip 4 en 5 en ga vervolgens verder met de
screening.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
5. Ondersteunende elementen bij communicatie Ja Soms Neen
5.1 Controleren de Nederlandssprekenden op deze werkplek of
laagtaalvaardigen de instructie of de uitleg hebben begrepen?
Indien neen of soms, ga naar tip 6 en ga vervolgens verder met de screening.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
5.2 Stimuleren de Nederlandssprekenden op deze werkplek laagtaalvaardigen
om Nederlands te spreken? (Bijvoorbeeld: door te laten verwoorden wat ze
doen, waarom ze iets doen, uitnodigen om vragen te stellen, gesprekken
bevorderen tijdens informele momenten.)
Indien neen of soms, ga naar tip 7 en ga vervolgens verder met de screening.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
5.3 Oefenen de Nederlandssprekenden op deze werkplek op voorhand
gesprekken met laagtaalvaardige collega’s?
Indien neen of soms, ga naar tip 8 en ga vervolgens verder met de screening.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
5.4 Verbeteren de Nederlandssprekenden op deze werkplek de fouten van
laagtaalvaardige collega’s op een respectvolle manier?
Indien neen of soms, ga naar tip 9 en ga vervolgens verder met de screening.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
5.5 Creëren de Nederlandssprekenden op deze werkplek extra kansen voor
laagtaalvaardige collega’s om hun Nederlands te oefenen?
(Bijvoorbeeld: gecombineerde ploegen, een introductie bij nieuwe
medewerkers, anderstalige verslag laten doen ipv de
Nederlandssprekenden, …)
Indien neen of soms, ga naar tip 10 en ga vervolgens verder met de screening.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
5.6 Zijn er Nederlandssprekenden aangesteld als taalpeter of -meter?
Indien neen of soms, ga naar tip 11 en ga vervolgens verder met de screening.
Zo ja, ga verder met de volgende vraag.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 54

Instrument 5: Tips voor toegankelijk mondeling taalgebruik
Taalscan
Inventariseren Analyseren Verbeteren
1. Checklisten taalgebruik 2. Screening schriftelijk taalgebruik
4. Screening mondeling taalgebruik
3. Tips toegankelijk schriftelijk
taalgebruik
5. Tips toegankelijk mondeling
taalgebruik
In dit deel vindt u verbeteradviezen om het taalgebruik van Nederlandssprekende werknemers
toegankelijker te maken, te verbeteren en te stimuleren. Eerst krijgt u tips om de taalcontext voor
laagtaalvaardige werknemers te vereenvoudigen. Daarna krijgt u adviezen over het creëren van een
taalrijke context. Tot slot vindt u nog een aantal andere tips die niet direct thuis horen in de eerste 2
categorieën, maar die u wel stimuleren om een betere en rijkere taalcontext te creëren.
U vindt hier uitsluitend tips om zelf het taalgebruik in uw werkcontext aan te passen, dit wil
zeggen talige acties die de werkgever en de Nederlandssprekende collega’s nemen om het
taalgebruik in het bedrijf of de organisatie te verbeteren.
U vindt hier geen tips om het taalgebruik van de laagtaalvaardige of anderstalige werknemer te
verbeteren. Om dit doel te realiseren, organiseert de werkgever het best een cursus Nederlands op
de werkvloer. De taalcoach of de taaldocent van de cursus zal dan de checklisten van de Taalscan en
de analyse kunnen gebruiken als basis om het mondeling taalgebruik van de anderstalige werknemer
te verbeteren. Hij heeft met dit overzicht een lijst van talige elementen waarmee de anderstalige op
het werk wordt geconfronteerd.
Achteraan vindt u wel een advies voor het management. Het bedrijf kan een aantal taalacties
ondernemen om het taalgebruik van de laagtaalvaardige werknemer te verbeteren.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 55

Tips – Het taalgebruik van Nederlandssprekende werknemers verbeteren
1. De taalcontext vereenvoudigen
TIP 1 Maak een inschatting van de noodzakelijke taalvaardigheid van een functie.
TIP 1.1 Probeer een zicht te krijgen op het taalniveau en de talige competenties van de
laagtaalvaardige collega’s
5 Bijlage 2
6 Bijlage 3
7 Bijlage 4
Probeer een juiste inschatting te maken van het niveau Nederlands en de noodzakelijke talige
competenties van een functie. Dit is geen makkelijke opgave.
U kunt hiervoor de beschrijving van de taalniveaus van het Common European Framework
(CEFR) 5 , het beschrijvingsschema voor zelfbeoordeling 6 en de can-do formuleringen van
ALTE 7 bekijken.
De uitgangspunten hiervoor zijn de competenties die in een functie of een beroepssituatie
vereist zijn. Dit geeft slechts een inschatting van wat iemand per niveau Nederlands moet
kunnen voor de vaardigheden: begrijpen (luisteren en lezen), spreken en schrijven.
De beschreven niveaus zijn A1, A2, B1, B2, C1 en C2. Bijlage 2 toont u ook welke modules
Nederlands als tweede taal (NT2) hiermee overeenkomen.
Met behulp van bijlage 5, het stappenplan om minimale talige competenties van een
functie te bepalen, kunt u ook samen met een procesbegeleider of een taaldocent
Nederlands een inschatting maken van de talige competenties die iemand idealiter beheerst
bij de uitvoering van een functie.
Let wel! Het bepalen van minimale talige competenties en het niveau Nederlands is een
moeilijke en ook een tijdrovende opdracht. De bijgevoegde beschrijvingen en het
stappenplan zijn slechts handvatten om het globale taalniveau in te schatten. Een
taalkundige kan u hierin wellicht veel beter op weg zetten. Bijvoorbeeld wanneer een bedrijf of
een organisatie een cursus Nederlands op de werkvloer organiseert, dan kan de taaldocent of
taalcoach u hierin beter ondersteunen. U kunt hiervoor ook contact opnemen met het Huis van
het Nederlands Antwerpen.
Onderstaande tips kunnen u zeker op weg helpen om het mondeling taalgebruik op de
werkplek toegankelijker te maken voor laagtaalvaardige collega’s.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 56

TIP 1.2 Hou ook rekening met de inhoudelijke achtergrond van een laagtaalvaardige
werknemer.
Ga ook na of er geen inhoudelijk probleem is in plaats van een taalvaardigheidsprobleem.
Wanneer een werknemer nauwelijks iets zegt of moeite heeft om iets te zeggen, dan kan het
ook zijn dat hij inhoudelijk een opdracht of informatie niet begrijpt.
U kunt bijvoorbeeld eerst vragen wat ze al over een onderwerp weten, eventueel uit ervaring
of uit scholing. Voorkennis oproepen en verbanden tussen die voorkennis en de huidige
opdracht/taak expliciet maken, draagt bij tot een beter begrip van de opdracht of de taak.
Ga terug naar het invulformulier.
TIP 2 Spreek duidelijk en algemeen Nederlands.
TIP 2.1 Spreek geen dialect.
Anderstalige werknemers leren tijdens hun Nederlandse lessen het juiste taalgebruik
Nederlands en geen dialect. Wanneer zij van hun Vlaamse collega’s een opdracht of
instructie krijgen in het Antwerps of het Oost-Vlaams is het logisch dat ze dit niet altijd
begrijpen. Nederlandssprekenden spreken met laagtaalvaardige werknemers het beste
Standaardnederlands. Dit wil niet zeggen dat zij een onnatuurlijk Nederlands moeten praten,
wel dat ze hun taalgebruik wat moeten oppoetsen.
Toch werkt dialect in twee richtingen en is het spreken van dialect een wisselwerking tussen
de Vlaamse collega en de anderstalige. Wanneer een Vlaamse collega zich bewust is van zijn
taalgebruik, zal hij zijn taalgebruik beter kunnen aanpassen in een gesprek met zijn
anderstalige collega. Anderzijds kan de anderstalige werknemer ook wat dialect leren van zijn
Vlaamse collega.
Ga terug naar het invulformulier.
TIP 2.1 Spreek duidelijk.
Sommige werknemers mompelen, spreken binnensmonds, snel of articuleren onvoldoende.
Dit kan voor begripsverwarring zorgen bij anderstalige werknemers die nog niet zo goed
Nederlands kennen. Articuleren of trager spreken zorgt al voor heel wat duidelijkheid.
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 57

