programmaboekje - Gemeente Oisterwijk

Gemeente Oisterwijk
Zondag
9 september 2012
‘Groen van Toen ’
10 jaar Open Monumentendag Oisterwijk

Open Monumentendag
In het weekend van zaterdag 8 en zondag 9 september
wordt de landelijke Open Monumentendag
gehouden. Dit jaar gaan we niet alleen naar binnen,
maar ook naar buiten: de paden op, de lanen
in. Voor dit jaar is het thema 'Groen van
Toen'. Aanleiding is het feit, dat 2012 is uitgeroepen
tot het jaar van de Historische Buitenplaats.
In Oisterwijk, Moergestel en Heukelom
wordt de Open Monumentendag gehouden
op zondag 9 september 2012 van 11:00 uur
tot 16:30 uur.
Het comité Open Monumentendag in Oisterwijk is
opgericht in 2002 en de organisatie is dus al een
decennium actief om u te laten genieten van alle
zichtbare en vaak ook verscholen monumenten,
die onze gemeente rijk is. Dit jubileumjaar wordt
gevierd met muzikale omlijsting bij de gekozen
monumenten. Met het thema 'Groen van Toen'
nemen wij u mee naar de fraaie buitenplaatsen,
die onze gemeente te bieden heeft. Ook dit jaar
stellen de eigenaren van de monumenten hun
panden belangeloos open ter bezichtiging voor
het publiek.
Open Monumenten Klassendag
Voor de tweede keer wordt
dit jaar de Open Monumenten
Klassendag in ons dorp
gehouden. Dat vindt plaats
op vrijdag 7 september
voorafgaand aan de Open
Monumentendag op zondag.
Groep 7 en 8 van basisscholen
De Bunders en De Coppele doen hier aan
mee. Zij bezoeken het Raadhuis op De Lind en
de Kerkhovense Molen. Vrijwilligers en medewerkers
zullen op beide locaties uitleg geven over de
gebouwen en de werkzaamheden die er plaatsvinden/-vonden.
Voorafgaand aan het bezoek zullen
de leerlingen zich op school door middel van
een lespakket oriënteren op het gebied van monumenten.
Open Monumentendag 2012
Ook dit jaar hebben we een beroep op de stadsgidsen
en vele vrijwilligers gedaan die u meer
kunnen vertellen over het betreffende onderwerp.
Op drie locaties worden dit jaar exposities gehouden.
In het Raadhuis wordt uitleg gegeven over
het ontstaan van het 'Trouwlaantje' en de dendrologie
van de verschillende bomen, die op De
Lind zijn geworteld. In het restaurant van Amaliazorg
is een informatiepunt ingericht over een
rondleiding in de kloostertuin en de aanvangstijden
van het koor in de kapel. Er wordt uitleg gegeven
aan de hand van foto's over de historie van
het klooster Catharinenberg. Bij het monument
aan de Heukelomseweg wordt in het kader van
'Groen van Toen' aandacht besteed aan het leven
op de boerderij uit de vorige eeuw met oude
handgereedschappen en machines, maar ook met
oude nog gangbare producten.
Midden in dit boekje vindt u een plattegrond*,
met daarop aangegeven de opengestelde
monumenten.
* Het nummer op de plattegrond correspondeert met het
nummer van het beschreven monument in dit boekje. Er is
geen vaste route; u kunt bij ieder monument beginnen en
vervolgens naar keuze alle monumenten langs gaan.
Feestelijke afsluiting Monumentendag in
Moergestel.
De dag zal feestelijk worden afgesloten op het
landgoed 'Zonnewende' aan de Tilburgseweg 54
in Moergestel. Eigenaar stichting SOKA heeft
'Zonnewende' die dag opengesteld voor bezichtiging.
Uitreiking Oisterwijkse Monumentenprijs
In 'Zonnewende' reikt burgemeester Hans Janssen
om 17:00 uur tijdens de feestelijke afsluiting,
de jaarlijkse Monumentenprijs uit. Deze prijs
wordt toegekend aan de eigenaar van een monument,
die zich op buitengewone wijze heeft ingezet
voor het onderhoud, verbetering of instandhouding
van het monument, of aan een persoon
die zich heeft ingezet voor het behoud van monumenten
in zijn algemeenheid.