TIP 3 Maak mondeling taalgebruik toegankelijk.
TIP 3.1 Geef niet te veel informatie ineens.
Geef geen kennis om de kennis. Werknemers moeten gegeven informatie over bijvoorbeeld
nieuwe reglementen of veiligheidsinstructies kennen en kunnen toepassen. Ze moeten die
informatie niet reproduceren. Overstelp hen niet met informatie die ze niet nodig hebben. Geef
geen overbodige informatie. Geef alleen uitleg die op het moment dat u een instructie geeft
belangrijk is.
Bereid de informatie goed voor. Wat wilt u precies vertellen? Welke informatie hebben zij
precies nodig? Zo kunt u overtollige informatie schrappen. Maak duidelijk wat u precies
wilt verwoorden en hoe u dat wilt doen. Wat werknemers op dat moment niet (of nog niet)
moeten weten of moeten toepassen, schrapt u het beste op voorhand uit de informatie.
Na deze voorbereiding weet u precies welke woorden ze expliciet moeten kennen. Wees
hierin selectief en schrap balast. Concentreer u enkel op woorden die ze echt moeten
kennen.
Voor het informatiemoment geeft u de laagtaalvaardige werknemers eerst de grote lijnen
van wat u wilt vertellen. Schrijf een aantal punten op een bord of toon een aantal foto’s die
de grote lijnen weergeven. Zo richt u de aandacht op de belangrijkste informatie.
Evalueer na uw betoog of ze de nieuwe informatie kunnen toepassen. Geef de
werknemers eventueel een opdracht waaruit blijkt of ze de informatie hebben begrepen.
Zo kunt u zien of ze de informatie hebben geïntegreerd.
Voorbeelden: een vakantieformulier invullen, een ladder veilig zetten, …
Ga terug naar het invulformulier.
TIP 3.2 Structureer uw uitleg.
Wanneer u toch wat meer informatie ineens moet geven, dan kunt u de informatie
verdelen in fasen. Per fase geeft u enkel de informatie of de instructie die op dat moment
relevant of nodig is.
Let er dan wel op dat de verbanden tussen de verschillende fasen duidelijk zijn. Wanneer
u de informatie te veel verknipt, dan is de kans reëel dat het geheel niet meer duidelijk is.
Zorg daarom voor een logische opbouw en geef eerst een overzicht van de verschillende
fasen of stappen. Voeg daar onmiddellijk de verbanden aan toe (want, omdat, daarom).
Geef de verbanden vooral met visuele ondersteuning, tijdens een demonstratie, in een
reële context.
Formuleer bij langere informatiesessies ook eerst het doel van de informatie. Zo weten
werknemers ook duidelijker wat ze daarna met de informatie moeten doen.
Bijvoorbeeld: Moeten ze een opdracht uitvoeren? Moeten ze de grote lijnen begrijpen en
weten? Moeten ze na elke fase iets doen? Moeten ze ook de details begrijpen en
onthouden? Moeten ze iets noteren?
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 58

Gebruik eenvoudige taal bij instructies.
Voor instructies bij complexe opdrachten wordt al te vaak ook een erg complexe taal
gebruikt. De instructie op voorhand uitschrijven en zo verplicht worden om over de
verwoording na te denken, kan een uitkomst bieden.
Niet: Nadat je deze kopieën gemaakt hebt, dien je ze in de juiste postbakjes te
klasseren en vervolgens stuur je een mail naar alle betrokkenen waar ze de
nodige documenten kunnen vinden.
Wel: Maak eerst de kopieën. Sorteer ze in de postbakjes van je collega’s. Stuur
een mail naar je collega’s. Zeg in de mail dat de documenten in de postbakjes
liggen.
Controleer of de instructie is aangekomen.
Het is niet voldoende om, na het geven van de instructie, te vragen of de opdracht is
begrepen.
Niet: Heeft iedereen de opdracht begrepen? Is het duidelijk? Ja? Begin dan maar!’
Voor sommigen is het absoluut niet evident om toe te geven dat ze iets niet hebben
gesnapt. Het effect is veel groter wanneer iemand de opdracht moet herhalen. Dit is zeker
bij zeer laagtaalvaardigen, een goede taaloefening in luisteren en spreken.
Deel materiaal uit voor of na het geven van de instructie.
Wanneer u tijdens de instructie teksten of ander materiaal uitdeelt, dan kan een deel van
de instructie of de hele instructie, verloren gaan. Dan moet u het daarna nog eens
overdoen. Als u eerst materiaal uitdeelt, moeten de werknemers even de tijd krijgen om
het materiaal in te kijken. Het is dan wel lastiger om de aandacht opnieuw te trekken,
omdat sommige werknemers toch al ijverig beginnen te lezen of te werken (zonder echt te
weten wat ze moeten doen). Geef daarom eerst de instructie en deel pas daarna het
materiaal uit.
Zorg eerst voor de praktische organisatie, geef dan de instructie.
Het mobiliseren van werknemers voor een opdracht kan een zeer fysiek gebeuren zijn.
Zet de werknemers altijd eerst samen voor het geven van de instructie en wacht tot
iedereen zijn plek heeft gevonden, anders gaan de gegeven instructies verloren in het
rumoer.
Wijzig een gegeven instructie nooit tijdens de uitvoering.
Wanneer u merkt dat ondanks alles de instructie toch niet duidelijk is, is het slechtste wat
u kunt doen de opdracht aanpassen, bijvoorbeeld een bepaalde fase laten overslaan.
Wie na een mislukte instructie probeert de opdracht te vereenvoudigen, maakt het
meestal nog ingewikkelder. Beter is om wel bij de opdracht te blijven maar de
instructiefase te hernemen, eventueel enkel voor wie niet op het juiste spoor zit.
Zet kernwoorden op papier. Dat geeft visuele ondersteuning.
Laat de mondelinge instructie samengaan met het noteren van een aantal kernwoorden
op papier, zodat de werknemer een samenvatting van de uitleg voor zich heeft en ernaar
kan teruggrijpen als hij niet precies meer weet wat te doen. Als de werknemer voor het
uitvoeren van een taak materiaal nodig heeft, toon dan ook tijdens de uitleg waar het ligt.
De kernwoorden kunnen trouwens met behulp van de werknemer op papier gezet worden
terwijl hij de instructies herhaalt. Een beeld zegt soms meer dan honderd woorden.
Wanneer er goede illustraties beschikbaar zijn om de instructie te ondersteunen, gebruik
ze dan.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 59

Splits instructies op in verschillende, aansluitende opdrachten.
Als een opdracht uit verschillende opeenvolgende stappen bestaat, geef dan de instructie
bij elk van de stappen. Het heeft geen zin om de hele opdracht op voorhand uit te leggen.
Beperk de instructie tot datgene wat voor die fase relevant is. Geef duidelijk aan dat er
nog stappen volgen en schets op voorhand naar welk eindproduct er gewerkt wordt.
TIP 3.3 Standaardiseer een aantal formuleringen
Gebruik dezelfde structuur bij veel gebruikte instructies.
Maak een overzicht van veel gebruikte instructies. Gebruik dan geregeld dezelfde
terminologie en woorden, dezelfde structuur. Op deze manier moeten werknemers slechts
1 keer de terminologie van instructies leren.
Bied een duidelijke en eenvoudige structuur aan wanneer werknemers zelf
instructies moeten geven.
Wanneer u een structuur aangeeft, dan past deze structuur in het geheel van de
aanpassingen en verbeteringen die u doorvoert. Wanneer werknemers op de hoogte zijn
van de tips, dan kunnen ze uiteraard de structuur zelf opstellen.
Ga terug naar het invulformulier.
TIP 3.4 Doseer uw taal evenwichtig. Maak het niet te complex of te moeilijk.
Stop niet te veel informatie in korte onsamenhangende zinnen. Geef betekenisvolle informatie.
Maak korte enkelvoudige zinnen met eenduidige woorden, maar maak het niet te kinderlijk.
Blijf correct Nederlands spreken.
Maak weinig tot geen samengestelde zinnen als dat niet nodig is om je boodschap over
te brengen of je doel te bereiken. Spreek in enkelvoudige zinnen.
Niet: Vooraan in de map die u op de cursus gekregen hebt, zit een vragenlijst.
Wel: U hebt een map gekregen tijdens de cursus. Vooraan in de map zit een
vragenlijst.
Spreek met eenvoudige woorden en zinnen. Maar spreek wel correct. Vervoeg
werkwoorden en spreek lidwoorden uit.
Niet: Vooraan map zitten vragenlijst.
Wel: Vooraan in de map zit de vragenlijst.
Niet: Morgen jij naar werf gaan.
Wel: Morgen moet jij naar de werf gaan.
Geef niet te veel synoniemen, gebruik hetzelfde woord wanneer u daarmee uw doel wilt
bereiken. Synoniemen kunnen verwarring scheppen.
Niet: ploegbaas, chef, baas, meestergast (wanneer u dezelfde persoon bedoelt)
Wel: ploegbaas (kies het meest gebruikte woord)
Vereenvoudig zoveel mogelijk moeilijke begrippen.
Niet: werkzaamheden, richtlijnen
Wel: werk, regels of instructies
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 60

Gebruik geen holle woorden of woorden zonder betekenis.
Niet: Hebt u nog eventuele vragen?
Wel: Hebt u nog vragen?
Niet: Die bepaalde activiteit moet in aanwezigheid van alle werknemers worden
uitgevoerd.
Wel: Alle werknemers doen die activiteit.
Gebruik spreektaal, geen schrijftaal.
Niet: steeds, schrijfgerei, tijdig, vaak, voldoende, …
Wel: altijd, pen en papier, op tijd, dikwijls, genoeg, …
Ga terug naar het invulformulier.
TIP 3.5 Pas op met vaktaal en beroepstaal.
Gebruik geen onnodig vakjargon en let op met vaktermen die een werknemer nog niet
kent. Uiteraard hebben werknemers vaktaal nodig in een werkcontext. Daarom moeten
werknemers ook vaktaal leren. Hoe een werknemer nieuwe woorden leert, leest u in tip 5.
Toch maken nieuwe ongekende vaktermen het begrip zeer moeilijk. Voor een
gespecialiseerd vakman of een werknemer met ervaring is een term heel logisch. Voor
een beginnend werknemer of een anderstalige niet. Vraag u daarom steeds af of de
vaktermen die u gebruikt nieuw zijn voor de werknemer of al gekend kan zijn.
Gebruik enkel die termen die relevant zijn in een bepaalde situatie. Wanneer een vakterm
te specifiek is en zelden of nooit voorkomt, dan zoekt u beter een andere term.
Vaktermen gebruikt u ook het beste op de plaats waar die vakterm gebruikt wordt,
bijvoorbeeld bij een product dat u kunt tonen, een machine die u kunt bedienen, een
handeling die u kunt uitvoeren.
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 61

TIP 4 Visualiseer de mondelinge instructie of informatie in een gesprek.
Gebruik gebaren, voorwerpen, tekeningen of een demonstratie wanneer u een instructie geeft of een
gesprek voert. Dit betekent niet dat je taal vervangt, maar dat ze via deze visualisaties toegankelijk
wordt. Zo leren de laagtaalvaardige werknemers de koppeling tussen het woord en het beeld.
TIP 4.1 Geef de boodschap op de plaats van actie.
Geeft u een medewerker een instructie of een uitleg, ga dan naar de plaats waar hij die
opdracht moet uitvoeren. Daar kunt u bovendien duidelijker uitleggen wat hij precies moet
doen. Op de werkplek zijn idealiter ook wandplaten, foto’s, handboeken, en andere
hulpmiddelen aanwezig. Door taal aan beelden te koppelen zorgt u ervoor dat de medewerker
de taal gemakkelijker begrijpt.
Voer een werkbespreking ook uit op de werkplek. U hebt dan de mogelijkheid om ter plaatse
dingen aan te wijzen of uit te beelden. Wanneer er problemen zijn met de werking van een
machine, dan kunt u problemen beter bespreken en oplossen.
Denk vooraf goed na over het kader van waaruit u een instructie of informatie wilt geven.
TIP 4.2 Demonstreer uw mondelinge informatie.
Wanneer u een nieuwe techniek moet tonen, of een nieuwe machine moet uittesten, geef dan
de opdracht aan de machine en vertel telkens wat u precies doet. Zo heeft de
laagtaalvaardige een duidelijk beeld van wat hij moet doen.
Geef een zo nauwkeurig mogelijke mondelinge beschrijving van wat u demonstreert. Zorg
ervoor dat u de handelingen uitvoert, wanneer u ze benoemt.
Laat de demonstratie verlopen vanuit het gezichtspunt van de werknemer. Doet u dit niet
dan zal de werknemer die tegenover u staat informatie soms foutief begrijpen of
interpreteren, bijvoorbeeld wanneer u richtinggevende woorden gebruikt (rechts, links,
achteruit, …).
Breng de handelingen aan vanuit informatie die u al eens eerder gegeven hebt, vanuit
inzichten die werknemers al hebben. Dit is opnieuw een betekenisvol kader aanbieden.
Een bepaalde handeling leidt tot een bepaald effect. Verwoord dit effect niet, maar laat de
werknemer dit zelf ervaren. Dit leidt tot inzichten. Pas daarna verwoordt u de inzichten.
Voorbeeld: laat een werknemer eerst een onveilige ladder ervaren.
TIP 4.3 Ondersteun uw mondelinge informatie met foto’s, tekeningen.
Het gebruik van foto’s en tekeningen roept een hele context op die u niet met woorden hoeft te
benoemen. Gebruikt u toch vakjargon dan zullen foto’s en tekeningen betekenis geven aan
onbekende en moeilijke woorden. U hoeft de woorden niet weg te laten, maar het taalgebruik
wordt toegankelijker via het visualiseren van de taal. Werknemers kunnen zo gemakkelijker
zowel de inhoud als de taal begrijpen.
Foto’s en tekeningen zorgen meer voor een betekenisvol kader en creëren mee de context.
Dit geeft laagtaalvaardige werknemers de kans om sneller verbanden te leggen en meer
inzicht te krijgen in procedures OF een opeenvolging van werkinstructies. Let er echter op dat
u het beeld en de taal samen aanbiedt. Door beelden te koppelen aan taal zullen die beelden
ook achteraf op een betekenisvolle manier het gebruik van taal begeleiden. Als die beelden
oorspronkelijk los van taal worden aangeboden, dan zal de koppeling beeld/taal achteraf veel
moeilijker zijn. Zorg er wel voor dat de beelden effectief naar iets verwijzen.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 62

Voorbeelden:
o Bespreek het veiligheidsreglement met foto’s die woorden of begrippen of een
opeenvolging van handelingen, verduidelijken.
o Hang foto’s en tekeningen op met begeleidende tekst (slechts enkele korte
zinnen) op de werkplek. Geef dit eventueel ook mee aan de laagtaalvaardige
werknemer. Verwijs tijdens een uitleg over een taak, een proces of een procedure
naar de foto’s.
o Hang ook wandplaten en foto’s met namen (van producten, gereedschappen,
machines) op plaatsen waar laagtaalvaardige werknemers hun instructies krijgen.
Dikwijls krijgen ze hun dagelijkse instructies op een algemene werkplek en niet op
de werkplek waar ze hun specifieke taak uitvoeren of waar hun materiaal
aanwezig is. Op deze manier kan men tijdens het geven van instructies steeds
verwijzen naar de foto’s of de wandplaten.
TIP 4.4 Maak een beeldverhaal van uw mondelinge informatie.
Maak een overzicht van de meeste instructies. Pas de informatie, de zinnen en de
woordenschat aan door gebruik te maken van de hierboven vermelde tips. Visualiseer zo
veel mogelijk stappen met duidelijke foto’s en tekeningen. Maak een opeenvolging van de
verschillende stappen met foto’s.
Maak een overzicht van de meeste informatiemomenten. Pas de inhoud, de zinnen en
de woordenschat aan door gebruik te maken van de hierboven vermelde tips. Visualiseer
zo veel mogelijk stappen met duidelijke foto’s en tekeningen. Maak een opeenvolging van
de verschillende stappen met foto’s.
Voorbeeld: verschillende veiligheidsprocedures, EHBO, …
TIP 4.5 Gebruik schriftelijke communicatie vooral als ondersteuning bij mondelinge
communicatie.
Wanneer u informatie geeft aan de werknemer, zorg dan ook voor een duidelijke
schriftelijke neerslag. Deze schriftelijke informatie moet het verhaal op een herkenbare
manier verwoorden en schematiseren. Zorg er wel voor dat dit past binnen het kader, de
achtergrond en de cultuur van de werknemer. Dit geeft sommige laagtaalvaardigen een
houvast. Pas hierbij wel de tips toe die vermeld zijn bij het verbeteren van het schriftelijk
taalgebruik.
Schrijf tijdens het betoog ook de grote lijnen op een bord of een blad papier. Dit geeft de
grote structuur weer van de informatieopdracht. Hierdoor hebt u achteraf ook de kans om
aan de hand van deze structuur de essentie nog eens kort te herhalen.
TIP 4.6 Creëer voorwaarden op de werkplek om instructies en informatie te visualiseren.
Zorg voor mogelijkheden om informatie te visualiseren.
Zorg dat er notitieblokken, een whiteboard of schoolborden op de werkplek zijn. Geef
anderstaligen de kans EN DE TIJD om sommige taalelementen op te schrijven. Geef ook
Nederlandssprekenden de kans om hun uitleg te ondersteunen met een schema, of om al
eens een woord op de muur of op een bord te schrijven.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 63

Geef tijd om teksten te visualiseren.
Het ontwikkelen of creëren van bovenvermelde tips kost uiteraard tijd. Geef iemand
tijdelijk wat ruimte en tijd om een beeldverhaal te ontwikkelen van een procedure of om
geschikte foto’s te zoeken en op te hangen in de werkruimte.
TIP 5 Leg woorden uit.
TIP 5.1 Gebruik nieuwe begrippen en woorden eerst in zoveel mogelijk contexten die voor een
werknemer duidelijk en gekend zijn.
Eerst moeten nieuwe begrippen of woorden receptief gekend zijn (dit wil zeggen: het woord
kunnen herkennen en weten wat het betekent), pas dan kan een werknemer deze woorden
productief/actief gebruiken in zijn taal. Dit kunt u vergelijken met het taalgebruik van een kind.
Vooraleer een kind zijn eerste woorden uitspreekt, heeft het honderduit nieuwe en voor hem
ongekende woorden opgevangen. Het duurt een tijdje vooraleer nieuwe woorden ook effectief
gebruikt worden in het dagelijks taalgebruik. Of nog: het lukt u misschien wel om (stukken uit)
een krantenartikel in een andere taal te begrijpen, maar u kunt niet zonder hulp van het artikel,
in die taal vertellen wat de inhoud ervan is. Met andere woorden: u weet meer receptief dan u
actief/productief kunt gebruiken. Dat is ook het geval bij anderstaligen die het Nederlands
leren.
Ga ervan uit dat werknemers de taal niet altijd moeten reproduceren als dat niet nodig is.
Verwacht van een werknemer niet om bepaalde nieuwe woorden onmiddellijk te gebruiken,
herhaal geregeld de nieuwe woorden in wisselende contexten. Daarna zal de werknemer de
nieuwe woorden opnemen in zijn taalgebruik.
TIP 5.2 Zorg voor betekenisvolle contexten.
Laagtaalvaardige werknemers nemen veel informatie op uit de omgeving. Geef daarom
nieuwe informatie zoveel mogelijk in een bekende praktijksituatie. Ga naar een werf wanneer
u informatie wilt geven over de taakverdeling op de werf. Dit geeft werknemers meer kansen
om inzicht te krijgen in de opeenvolging van taken, om duidelijker te begrijpen waarover het
precies gaat.
Denk daarom vooraf goed na over het kader van waaruit u nieuwe informatie geeft. Ga na
welke informatie al gekend is en ga vanuit dat kader verder. Zorg voor een logische en
stapsgewijze opeenvolging in de uitleg.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 64