Oisterwijk 800
Vanwege het 800-jarig bestaan van Oisterwijk wordt
er een muzikaal tintje aan deze dag gegeven. Leerlingen
van de muziekschool Factorium maar ook andere
muzikanten omlijsten elk monument met feestelijke
muziek. Oisterwijk 800 en Rabobank Hart van
Brabant hebben dit financieel mogelijk gemaakt.
Tot slot
Wij verzoeken u vriendelijk om zorgvuldig om te
gaan met de diverse monumenten: Bedenk hierbij
dat u te gast bent.
Het comité Open Monumentendag heeft met veel
zorg, maar ook met veel plezier gewerkt aan de
invulling van deze dag. Wij hopen dat deze dag
een blijvende herinnering mag zijn aan de vele
monumentale panden in onze gemeente, waar we
soms dagelijks zomaar aan voorbijgaan. Wij wensen
u een fijne dag.

1 Raadhuis De Lind 56
Het raadhuis uit 1947 met herstelwerkzaamheden
van oorlogsschade.
19 e Eeuws dorpsgezicht in het groen
Het geheel vrijstaande raadhuis, een ontwerp van
architect L.W. Schoonenberg, is centraal gelegen
in het beschermde dorpsgezicht De Lind en kijkt
uit op het met linden beplante Trouwlaantje. Het
uit 1899 daterende gebouw staat achter de plaats
waar in de Middeleeuwen de kapel van Maria
Vreugderijke stond, die in 1728 al als raadhuis in
gebruik werd genomen. In 1947, 1967 en 1993 is
het gemeentehuis verbouwd. In 2008 vond er
een renovatie plaats. In het Raadhuis is een expositie
te zien over de bomen en het groen op en
rond De Lind.
Vrijheidsboom en Trouwlaantje
Het Raadhuis staat centraal op De Lind met een
vrijheidsboom (eik) uit 1795 ervoor en een Willemsboom
(eik) uit
1889 erachter. Vóór
het raadhuis ligt een
langgerekt plein met
lindebomen. De fraaie
loofgang of berceau is
geplant aan het einde
van de 18 e eeuw. Al
in 1911 vond de gemeenteraad
van Oisterwijk
het raadzaam
de bomen te vellen. De
linden verkeerden in
slechte staat en hadden
niet lang meer te
leven. Na vele protesten van de bevolking besloot
men in 1912 de berceau te sparen. De Heidemaatschappij
concludeerde dat de bomen nog
best zo'n 10 tot 15 jaar konden blijven staan. Nu
staan ze er nog en in een vitale toestand. In de
volksmond heet de berceau 'het Trouwlaantje'
omdat de bruidsparen door dit laantje op romantische
wijze het stadhuis kunnen bereiken. In
vroeger tijden heette het 'het Onze Lieve Vrouwelaantje'.
‘Duizendjarige' Gerechtslinde van Oisterwijk
Achter het Raadhuis, aan de oostzijde staat een
eeuwenoude etagelinde. De oudste vermelding
schijnt te dateren uit het jaar 1388. Bij een felle
brand die de gemeente teisterde bleef de linde
gespaard en men schreef haar toen reeds bovennatuurlijke
krachten toe. Op het eind van de 15 e
eeuw resulteerde dit in het oprichten van een
Mariakapel bij de boom. Hierin plaatste men een
112 cm hoog notenhouten Mariabeeld van de
hand van de Brabantse houtsnijmeester van
Koudewater, dat tegenwoordig te zien is in de
Mariakapel van de St. Petruskerk. De linde van
Oisterwijk heeft ook lange tijd gediend als plaats
waar voor de regio rechtgesproken werd. De
prachtige linde van nu is echter niet die boom,
die al in 1388 vermeld werd. In de 19 e eeuw
bleek de boom in zeer slechte staat te verkeren.