TIP 5.3 Leg moeilijke woorden uit of toon ze.
Gebruik zowel verbale als non-verbale manieren om de betekenis van woorden duidelijk
te maken. Het is belangrijk om te variëren in uw aanpak.
Non-verbaal:
Voorwerpen
Foto’s en tekeningen (zonder te veel afleidende details)
Ondersteunende gebaren, uitbeelden
Geluiden
Verbaal:
Beschrijvingen en definities: zorg er wel voor dat de beschrijving of de definitie niet
moeilijker is dan het woord zelf. Een definitie kan snel heel abstract zijn.
Voorbeelden of voorbeeldzinnen
Synoniemen of tegengestelden
Gradaties
Categorieën
In combinatie met andere woorden
Vertalen: maar let op met vertalen. Zie tip 5.5.
Uiteraard kunt u bij het uitleggen een combinatie van verbale en non-verbale manieren
gebruiken. Hoe minder Nederlands de werknemer kent, hoe belangrijker de non-verbale
ondersteuning is.
Bied kernbegrippen aan.
Denk goed na over welke woorden de laagtaalvaardige collega zeker moet kennen. Bied
deze woorden duidelijk aan, schrijf ze op (op een bord, op de muur, …) tijdens uw uitleg of
instructie.
Benadruk de nieuwe term met een duidelijke uitspraak, opvallende intonatie en herhaling.
De werknemer kan zelf een woordschrift aanleggen.
Geef de anderstalige werknemer de kans om zelf een woordschrift samen te stellen met
veel voorkomende vaktermen en beroepstaalwoorden. Hij kan hierin een omschrijving
noteren, een voorbeeldzin, de verklaring, een tekening of de vertaling.
Zorg er eveneens voor dat de laagtaalvaardige weet bij wie hij terecht kan wanneer hij iets
niet begrijpt. Dit is ofwel een collega, een directe leidinggevende of zijn taalpeter of –
meter. Zie hiervoor tip 11.1.
TIP 5.4 Leg spreekwoorden en gezegdes uit.
In het Nederlands zitten veel uitdrukkingen en gezegdes. Sommige mensen spreken ook met
een zeer bloemrijke woordenschat. Voorbeelden: dat gaat te ver, hij stond op zijn achterste
poten, hij begreep er geen snars van, hij heeft stalen zenuwen, …
Voor Nederlandssprekenden zijn deze uitdrukkingen meestal wel duidelijk, voor anderstaligen
vormen ze een struikelblok om een uitleg volledig te volgen. Let er in uw taalgebruik op dat u
gezegdes en uitdrukkingen zoveel mogelijk vermijdt. Doet u dat niet, leg dan uitdrukkingen uit.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 65

TIP 5.5 Wees voorzichtig met vertalingen.
Vertalen is zeker geen taboe wanneer u snel een bepaald doel wilt bereiken, namelijk een
opdracht die snel moet uitgevoerd worden. Op lange termijn ontneemt u de
laagtaalvaardige leerkansen om de taal echt onder de knie te krijgen. Hij kan immers
verwachten dat u toch het woord vertaalt.
Anderstalige werknemers die voor elkaar vertalen in de eigen taal, een taal die u helemaal
niet kent, houdt ook risico’s in. U hebt helemaal geen garantie op het resultaat. De kans
bestaat dat er fouten of onvolledigheden in de vertaling zitten. U weet immers helemaal
niet of de werknemer die vertaalt, zelf uw informatie goed begrepen heeft.
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 66

2. Een taalrijke context creëren
TIP 6 Controleer begrip.
TIP 6.1 Laat een opdracht uitvoeren.
Laat de werknemer een opdracht uitvoeren om te checken of hij de informatie begrepen heeft.
Hij moet immers in de meeste gevallen de talige informatie niet kunnen reproduceren of
vertellen. De uitvoering van een opdracht geeft u de garantie of hij de talige informatie
begrepen heeft.
TIP 6.2 Stel gerichte vragen.
Stel geen vragen waarbij de collega enkel met ‘ja’ en ‘neen’ kan antwoorden. De kans is groot
dat de laagtaalvaardige werknemer ja knikt en zwijgt. U gaat er dan vanuit dat de werknemer
de instructie of uitleg begrepen heeft en dat is niet altijd zo.
Met een open vraag dwingt u de laagtaalvaardige collega wel om een volledig antwoord te
formuleren.
Niet: Hebt u de instructie begrepen? Zijn er nog vragen?
Wel: Wat moet u precies doen?
Wanneer de werknemer de open vraag toch niet begrijpt, ontleed dan uw vraag in meerdere
kleine gesloten vragen. Deze vragen vereisen minder taalvaardigheid.
Voorbeelden: van open naar meer gesloten
Hoe moet je dit werkplan invullen?
Moet je eerst x en dan y invullen?
Moet je hier x invullen?
TIP 6.3 Stel eenvoudige vragen.
Een complexe vraag nodigt niet uit tot antwoorden. U weet dan ook niet waarmee de
laagtaalvaardige precies een probleem heeft. Heeft hij het niet begrepen? Kent hij het
antwoord niet? Kan hij de opdracht om één of andere reden niet uitvoeren?
Gebruik daarom eenvoudige en eenduidige vragen.
TIP 6.4 Stel één vraag tegelijk.
Wanneer u meerdere vragen tegelijkertijd stelt, dan kan het zijn dat de werknemer een deel
van het antwoord vergeet. Hij moet dan teveel informatie tegelijkertijd verwerken.
TIP 6.5 Laat de werknemer zelf het antwoord zoeken.
Geef de werknemer genoeg tijd om na te denken en een antwoord te formuleren. Onderbreek
hem niet onmiddellijk. Dring ook het juiste antwoord niet op wanneer hij het nog niet helemaal
begrepen heeft. Herhaal dan de instructie of de uitleg.
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 67

TIP 7 Stimuleer werknemers om te spreken.
Tip 7.1 Grijp elk moment om werknemers aan het woord te laten.
Tijdens het werk kunt u geregeld anderstalige werknemers vragen om te verwoorden wat ze
op dat moment doen of waarom ze iets doen. Leg er duidelijk de nadruk op dat dit niet is om
hen te controleren wel om hen te stimuleren hun taal te oefenen.
Nodig alle werknemers uit om problemen te signaleren of vragen te stellen waneer iets niet
duidelijk is of wanneer ze iets niet hebben begrepen.
TIP 7.2 Bevorder het speken van Nederlands tijdens informele momenten.
Sociale contacten zijn zeer belangrijke onbewuste taaloefeningen. Probeer af en toe eens een
discussie tijdens de pauze uit te lokken. Stel vragen aan de anderstalige werknemers
waardoor ze gestimuleerd worden om aan het gesprek deel te nemen.
Dit bevordert ook een open klimaat tussen alle werknemers.
Ga terug naar het invulformulier.
TIP 8 Oefen gesprekken op voorhand.
TIP 8.1 Bereid werkoverleg voor.
Betrek laagtaalvaardige collega’s bij het werkoverleg. Het is niet altijd gemakkelijk om in groep
in het Nederlands informatie, procedures of processen te bespreken. Werknemers moeten
zich al zeker voelen over hun taalgebruik vooraleer ze voldoende lef en durf hebben om te
participeren.
Volgende tips kunnen helpen:
Neem de agenda samen door.
Bekijk bij welke onderdelen de medewerker iets wil inbrengen. Bereid de taal die hij
hiervoor nodig heeft voor, licht een aantal onderwerpen al even toe zodat de grote lijnen
voor de laagtaalvaardige werknemer al duidelijk zijn voor de vergadering. Zo kan hij zich
ten volle toeleggen op de details of op zijn eigen inbreng.
Bereid de inbreng van de laagtaalvaardig medewerker voor.
Wanneer de medewerker zelf iets wil inbrengen, dan kunt u de talige elementen al samen
even bekijken en oefenen. Wat wil de werknemer precies zeggen? Hoe kan hij dat
zeggen? Welke reacties kan hij verwachten? Hoe kan hij reageren?
Structureer de vergadering.
Een vergadering is gebaat met een duidelijke structuur. In een vergadering met
verschillende laagtaalvaardigen is een goed gestructureerd overleg nog belangrijker.
Wanneer mensen door elkaar praten, zal de laagtaalvaardige veel minder kunnen
begrijpen. Zorg ervoor dat iedereen aan bod komt, maar dat mensen niet door elkaar
praten.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 68

TIP 8.2 Oefen telefoongesprekken.
Iedereen moet wel eens een telefoongesprek voeren op het werk. Sommige mensen
telefoneren graag, anderen niet. Sommige laagtaalvaardigen durven ondanks hun beperkte
kennis van het Nederlands snel telefoneren, andere weer niet.
Volgende tips kunnen mensen stimuleren:
Bereid gesprekken voor.
Inventariseer situaties en reacties. Maak een lijstje met een aantal standaardzinnen.
Oefen geregeld een aantal standaardgesprekken zoals het doorverbinden met een
collega. Op deze manier weet de anderstalige wat hij moet zeggen en kan hij beter
reageren op een aantal situaties.
Stimuleer anderstaligen om de telefoon aan te nemen.
Geef hen de gelegenheid om telefoongesprekken te voeren. Bespreek achteraf hoe het
telefoongesprek verlopen is.
TIP 8.3 Bereid ook gesprekken met externen voor.
In een gesprek met een externe, bijvoorbeeld een klant, is het zeker belangrijk om de
laagtaalvaardige werknemer te helpen. In dit soort gesprekken is er niet steeds ruimte voor
vallen en opstaan. U kunt samen met de werknemer de inhoud en het woordgebruik
overlopen. Wanneer het ook gaat over langere instructies of informatie, dan bekijkt u samen
ook even de structuur.
TIP 8.4 Geef fiches met standaardformuleringen.
Wanneer het bedrijf al een cursus Nederlands op de werkvloer organiseert, kunt u de
taaldocent vragen om fiches op te stellen met standaardformuleringen die frequent worden
gebruikt op de werkvloer.
Voorbeelden:
Volgens mij …
Ik vind dat … Ik denk dat … Ik ben zeker dat …
We vragen ons af …
We stellen voor dat … Ik stel voor dat …
Laat werknemers ook spreekkaders gebruiken. Dit geeft hen extra ondersteuning omdat de
structuur al wordt aangeboden. Zij kunnen zich vooral concentreren op de inhoud van hun
boodschap.
Voorbeelden: Eerst …, daarna …, vervolgens …, ten slotte ….
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 69