Eerst plantte men een jonge boom in het
vermolmde hart van de boom, maar die sloeg
niet aan. Later bleek dat er in het hart reeds een
vernieuwingsboom gevormd was. Deze jonge
loot, eigenlijk dus een tweede generatie, is nu te
zien in het hartje van Oisterwijk.
De Etagelinde en de Willemsboom rond 1925.
Op de foto mist u de oude kiosk, die werd verkocht voor
het bedrag van fl. 250,= aan de gemeente Zeeland (Nbr).
De Kiosk
De huidige muziektent of kiosk achter het Raadhuis
is gebouwd in 1929. Met de houten stijlen en
de rieten kap heeft dit monument een centrale
plaats in het dorpsgezicht. Ter gelegenheid van
de bevrijding is er later een vijver gebouwd met
een gedenksteen uit 1944.
Feestelijke ingebruikname van de kiosk op 18 mei 1929
De muzikale invulling bij het Raadhuis vanwege
de 10 e Open Monumentendag zal worden verzorgd
door Rosalyn de Groot (blokfluit) en Peter
van Aerts (gitaar).

2 De Lind 54
Het Rijksmonument aan De Lind.
In het statige witte huis op de hoek van De Lind
en de Boxtelsebaan woont al meer dan 40 jaar de
familie Van den Akker. In de achtergevel van het
Rijksmonument is een fraaie gevelsteen
aangebracht met het jaartal van de bouw 6
augustus 1862. Oude krantenberichten speken
dan van Huize Nieuwerhoek. Het huis is gebouwd
in opdracht van Petrus Wellenbergh, directeur
van de veeartsenijschool te Utrecht. Zelf heeft
Wellenbergh het huis niet bewoond maar wel zijn
weduwe Antonia Koumans-Smedingh. De
onbekende architect heeft een fraai huis gebouwd
met een middengedeelte met twee verdiepingen
en een schilddak, geflankeerd door lage
zijvleugels van latere datum.
Gevelsteen met het opschrift 6 augustus 1862
De zijgevels zijn versierd met prachtige pinakels.
Ook de versieringen met geblokte pilasters,
cordonlijst en kroonlijst aan de voorzijde maken
het witte pand tot een sieraad in het dorp.
De fraaie achtertuin past goed bij het thema
'Groen van Toen'. Drie fraaie acacia’s zijn onlangs
op de monumentenlijst geplaatst en genieten nu
een bijzondere bescherming. Een zeldzame
moeras cypres en torent hoog boven de schutting
uit.
Het huis herbergde vele interessante bewoners
zoals Madeleine Maria des Tombes die gehuwd
was met Jhr. Johan Adolf de Jonge van Zwijnsbergen
uit Helvoirt en later de protestantse
huisarts dokter Henri Otto Charles Bloemink, die
tot ergernis van de geestelijkheid openlijk over
anticonceptie sprak.
De familie Van den Akker is met recht trots op
hun huis en laten zich elk jaar adviseren door de
Monumentenwacht hoe zij het huis het beste
kunnen onderhouden. Voor die jarenlange inspanningen
kregen zij in 2010 de Monumentenprijs
van Oisterwijk uitgereikt. Zij doen
ook dit jaar weer graag mee en stellen woonhuis
en tuin open voor bezichtiging.
Ako Taher, die aan het conservatorium in Bagdad
piano studeerde, bespeelt die dag de vleugel.

3 Boxtelsebaan 13
De woning van Bart Puts, grondlegger van Renata
Aan het einde van de 19 e eeuw was de Oisterwijkse
klompenmaker Jacobus Pijnenburg
eigenaar van een hof aan de Boxtelsebaan. Ter
plaatse heette het toen nog Laarakkers. In 1903
verkocht hij het aan bierbrouwer Johannes van
Gils die op zijn beurt een deel verkocht aan
Pauline Lommen uit Roubaix en Herman Hillen,
een lakenfabrikant uit Grave. Zij lieten er het huis
bouwen dat nog steeds bestaat en nu al weer
sinds 1984 bewoond wordt door de heer en
mevrouw Opsteeg.