TIP 9 Verbeter fouten op een respectvolle manier.
TIP 9.1 Creëer een veilige taal- en leeromgeving.
Werknemers moeten zich veilig voelen om Nederlands te durven spreken. In een tolerant en
open werkklimaat waar collega’s geduldig zijn, een open en tolerante houding hebben en
bereid zijn om mee naar oplossingen te zoeken bij talige problemen krijgt de laagtaalvaardige
werknemer het gevoel dat hij fouten mag maken.
Een werknemer heeft het recht om taalfouten te maken, om talige risico’s te nemen,
om complexe structuren en nieuwe woorden uit te proberen. Een bestraffende
omgeving heeft hij dan niet nodig. Dat werkt contraproductief.
Wanneer een werknemer fouten maakt in zijn taalgebruik, wijs dan in de reactie ook
op wat wel goed is. Vermijd zeker om fouten te benadrukken in groep. Dat kan
confronterend zijn.
Samen lunchen, samen naar het werk rijden, deelnemen aan activiteiten verhogen de
kans op wederzijds vertrouwen en betrokkenheid.
TIP 9.2 Help laagtaalvaardige werknemers in hun taalverwervingsproces.
De collega’s kunnen gestimuleerd worden om de anderstalige te helpen in zijn
taalverwervingsproces. Collega’s kunnen met voldoende respect voor elkaar veel gemaakte
fouten verbeteren en openstaan om taalvragen van de anderstalige te beantwoorden.
Geef reactie op wat een medewerker zegt en hoe hij iets zegt. Zorg er wel voor dat u dat op
een respectvolle manier doet. Fouten zijn een noodzakelijke stap in de taalontwikkeling. Denk
maar aan hoe wij zelf Frans of Engels geleerd hebben en zelfs aan hoe een kind verschillende
stappen zet in zijn taalontwikkeling. Geef daarom al eens een compliment wanneer een
laagtaalvaardige goede taalevoluties maakt. Zeg hem ook wanneer hij fouten maakt.
TIP 9.3 Sensibiliseer de collega’s.
De taaldocent kan het lespakket tijdens of na de les toelichten aan collega’s en aanduiden wat
de belangrijkste leerpunten zijn. Zij kunnen samen taal oefenen.
Ook de taalpeter of –meter kan hierover ingelicht worden. Het is makkelijker om te helpen bij
taalproblemen als hij weet wat de werknemer in de begeleiding Nederlands krijgt aangeleerd.
TIP 9.4 Pas EHBO toe – Eerste hulp bij onbegrip.
Elk tekstverwerkingsprogramma heeft een spellingscontrole. Maar leren omgaan met
de suggesties van die computerfunctie is minder vanzelfsprekend dan gedacht. De
taalpeter of -meter kan daarbij helpen.
De Taaltelefoon (078/15.20.25 of www.taaltelefoon.be) is een taaladviesdienst van de
Vlaamse overheid. De dienst geeft advies over spelling, woordgebruik, grammatica,
uitspraak, taalconventies, formulering en stijl.
Ook de website van de Nederlandse Taalunie (www.taaladvies.net) probeert te
antwoorden op de meeste taalvragen.
En dan is er ook altijd nog Het Groene Boekje (op papier of online op
www.woordenlijst.org). Het systematisch controleren van moeilijke en ook schijnbaar
gemakkelijke alledaagse woorden kan een automatisme worden.
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 70

TIP 10 Organiseer taalcontact.
Zorg er mee voor dat de laagtaalvaardige collega’s zoveel mogelijk het Nederlands kunnen oefenen.
Stimuleer hen om Nederlands te spreken en zoek naar situaties waarin u hen kansen biedt om te
spreken.
Introduceer beginnende medewerkers bij de collega’s.
Stel nieuwe medewerkers persoonlijk voor aan de collega’s. Neem de tijd om een praatje
te maken. Laat de medewerker door verschillende collega’s rondleiden. Dit stimuleert
alvast het onderlinge contact in het bedrijf of de organisatie. Op deze manier leert ook de
nieuwe medewerker meerdere collega’s kennen en wordt hij gestimuleerd om met hen te
praten en contact te houden.
Maak ploegen of duo’s tussen laagtaalvaardige + Nederlandssprekende
werknemers.
Laat laagtaalvaardige werknemers samenwerken met Nederlandssprekende collega’s. Zo
stimuleer je het ‘natuurlijk’ taalgebruik van beiden. De anderstalige krijgt zo ook de kans
om vragen te stellen, wanneer hij iets niet begrijpt.
Laat de laagtaalvaardige mondeling verslag uitbrengen.
Laat de laagtaalvaardige medewerker geregeld verslag uitbrengen van zijn activiteiten,
zijn werk, zijn opdracht, de evoluties van een job. Op deze manier wordt hij gestimuleerd
om na te denken over het taalgebruik van het werk. Zo zal hij in de toekomst ook meer
kans krijgen om eventueel het woord te nemen op een vergadering.
Betrek de laagtaalvaardige bij alledaagse gesprekken.
Denk op voorhand na over mogelijke onderwerpen die u met laagtaalvaardige collega’s
kunt bespreken. Voorbeeld: het nieuws, het weer, culturele evenementen van beiden,
televisieprogramma’s, … Begin eventueel een gesprek met een andere collega en betrek
de laagtaalvaardige medewerker bij het gesprek. Stel vragen en ga in op zijn antwoord.
Let hierbij wel op dat niet iedereen geïnteresseerd is in dezelfde onderwerpen. Zoek
eventueel naar verschillen tussen culturen die u wel kunt bespreken.
Let wel! Het is niet altijd gemakkelijk om een gesprek op gang te houden met iemand die nog niet zo
goed Nederlands spreekt. Maak hierover geen grapjes. Die kunnen goed bedoeld zijn, maar kunnen
verkeerd begrepen worden of kunnen niet duidelijk zijn voor iemand die een taal leert. Humor is één
van de moeilijkste elementen bij taalverwerving.
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 71

3. Andere aanpassingen om de taalcontext te verbeteren
TIP 11 Neem ook een aantal niet talige acties om de taalcontext te verbeteren.
TIP 11.1 Duid een taalpeter of taalmeter aan.
De werkgever kan een taalpeter of –meter aanstellen per anderstalige werknemer. Vele
bedrijven en organisaties werken al met peter- en meterschap bij het onthaal en de inwerking
van nieuwe medewerkers. Een peter of meter is een naaste collega van de nieuwe werknemer
die zorgt voor een vlotte opvang. Hij informeert hem over het reilen en zeilen in een bedrijf of
organisatie, stelt hem het bedrijf en de werknemers voor, beantwoordt vragen van de
nieuwkomer, verleent steun waar nodig en leert hem doorgaans ook alle technische kneepjes
van het vak.
Een peter of meter kan ook talige ondersteuning of informatie geven wanneer een
anderstalige nieuwe werknemer worstelt met bijvoorbeeld het taalgebruik van de
onthaalbrochure of veiligheidsprocedures, wanneer hij een telefoongesprek even wil
voorbereiden, wanneer hij een verslag moet doorsturen en twijfelt aan de gebruikte spelling.
Gesprekken met RESOC en de sectorfondsen bevestigen dat deze taalondersteuning
voorlopig niet of nog niet is opgenomen in het takenpakket van een peter of meter. In de
vorming tot peter of meter is wel een luik communicatie opgenomen, maar reflecteren op
taalgebruik voorlopig nog niet. Toch is dit in functie van anderstalige nieuwe werknemers een
zinvolle uitbreiding van de functie van meter of peter.
TIP 11.2 Gebruik de werkomgeving als leeromgeving.
Zorg voor woordenboeken op de werkplek.
Geef aandacht aan nieuwe en moeilijke woorden. Zie ook tip 5.
Maak woordkaarten bij de meest voorkomende gereedschappen, machines, producten,
materialen.
Zorg voor wandplaten met foto’s met de naam of de geschreven procedure.
Zorg dat er voldoende schrijfgerief aanwezig is op elke werkplek.
Geef werknemers tijd om deze hulpmiddelen te gebruiken.
TIP 11.3 Oefen eerst in de praktijk, geef dan pas de theoretische onderbouw.
Zorg ervoor dat een medewerker steeds eerst een opdracht of een werkproces kan oefenen in
de praktijk vooraleer u er een theoretische uitleg over geeft. Op deze manier heeft hij de kans
om een aantal termen eerst in de praktijk te leren. Wanneer u daarna een theoretische
onderbouw geeft, dan is de informatie niet meer zo abstract en zal de werknemer de taal die u
gebruikt beter begrijpen.
Ga terug naar het invulformulier.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 72