Binnenzijde van het pand
Het statige pand met een voorgevel met
sierankers, speklagen en waterlijst is pas enkele
jaren geleden aangewezen als gemeentelijk
monument. Het mansardedak is aan de voorzijde
voorzien van leien. Door zijn hoogte en solistische
positie in de Boxtelsebaan is het een opvallend
woonhuis.
In 1922 betrok schoenfabrikant Petrus Krol uit
Den Haag het pand. Hij realiseerde diverse uitbreidingen
met bedrijfsruimten achter het woonhuis
tot en met een garage aan de Oud Haarenseweg.
Bij veel Oisterwijkers zal het pand echter vooral
bekend zijn als de woning van Bart Puts en zijn
vrouw. Hier begon hij een schoenfabriek die later
uitgroeide tot een van de belangrijkste
schoenfabrieken, Renata, in Oisterwijk. Inwoners
van rond de zestig jaar zullen zich nog
ongetwijfeld het 25-jarig huwelijksjubileum van
de familie Puts kunnen herinneren want toen
kregen alle kinderen een gratis ijsje en was het
een drukte van belang in de Boxtelsebaan.
Een andere bewoner was de kapelaan van de
Joannesparochie. In de oorlog was de pastorie
gevorderd door de Duitsers en de kapelaan
woonde op de bovenverdieping van het pand.
De woning is nog voor een groot deel authentiek.
De voor- en achterkamer wordt gescheiden
door zware serredeuren met glas in lood en
voorzien van gebrandschilderde ramen. De
voorkamer bezit een fraai geschilderd plafond. De
hal in de woning is verdeeld in een vestibule,
trap-opgang en een keukengang. De openslaande
deuren zijn voorzien van glas met diverse geëtste
figuren. Vooral de hoge plafonds en de vele, vaak
ook donkere kleuren, die gebruikt zijn maken
volgens de bewoners de woning heel gezellig en
sfeervol. Achter in de tuin bevindt zich een
schuilkelder. Deze is door de familie Puts
gebouwd in de oorlog. Een eenvoudige maar
doeltreffende oplossing voor de familie om zich
tegen de oorlogshandelingen te beschermen. Ook
deze kelder is tijdens de Open Monumentendag te
bezichtigen.
Ter gelegenheid van Open Monumentendag stelt
de familie Opsteeg hun huis en tuin open voor
bezichtiging.
Duo C-groot en f-klein, Cees van Gorp en Floris
van Riel, bespelen de piano en dwarsfluit in dit
mooie monument.

4 Natuurtheater
Gemullehoekenweg 147
De officiële opening van het theater op 5 juli 1936
Het Natuurtheater 'Parel in het groen'
Natuur en toerisme hebben vanaf het midden van
de negentiende eeuw het aanzien en de ontwikkeling
van Oisterwijk in belangrijke mate beïnvloed
en vormgegeven. In 1886 bood de plaatselijke
Vereniging voor Vreemdelingenverkeer, één
van de oudste in Nederland, al kamers in hotels
en bij particulieren aan, om een meerdaags verblijf
in het “schoone en boschrijke Oisterwijk”
mogelijk te maken. Het natuurschoon, dat geboden
werd, was uitermate geschikt voor het
houden van toneelstukken in de buitenlucht. Op
voorstel van kapelaan Huijbers vond in 1915 het
eerste openluchtspel plaats aan het Radven op
landgoed De Hondsberg. Zes jaren later was er
opnieuw een uitvoering en vanwege de Mariafeesten
werd in 1935 uitgeweken naar de Dorpsstraat.
Men zocht echter naar een vaste standplaats
en tijdens het interbellum werd die gevonden
aan de Gemullehoekenweg. Het was crisistijd
en de bouwwerkzaamheden mochten worden
uitgevoerd in het kader van de werkverschaffing.
Op 5 juli 1936 was het zover. Met 1200
zitplaatsen en door de 'Ghesellen van den Spele'
opgevoerde voorstelling 'De Paradijsvloek' werd
het Natuurtheater officieel geopend.
Een 'volle bak'. Let op het orkest in het midden.
Het ontwerp van het openluchttheater kwam van
Hendrik Willem Valk, de in die tijd met name in
Zuid Nederland bekende architect van o.a. de Van
Lanschot Bank in Den Bosch, het onlangs afgebrande
gemeentehuis van Waalre en in Oisterwijk
de Joanneskerk, het klooster in de Schoolstraat
en De Krekul.
In vroegere jaren moet het openluchttheater een
belangrijke plek hebben ingenomen in het
toeristisch aantrekkelijke aanbod van Oisterwijk
en hiermee werd Oisterwijk als toeristische
trekpleister zeker op de kaart gezet. Pensions,
campings en horeca plukten er de vruchten van.
In 1986 maakte de toenmalige directeur van de
VVV er nog melding van, dat het natuurtheater
een belangrijk aandeel vormde in het toeristisch
pakket. Echter het verval nam zienderogen toe.
Losliggende stenen, slechte elektriciteit en abominabele
kleedruimten vroegen om een broodnodige
opknapbeurt. Verschillende partijen waaronder
de exploitant van het theater, de verschillende
toneelgezelschappen en de gemeente staken
de koppen bij elkaar om de renovatie van het
Natuurtheater op te pakken en in 2010 waren de
werkzaamheden in volle gang.
Tufstenen beeldengroep bij de oude ingang
Entree
De oude tufstenen beelden, die de ingang sierden
zijn verplaatst naar de achteringang. De beelden
stellen scènes voor uit ‘Van den Vos Reinaerde’
met de vos, de beer en de raaf. In 1999 zijn hier
nieuwe beelden geplaatst van Inge Claesen uit
Tilburg over de sprookjes van La Fontaine. Vijf in
terracotta uitgevoerde beelden van muzen zijn in
1979 verhuisd van het gebouw de Kunstkring
naar de buitenring van het amfitheater. Tussen
ingang en theater ligt een tweetal uit ruw hout
opgetrokken blokhutten op bakstenen onderbouw.
Tevens een zwerfkei met de tekst ‘Ghesellen
van den Spele’ en ingehakt het programma
uit 1936.
Het Natuurtheater heeft een ensemblewaarde
vanwege de relatie tussen het geaccidenteerde
beboste terrein en de aanleg van het amphitheater
in een zandrug. Het is als voorbeeld van een
vooroorlogs Natuurtheater zeer uniek; 'Parel in
't Groen'. Uitbater Cees Marsé van Boscafé “De
Rode Lelie” nodigt u uit om een kijkje te komen
nemen. Elk heel uur wordt een rondleiding gegeven.
Het smartlappenkoor Jerimiade verzorgt de
muzikale opluistering.

5 'Catharinenberg'
Poirterstraat 3
Met de onlangs gerealiseerde zorgappartementen
is een nieuw hoofdstuk toegevoegd aan de
rijke geschiedenis van Catharinenberg. De zusters
van Catharinenberg, personeel en bewoners
van Amaliazorg, heten u van harte welkom op
deze Open Monumentendag.
Het statige klooster Catharinenberg
Wandeling kloostertuin
Een natuurgids van het Oisterwijkse B-team vertelt
u over de reddingsacties van de Linde bij de
entree en neemt u mee door de kloostertuin waar
eens de zusters biologieles gaven en waar geallieerden
in 1944 gebruikmaakten van een bruggetje
om Oisterwijk te kunnen bevrijden. De wandeling
eindigt op de begraafplaats van de zusters.
De treurwilg ter plekke markeert de plaats, waar
de Voorste Stroom tot de jaren zestig door de
kloostertuin stroomde.
A capella in de kloosterkapel
In de kapel uit 1910 kunt u na de wandeling
genieten van de 'The Singing Pearls' uit Oisterwijk.
De kapel is een schenking van de bevolking
voor de inzet van de zusters voor het
onderwijs in Oisterwijk.