Advies voor het management:
het mondeling taalgebruik van laagtaalvaardige werknemers verbeteren
Screening
1. Om te weten welk taaltraject de anderstalige het beste volgt, kan de werkgever het taalniveau
Nederlands van een anderstalige werknemer laten screenen. Het screenen van de algemene
taalvaardigheid kan bij het Huis van het Nederlands of bij één van de partners van het Huis. Deze
screening bestaat uit een niveautoets om het algemene taalvaardigheidsniveau te bepalen. U
kunt contact opnemen met één van de Huizen van het Nederlands.
2. Wanneer een werkgever beslist om een interne cursus Nederlands op de werkvloer te
organiseren is het niet noodzakelijk om vooraf het instapniveau van de werknemer te kennen. De
taalcoach van de VDAB zal dan een diagnostische screening uitvoeren die is gericht op de
werkvloer en op de functie van de anderstalige. Hij ontwikkelt voor elk bedrijf of elke organisatie
een aparte screening die is gebaseerd op de noden en eisen van de werknemer en de werkgever.
Taaltraject
Op basis van de screening kan de interne taalbeleidscoördinator eventueel samen met een
taaldocent het taaltraject van de anderstalige werknemer bepalen. Het is uiteraard ook mogelijk
om een aantal taaltrajecten van verschillende werknemers die met dezelfde tekorten of noden
zitten, te bundelen. In het taaltraject wordt aangegeven aan welke taalvaardigheden en welke
talige competenties (of einddoelen) de anderstalige moet werken. Het is van groot belang om van
werknemers geen onrealistisch hoog niveau van sociale taalvaardigheid te eisen. Het is zinvol om
na de basismodules richtgraad 1 8 onmiddellijk te starten met Nederlands op de werkvloer, dat
gekoppeld wordt aan de functie van de anderstalige. In het traject zijn ook evaluatie- en
voortgangsmomenten bepaald. Gelijkaardige trajecten kan men ook clusteren en in groep
aanpakken.
De interne taalbeleidscoördinator volgt de trajecten op.
Aanbod Nederlands
1. Voor uitbreiding van de algemene taalvaardigheid van de anderstalige werknemer kan de
werkgever hem verwijzen naar het Huis van het Nederlands voor het reguliere taalaanbod
Nederlands als Tweede Taal (NT2). Een consulent van het Huis van het Nederlands schrijft de
anderstalige in de voor hem meest geschikte cursus Nederlands in. Dit kan zijn in een Centrum
Basiseducatie, een Centrum voor Volwassenenonderwijs of een Universitair Talencentrum.
Algemene taalvaardigheid geeft geen onmiddellijke verbetering van het taalgebruik op de
werkvloer. De anderstalige leert Nederlands over verschillende contexten en thema’s in de
samenleving maar niet het Nederlands (vakjargon, instructietaal, beroepstaal) dat de anderstalige
onmiddellijk kan inzetten op zijn fysieke werkplek en in de bedrijfscontext. De werkgever zal het
meeste rendement ondervinden bij een interne cursus Nederlands op de werkvloer.
8 Bijlage 2
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 73

2. De werkgever kan de taalontwikkeling van de anderstalige werknemer stimuleren via een intern
georganiseerde taalopleiding of individuele taalondersteuning Nederlands op de werkvloer.
Hierin wordt functioneel taalgebruik aangeboden in betekenisvolle contexten (op de werkvloer).
Men vertrekt vanuit de werkcontext van de werknemer en de noden die hij op het werk en op de
werkvloer ervaart. Doorgaans is dit pakket gericht op de communicatie op de werkplek en op
woordenschatuitbreiding.
Een werkgever heeft de keuze uit een traditionele cursus Nederlands op de werkvloer of een
cursus voor KMO's. Bij de traditionele cursus geeft de taaldocent les in groep en in klasverband.
Bij de methodiek die voor KMO’s is ontwikkeld, begeleidt een taalcoach de anderstalige
werknemer individueel op zijn werkplek in de talige noden die hij ervaart op zijn specifieke
werkvloer. Tegelijkertijd geeft de taaldocent of taalcoach taalondersteuning aan collega’s en
ploegbazen. Hij geeft tips over communiceren met anderstalige werknemers of over het geven
van instructies.
Voor een cursus Nederlands op de werkvloer kan de werkgever de VDAB contacteren. In
Antwerpen neemt ook Linguapolis hierin initiatieven.
3. De werkgever kan ook in kaart brengen wat algemene tekorten zijn bij verschillende anderstalige
werknemers: spreek-, luister-, lees- en schrijfvaardigheid, sleutelvaardigheden en/of
leervaardigheden, grammaticabeheersing of sociale vaardigheden. De werkgever kan hiervoor
een algemener pakket NT2 laten ontwikkelen bij één van de partners van het Huis van het
Nederlands.
Een voorbeeld:
Linguapolis ontwikkelde een screening op maat van anderstalige trajectbegeleiders en docenten
maatschappelijke oriëntatie van het onthaalbureau Pina, verantwoordelijk voor de uitvoering van
het inburgeringsdecreet in de Stad Antwerpen. Na de screening stelde Linguapolis vast dat er
twee groepen anderstalige werknemers bij Pina werken. De eerste groep heeft vooral nood aan
het versterken van de zakelijke communicatie en het perfectioneren van de schriftelijke taalkennis.
De tweede groep heeft nood aan de herhaling van een aantal grammaticale basisregels.
Vervolgens besliste Pina op voorstel van Linguapolis om twee groepscursussen Nederlands te
organiseren: zakelijke communicatie en grammaticaal remediëren. Beide cursussen
vertrekken vanuit de communicatie op de werkvloer van de anderstalige werknemers en in beide
pakketten wordt gewerkt met authentiek materiaal van de werkvloer: verslagen van werknemers,
mails en telefoongesprekken, gesprekken die werknemers moeten voeren met verschillende
instanties.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 74

Inspiratiebronnen
1. Literatuur- en infolijst
o Bronnenboek Pc en netwerk, tips voor de vakinstructeur; Huis van het Nederlands Brussel. (Deze
publicatie kwam tot stand met de medewerking van de Vlaamse Gemeenschapscommissie van het
Brussels Hoofdstedelijk Gewest)
o Informatie overbrengen aan taalzwakke werknemers; Hilde de Vos, Verbal Vision vzw, 2000.
o Nederlands op de werkvloer, Een handleiding voor organisatoren en lesgevers Nederlands op de
Werkvloer; A. Lanssens, S Speybrouck, A. Vanherf; 2001.
o Nederlands op de werkvloer voor KMO vragenlijsten behoefteonderzoek; Centrum Taal en Onderwijs
o Nederlands op de Werkvloer: Prikkels waarop je een discussie kan bouwen; Unizo-Jobkanaal
o Nederlands op de werkvloer? Samen kan het; ABVV – Diversiteitsconsulenten
o Servicepunt Arbeidsmarkt MKB: Taalkit voor werkgevers
o Stichting Lezen en Schrijven: Laaggeletterdheid in het Werk, Een kwalitatief onderzoek naar lees-,
schrijf- en rekentaken in de kenniseconomie; Aukje Smit, Ella Bohnenn en Astrid Hazelzet; maart 2006
o Taalstages op de werkvloer; Simon Verhallen en anderen; 1996.
2. Websites
o www.alte.org
o www.cnavt.org
o www.cteno.be
o www.NT2evaluatheek.be
o www.expertisecentrumnt2.nl
3. Ontwikkelgroep Klare taal rendeert
o Frieke Van Zundert, Huis van het Nederlands Antwerpen (Coördinator)
o Geert Frateur, Universiteit Antwerpen – Linguapolis (tot maart 2007 Coördinator Zakelijke
Communicatie)
o Hilde de Vos, Huis van het Nederlands Antwerpen (Kwaliteitsmedewerker taalbeleid)
o Jes Leysen, Universiteit Antwerpen – Instituut voor Onderwijs en Informatiewetenschappen
(Praktijkassistente Didactiek Nederlands aan anderstaligen) + CVO Antwerpen-Zuid (Begeleider Open
Leercentrum)
o Sandy Reinenbergh, Huis van het Nederlands Antwerpen (Projectmedewerker taalbeleid)
o Veerle Frateur, Universiteit Antwerpen – Linguapolis (Projectcoördinator)
o Wim De Groof, Huis van het Nederlands Brussel (Kwaliteitsmedewerker)
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 75

Bijlagen
Bijlage 1: scorewijzer uit een examen Nederlands aan anderstaligen
Bijlage 2: niveaus Nederlands als tweede taal– NT2
Bijlage 3: beschrijvingsschema voor zelfbeoordeling
Bijlage 4: ALTE – werkgerelateerde competenties Nederlands
Bijlage 5: Stappenplan om de minimale talige instapcompetenties Nederlands te bepalen
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 76

Bijlage 1: scorewijzer uit een examen Nederlands aan Anderstaligen
De cursisten die deze brief moeten schrijven hebben in principe minstens 480 uren Nederlandse les in een
Centrum voor Volwassenenonderwijs achter de rug (= einde module 2.2)
Schrijfopdracht 1: lezersbrief naar een tijdschrift /10
Probleem: Je komt net terug van vakantie. Je had de vakantie geboekt via een bon in het tijdschrift FLAIR. Het
was erg slecht!
Opdracht: Schrijf een lezersbrief naar het tijdschrift FLAIR en beschrijf je slechte vakantie. Zeg iets over het
hotel, het eten, de bediening, de omgeving,…
briefconventies Alle onderstaande delen moeten aanwezig zijn om 1 punt
te behalen:
a. de datum, de gemeente/de plaats
b. een aanspreking
c. een goede afsluiting + naam
→ zowel aanspreking (beste/geachte) als afsluiting moeten
correct geschreven zijn.
inhoud *de cursist schetst het probleem. Bij elk item waar de cs.
over klaagt, wordt 1pt aangerekend.
Maximum 3.
grammatica *de volgorde in de zin is correct
*correcte vervoegingen en tijden
*cursist gebruikt ook samengestelde zinnen: hoofdzin +
hoofdzin/bijzin
(met voegwoord/conjunctie)
woordenschat *De cursist kan zich niet uitdrukken wegens te weinig
woordenschatkennis.
*De cursist heeft een beperkte woordenschat (= minder dan
basis) maar gebruikt soms foute of onbestaande woorden of
woorden uit een andere taal.
*De cursist heeft voldoende woordenschat. De cursist gebruikt
basiswoordenschat en niet meer.
*De cursist heeft een rijke woordenschat, heeft meer dan het
gemiddelde niveau.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 77
0 1
0 1 2 3
0 1
0 1
0 1
0
1
2
3

Bijlage 2: gangbare niveaus Nederlands als tweede taal (NT2)
Common
European
Framework of
Reference for
Languages (CEF)
Officiële
benaming
Onderwijs
Vlaanderen
Centra
Basiseducatie 9
(CBE)
A 1 Breakthrough Richtgraad 1 240 uur
Module BENT 04
Module BENT 05
Module BENT 06
Module BENT 07
A 2 Waystage 240 uur
Module BENT 08
Module BENT 09
Module BENT 10
Termijn 10
(2 x les
per week)
Centra
Volwassenen
onderwijs 11
(CVO)
Termijn
(2 x les
per week)
Universitaire
trajecten
(bv: Linguapolis –
Universiteit
Antwerpen)
Termijn
(3 x les
per week)
ALTE
(Association of
Language Testers
in Europe)
1 jaar Niveau 1.1 (120u) 0,5 jaar Niveau 1 (90 uur) 3 maanden Niveau 1
1 jaar Niveau 1.2 (120u) 0,5 jaar
B 1 Threshold Richtgraad 2 Niveau 2.1 (120u)
Niveau 2.2 (120u)
B 2 Vantage Richtgraad 3
Niveau 2.3 (120u)
Niveau 2.4 (120u)
Niveau 3.1 (120u)
Niveau 3.2 (120u)
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 78
1 jaar
1 jaar
Niveau 2 (90 uur)
Niveau 3 (90 uur)
3 maanden
3 maanden
Niveau 2
1 jaar Niveau 4 (90 uur) 3 maanden Niveau 3
C 1 Effectiveness Richtgraad 4 Niveau 4.1 (120u)
Niveau 4.2 (120u)
1 jaar Niveau 5 (60 uur) 2 maanden Niveau 4
C 2 Mastery Richtgraad 5 Niveau 5
9 Centra Basiseducatie geven cursussen Nederlands op richtgraad 1 voor kandidaten met maximum 10 jaar scholing (laaggeschoolden: gealfabetiseerden en analfabeten). Als voorbeeld is in
deze tabel enkel het traject voor gealfabetiseerden opgenomen. Trajecten voor analfabeten duren nog langer.
10 Er zijn verschillende formules mogelijk: overdag of ’s avonds, 2 x of 3 x of 4x per week, intensieve of gewone of verlengde trajecten. Als voorbeeld geven we voor CBE en CVO enkel het
gewone traject van 2 x per week. Linguapolis heeft geen formule van 2 x per week, wel van 3 x per week.
11 Centra Volwassenenonderwijs geven cursussen Nederlands voor kandidaten met meer dan 10 jaar scholing vanaf richtgraad 1. Laaggeschoolden kunnen hier ook terecht vanaf richtgraad 2.

CEF - gemeenschappelijke referentieniveaus: globale schaal
Bron: Nederlandse Taalunie; Gemeenschappelijk Europees Referentiekader voor Moderne Vreemde talen: Leren, Onderwijzen, Beoordelen.
Basisgebruiker A1 Kan vertrouwde dagelijkse uitdrukkingen en basiszinnen, gericht op de bevrediging van concrete behoeften, begrijpen en gebruiken.
Kan zichzelf aan anderen voorstellen en kan vragen stellen en beantwoorden over persoonlijke gegevens zoals waar hij/zij woont, wie
hij/zij kent en dingen die hij/zij bezit. Kan op een simpele wijze reageren, aangenomen dat de andere persoon langzaam en duidelijk
praat en bereid is om te helpen.
A2 Kan zinnen en regelmatig voorkomende uitdrukkingen begrijpen die verband hebben met zaken van direct belang (bijvoorbeeld
persoonsgegevens, familie, winkelen, plaatselijke geografie, werk). Kan communiceren in simpele en alledaagse taken die een
eenvoudige en directe uitwisseling over vertrouwde en alledaagse kwesties vereisen. Kan in eenvoudige bewoordingen aspecten van
de eigen achtergrond, de onmiddellijke omgeving en kwesties op gebied van directe behoeften beschrijven.
Onafhankelijke gebruiker B1 Kan de belangrijkste punten begrijpen uit duidelijke standaardteksten over vertrouwde zaken die regelmatig voorkomen op het werk,
op school en in de vrije tijd. Kan zich redden in de meeste situaties die kunnen optreden tijdens reizen in gebieden waar de taal wordt
gesproken. Kan een eenvoudige lopende tekst produceren over onderwerpen die vertrouwd of die van persoonlijk belang zijn. Kan
een beschrijving geven van ervaringen en gebeurtenissen, dromen, verwachtingen en ambities en kan kort redenen en verklaringen
geven over meningen en plannen.
B2 Kan de hoofdgedachte van een ingewikkelde tekst begrijpen, zowel over concrete als over abstracte onderwerpen, met inbegrip van
technische besprekingen in het eigen vakgebied. Kan zo vloeiend en spontaan reageren dat een normale uitwisseling met
moedertaalsprekers mogelijk is zonder dat dit voor een van de partijen een inspanning met zich meebrengt. Kan duidelijke,
gedetailleerde tekst produceren over een breed scala van onderwerpen: kan een standpunt over een actuele kwestie uiteenzetten en
daarbij ingaan op de voor- en nadelen van diverse opties.
Vaardige gebruiker C1 Kan een uitgebreid scala van veeleisende, lange teksten begrijpen en de impliciete betekenis herkennen. Kan zichzelf vloeiend en
spontaan uitdrukken zonder daarvoor aantoonbaar naar uitdrukkingen te moeten zoeken. Kan flexibel en effectief met taal omgaan
ten behoeve van sociale, academische en beroepsmatige doeleinden. Kan een duidelijke, goed gestructureerde en gedetailleerde
tekst over complexe onderwerpen produceren en daarbij gebruik maken van organisatorische structuren en verbindingswoorden.
C2 Kan vrijwel alles wat hij of zij hoort of leest gemakkelijk begrijpen. Kan informatie die afkomstig is uit verschillende gesproken en
geschreven bronnen samenvatten, argumenten reconstrueren en hiervan samenhangend verslag doen. Kan zichzelf spontaan,
vloeiend en precies uitdrukken en kan hierbij fijne nuances in betekenis, zelfs in complexere situaties, onderscheiden.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 79

Bijlage 3: beschrijvingsschema voor zelfbeoordeling
Bron: Nederlandse Taalunie; Gemeenschappelijk Europees Referentiekader voor Moderne Vreemde
talen: Leren, Onderwijzen, Beoordelen.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 80

Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 81

Bijlage 4: ALTE – werkgerelateerde competenties Nederlands
Bron: www.alte.org – ALTE Work typical abilities. Vrij vertaald.
Niveaus Luisteren / Spreken Lezen Schrijven
A1
ALTE niveau
Breakthrough
A2
Niveau 1
B1
Niveau 2
B2
Niveau 3
C1
Niveau 4
C2
Niveau 5
Kan eenvoudige en routineuze berichten
aannemen en doorgeven, bv. Vrijdag om 10u
is het vergadering.’
Kan in de eigen werkcontext eenvoudige
verzoeken uiten.
Bijvoorbeeld: Ik wil 25 … bestellen.
Kanover eenvoudige zaken in de eigen
wekcontext advies geven.
Kan de meeste boodschappen, die aandacht
verdienen tijdens een normale werkdag,
aannemen en doorgeven.
Kan effectief aan vergaderingen deelnemen
binnen de eigen werkcontext, kan zaken
beargumenteren.
Kan complexe, delicate en controversiële
thema’s (juridisch, financieel, …) behandelen
en beoordelen in de mate dat hij/zij beschikt
over de nodige specialisatie.
Kan korte verslagen of productbeschrijvingen
begrijpen over vertrouwde zaken, wanneer ze
eenvoudige geformuleerd zijn en de inhoud
voorspelbaar is.
Kan de meeste korte verslagen of
handleidingen uit de eigen werkcontext of
werkervaring begrijpen, wanneer ze
voorspelbaar zijn en wanneer er voldoende tijd
is om ze te lezen.
Kan in de eigen werkcontext de algemene
betekenis begrijpen van routineuze brieven en
theoretische teksten.
Kan de meeste teksten begrijpen: verslagen,
artikels en non-fictie teksten waarmee hij/zij
onverwacht geconfronteerd wordt.
Kan teksten begrijpen die niet in dagdagelijks
Nederlands zijn opgesteld.
Kan verslagen en teksten begrijpen waarmee
hij/zij op het werk geconfronteerd wordt,
inclusief complexe ideeën geformuleerd in
complex taalgebruik.
Kan een eenvoudige routineuze vraag schrijven
naar een collega, bv. Mag ik 20 … hebben?
Kan een kort begrijpelijk verzoek schrijven naar
een collega of bekende persoon in een ander
bedrijf.
Kan redelijk accurate notities maken op een
vergadering waar het onderwerp vertrouwd en
voorspelbaar is.
Kan alle routineuze opdrachten uitvoeren wat
betreft goederen en diensten.
Kan een brede waaier aan routineuze en nietroutineuze
situaties aan waarin een
professionele service verlangd wordt van
collega’s en externe contacten.
Kan volledig en accuraat notities maken tijdens
en deelnemen aan een vergadering.
Klare taal rendeert – Taalscan – maart 2008 82