Het ontstaan van Catharinenberg.
De geschiedenis van klooster Catharinenberg
gaat terug tot het jaar 1451, naar het klooster
voor Vrouwen van de Derde Orde van de Franciscanessen
toegewijd aan de H. Catharina. Het was
een rijk klooster met landerijen, pachten en cijnzen
in bijna alle plaatsen in de omgeving, o.a. in
Vught en Moergestel, maar ook in het veel verderaf
gelegen Herentals en Hoogstraten. Catharinenberg
werd rond 1570 bewoond door 28 zusters.
In deze periode werden kinderen opgevoed,
voornamelijk meisjes, in de hoop hen later in de
kloostergemeenschap te kunnen opnemen. In februari
1573, tijdens de Tachtigjarige oorlog, werden
verschillende inwoners van Oisterwijk door de
geuzen vermoord of gevangen genomen. Klooster
Catharinenberg en 150 huizen werden door hen
in brand gestoken. De zusters vluchtten naar ’s-
Hertogenbosch. Rond 1617, tijdens het 12-jarig
bestand in de oorlog tussen de Staatse en Spaanse
troepen, werd het Oisterwijkse klooster herbouwd.
In 1648 kwam de Meierij in Staatse handen
en werd de openbare beoefening van de katholieke
godsdienst verboden.
Pensionaat van Jonge Juffrouwen
In 1731 werden de toen nog aanwezige zusters
verdreven en vestigden zij zich in de katholieke
enclave Baarle Hertog. Catharinenberg wordt dan
o.a. bewoond door kapitaalkrachtige hervormde
lieden, waaronder dominee Petrus de Lange. De
komst van Lodewijk Napoleon in 1794, was een
eerste aanzet tot verbetering van de situatie voor
de katholieken. De intrek van 9 zusters uit Oirschot
op 2 mei 1844 in het “oude Catharinenberg”
werd hierdoor mogelijk. Een van hun eerste
initiatieven betrof het katholieke onderwijs in Oisterwijk.
Er werd een z.g. armenschool gesticht in
de stallen van de oude kloosterboerderij. Oisterwijk
had op dat moment al drie scholen, maar
deze waren protestant of openbaar.
Complex Catharinenberg met linksachter de kloostertuin
Expositie restaurant Amaliazorg
In het restaurant van Amaliazorg wordt uitgebreid
aandacht besteed aan de historie van het klooster
Catharinenberg. Aan de hand van o.a. foto's ver-
telt een comitélid u meer over de interessante
geschiedenis die terugvoert tot aan de vijftiende
eeuw.

6 Heukelomseweg 29
Foto uit de vorige eeuw nog met bovengrondse elektriciteit
Al in 1832 stond op deze locatie Hoog Huikelom
de boerderij van Adriaan van Rijsewijk. Zijn
dochter Cornelia verkocht het pand aan Petrus
Johannes Maria Brekelmans, die het oude pand
sloopte en rond 1884 een nieuwe langgevelboerderij
op deze plek bouwde. Dit gemeentelijk
monument is aan de buitenzijde, na ruim een
eeuw, nog in authentieke staat.
Fraai bewerkt bovenlicht
De voorgevel heeft een voordeurkozijn met opgeklampte
voordeur en bovenlicht voorzien van een
levensboom. De muurijzers van de zijgevel geven
bovengenoemd jaartal aan, maar op de ingemetselde
gevelsteen staat het jaartal 1876.
Volgens de huidige eigenaar gaat het verhaal, dat
de boerderij vlak na de nieuwbouw getroffen zou
zijn door brand, zodat de oplevering pas na 8 jaar
heeft plaatsgevonden.
Het huidige pand aan de Heukelomseweg
Volgens kadastrale gegevens is de boerderij
echter in 1885 'opgeleverd'. Het pand vormt een
fraaie bouwkundige eenheid met de nummers 34
en 36 aan de overzijde.