Bijlage 5: Stappenplan om de minimale talige instapcompetenties Nederlands te
bepalen
Hoe goed moet iemands Nederlands zijn om een bepaalde opleiding te volgen of in een bepaalde
functie aan de slag te gaan? Om die vraag gefundeerd te beantwoorden moet de werkgever minimale
taalcompetenties vastleggen. Dit zevenstappenplan helpt hem daarbij.
Inleiding
Minimale talige instapcompetenties Nederlands vastleggen voor een opleiding of voor een
bepaalde functie is geen exacte wetenschap. Het is een weloverwogen keuze die gedragen moet zijn
door het bedrijf of de organisatie. Die keuze is het resultaat van een gezamenlijk denkproces van een
kerngroep taalbeleid of van een afdeling in een bedrijf of een organisatie.
Bij de keuze moet rekening worden gehouden met een reeks interne en externe omstandigheden en
beleidsbeslissingen:
- kenmerken van beschikbare kandidaten op de arbeidsmarkt (krapte, overschot)
- de taaleisen van de functie, de werkvloer
- de heersende visie op aanwerving
- het engagement dat de directie wel of niet wil nemen voor talig kwetsbare groepen
- de werkcontext en de collega’s
- de ambitie van de onderneming om onnodige taaldrempels weg te werken
- de ambitie om de werkvloer in te richten als taalleeromgeving.
Het vaststellen van minimale talige instapcompetenties is dan ook een inschatting op een bepaald
moment, in bepaalde omstandigheden en moet na een tijd worden geëvalueerd en aangepast.
Taalbeleid
Minimale talige instapcompetenties vaststellen is maar één actie uit het stappenplan taalbeleid.
Het is belangrijk die keuze in te bedden in aansluitende taalbeleidsacties:
- de bereidheid van het management om meer taalacties te ondernemen op de andere niveaus
(de fysieke werkplek, de collega’s, de directe leidinggevenden, de klanten)
- het sensibiliseren en ondersteunen van de omgeving waarin die werknemer tewerkgesteld
wordt
- het uittekenen van een leertraject Nederlands voor beginnende laagtaalvaardige werknemers
(bijvoorbeeld een cursus Nederlands op de werkvloer)
- het ondersteunen van laagtaalvaardige werknemers op de werkvloer.
Een kerngroep moet zeker ook nadenken over andere taalacties in het bedrijf of de organisatie. Zo
niet is het vaststellen van minimale talige instapcompetenties een manier om laagtaalvaardige
werknemers uit te sluiten in plaats van hun meer kansen te geven.
Klare taal rendeert – Taalscan – 21/09/2007
83

Stappenplan
Het vaststellen van de minimale talige instapcompetenties van één functie neemt naar schatting een
tiental dagen in beslag tijdens een periode van twee maanden of meer. De schatting hangt af van een
aantal elementen: de grootte van de organisatie of het bedrijf, de tijd en de bereidheid van
leidinggevenden en werknemers om mee te werken, … Het is in elk geval belangrijk om voldoende tijd
uit te trekken.
Dit proces kan worden geleid door de coördinator taalbeleid, de procesbegeleider, de taaldocent van
de cursus Nederlands op de werkvloer, maar ook door een kwaliteitsmedewerker van het Huis van het
Nederlands Antwerpen 12 .
Tijdens een aantal overlegmomenten bereikt de kerngroep taalbeleid of de werkgroep van een
bepaalde afdeling een consensus over de minimale taalcompetenties. De coördinator taalbeleid of de
procesbegeleider leidt de discussie in goede banen en stoffeert ze met gegevens die hij heeft
verzameld op de werkvloer.
Stap 1: het proces met de kerngroep of de werkgroep van een afdeling voorbereiden
De procesbegeleider bespreekt de verschillende stappen met het management en/of de directe
leidinggevende van een afdeling of met de betrokkenen. Hij maakt afspraken over timing, uitvoering,
mogelijkheden en beperkingen.
Geschatte tijdsduur: 1/2 dag
Stap 2: gegevens op de werkvloer verzamelen
De procesbegeleider krijgt een genuanceerd beeld van de taaleisen op de werkvloer via:
- de Taalscan:
De procesbegeleider voert de Taalscan uit en inventariseert het schriftelijk en mondeling
taalgebruik waarmee een werknemer in een bepaalde functie geconfronteerd wordt.
Geschatte tijdsduur: 1 dag (afhankelijk van de grootte van de afdeling of de omvang van de
functie)
- het schriftelijke taalgebruik op de werkvloer:
o De procesbegeleider verzamelt het authentieke schriftelijke materiaal van de
werkvloer dat geïnventariseerd is in de Taalscan.
o De procesbegeleider bekijkt en beoordeelt het materiaal.
Geschatte tijdsduur: 1 dag
- het mondelinge taalgebruik op de werkvloer
o Observaties op de werkvloer: de procesbegeleider registreert ter plaatse in welke
talige situaties een beginnend werknemer kan terechtkomen.
o Gesprekken op de werkvloer: de procesbegeleider spreekt met werknemers, klanten,
leidinggevenden over hun talige verwachtingen van een beginnende werknemer.
Geschatte tijdsduur: 2 dagen (afhankelijk van de grootte van de afdeling en de omvang van de
functie)
12 In deze bijlage benoemen we deze persoon verder als de procesbegeleider. Hij heeft bij voorkeur een goed zicht op de
gangbare niveaus Nederlands als tweede taal (NT2) zoals vermeld na tabblad XXXX.
Klare taal rendeert – Taalscan – 21/09/2007
84

Stap 3: de taalniveaus Nederlands voor de betrokkenen zichtbaar maken
De procesbegeleider maakt met onderstaande hulpmiddelen de taalniveaus en mogelijke talige
instapcompetenties concreet voor de betrokkenen op de afdeling en voor de kerngroepleden.
Werknemers hebben vaak geen idee welke taalvaardigheid vereist is om van een bepaald
taalvaardigheidsniveau te kunnen spreken of wat talige competenties zijn. Hieronder staan vier
mogelijkheden om de werknemers een zicht te geven op wat dat betekent. Ze hoeven niet allemaal
uitgevoerd te worden.
- Referentiepersonen aanwijzen
Het Huis van het Nederlands screent de taalvaardigheid van werknemers met een niveau
Nederlands dat net volstaat om te functioneren op de werkvloer. Het taalniveau van die
mensen kan richtinggevend zijn voor de talige instapcompetenties vereist bij beginnende
werknemers.
De kerngroep of de werkgroep moet het eens worden over welke personen in aanmerking
komen. Het aantal referentiepersonen moet voldoende groot zijn.
De betrokkenen van de afdeling, de directe leidinggevende of de kerngroep stellen
werknemers voor. De procesbegeleider screent ze.
Geschatte tijdsduur: 2 dagen (referentiepersonen zoeken, spreken en testen)
- Videofragmenten bekijken
Leden van de kerngroep of de werkgroep kunnen ook een beeld krijgen van de verschillende
niveaus of talige competenties door een aantal gefilmde gesprekjes met anderstaligen te
bekijken. De schriftelijke taalvaardigheid (lezen/schrijven) wordt hiermee niet expliciet
gemaakt.
Geschatte tijdsduur: 1/2 dag
- Niveaubepalingstoetsen van het Huis van het Nederlands bekijken
Leden van de kerngroep of de werkgroep kunnen ook als voorbeeld een aantal
niveaubepalingstoetsen van anonieme personen van het Huis van het Nederlands bekijken.
Op basis van die voorbeelden kunnen zij ook discussiëren over wat zij als minimum
verwachten van beginnende werknemers voor een bepaalde functie.
- Bezoek brengen aan lessen Nederlands
Enkele leden van de werkgroep of de kerngroep kunnen ook een beeld krijgen van
taalcompetenties door enkele taallessen op verschillende niveaus te bezoeken.
Stap 4: rapporteren en een lijst met talige competenties opstellen
De procesbegeleider maakt op basis van zijn bevindingen uit stap 2 een voorstel. Hij maakt een lijst
met de minimale talige instapcompetenties die hij selecteert uit het schriftelijke taalgebruik en het
verwachte mondelinge taalgebruik. Voorts situeert hij die taalcompetenties op een taalniveau (volgens
de Richtgraden uit de Opleidingsprofielen Moderne Talen).
Geschatte tijdsduur: 1 dag
Klare taal rendeert – Taalscan – 21/09/2007
85

Stap 5: de talige competenties op de kerngroep of de werkgroep bespreken
De hulpmiddelen uit stap 3 brengen de meningen en de visies van de betrokkenen over hoe goed een
beginnend werknemer talig moet kunnen functioneren aan de oppervlakte. De leden van de
werkgroep of de kerngroep bespreken aan de hand van de hulpmiddelen de vereiste taalcompetenties
en het beheersingsniveau.
Ze bekijken ook de lijst met taalcompetenties die de procesbegeleider in stap 4 heeft opgesteld. Als er
niet onmiddellijk een consensus is, moet de kerngroep of de werkgroep al discussiërend tot een door
iedereen aanvaardbare consensus komen.
Geschatte tijdsduur: 1 dag (2 x 1/2 dag)
Stap 6: een eindrapport minimale talige instapcompetenties van een functie opstellen
De procesbegeleider maakt na de consensus een samenvattend verslag of een rapport over de
verwachte talige instapcompetenties voor een functie.
Geschatte tijdsduur: 1 dag
Stap 7: aanpassing aanwervingsprocedure en werkvloer aan de minimale talige
instapcompetenties
Wanneer de minimale talige competenties voor een bepaalde functie zijn vastgelegd, is het niet de
bedoeling dat tijdens een sollicitatieprocedure of op de werkvloer hogere taaleisen aan kandidaatwerknemers
worden gesteld. De coördinator taalbeleid, het management en de werkgroep taalbeleid
waken erover dat de taaleisen in de aanwervingsprocedure en op de werkvloer overeenstemmen.
Dat kan uiteraard talige aanpassingen van de aanwervingen en van de werkvloer met zich
meebrengen.
Klare taal rendeert – Taalscan – 21/09/2007
86