De boerderij heeft nog een originele Hollandse
stal. Voordien was het rundvee gehuisvest in een
zogenaamde potstal. De Hollandse stal heeft een
afscheiding tussen de dam (waar de koeien
stonden) en de voerbak. Dit vindt men op deze
locatie terug. Boven de koeienstal was de opslag
van het hooi. In het midden van de vorige eeuw
werd veel aandacht besteed aan de bouw van deze
Hollandse stallen, die bijdroegen aan een
gezonde veestapel.
Advertentie voor stalverbetering
Op het erf van de boerderij aan de Heukelomseweg
is een expositie ingericht van oude
gewassen (rogge, tarwe, spelt) en handwerktuigen,
die tot het midden van de vorige eeuw
werden gebruikt. Een aantal mechanische
landbouw-attributen waaronder enkele oude
tractoren en landbouwmachines geven een
totaalbeeld van het boeren uit de vorige eeuw.
De eigenaren, de heer en mevrouw Smulders
nodigen u uit voor het bezichtigen van de buitenzijde
van het pand en de authentieke Hollandse
stal.
Fietstocht door Heukelom
In het kader van 'Groen van Toen' worden
enkele rondleidingen verzorgd onder leiding van
Jeff Denissen en Dré van Hal uit Heukelom,
waarbij een aantal oude herkenningspunten worden
aangedaan. Vanwege de afstand is gekozen
voor een additionele fietstocht in deze buurtschap,
waarbij ook een boerderij wordt bezocht
aan het Baaneind in Laag Heukelom, waar eveneens
allerlei oude landbouwattributen worden
tentoongesteld.

7 'Het Broothuys'
Oirschotseweg 11
Achterzijde van huidige pand met tuin
In de monumentenlijst wordt dit pand beschreven
als 17 e eeuws, een bewering die men baseert op
een steen met het jaartal 1673 welke er geweest
zou zijn, doch nu niet meer aanwezig is. In 1776
besloot het gemeentebestuur - naar aanleiding
van een klacht van de toenmalige bewoner, predikant
J.G. van de Meulen, over de slechte staat
van zijn woning - deze te laten herbouwen. Aanvankelijk
was de gedachte de nieuwe pastorie
dichter bij de kerk te bouwen.
Uiteindelijk zwichtte men voor de argumenten
van de predikant, die al 16 jaar met plezier de
oude pastorie 'over het water' bewoonde. Naar
zijn mening was de ligging “zeer bequaam, van
agteren met eenen groeten omwaterden hof en
van voren met een rojale besloote plaats voorsien”.
Een situatie die we thans rond het Broothuys
nog herkennen en daardoor erg passend is
binnen het thema van de Open Monumenten Dag
van dit jaar.
De architect werd destijds verzocht om gebruik te
maken van de materialen van de oude pastorie.
De bouw verliep verder verre van voorspoedig:
Vanwege wanprestaties van de oorspronkelijke
aannemer werd er een nieuwe aannemer gezocht
die uiteindelijk ook werd gekort op de aanneemsom
vanwege het niet correct uitvoeren van het
werk. In de lijst van geconstateerde gebreken
vinden we o.a.: de gebruikte kalk was met te veel
zand gemengd, de muurankers waren te licht, de
schoorstenen voldeden niet aan de eisen, hang
en sluitwerk van de kelderramen was niet voldoende,
vorstpannen waren van inferieure
kwaliteit, etc. Op het einde van 1779 kon de
predikant zijn nieuwe woning betrekken.
Het Broothuys heeft sindsdien een groot en divers
aantal bewoners gekend. Zo heeft het na het
overlijden van de predikant vanaf 1795 tot 1809
dienst gedaan als klooster voor een 12-tal zusters
die in de Franse tijd uit hun klooster St.
Catharinendaal te Achel waren verdreven. In
1809 werd vanwege te geringe opbrengsten het
Broothuys verkocht aan secretaris Willem Hendrik
van Kelckhoven. Na zijn overlijden in 1830 kwam
het pand in bezit van zijn dochter Henriette,
weduwe van Frederik Jan van Breda. Haar zoon
Ignatius Cornelis Michael van Breda (notaris te
Oisterwijk) deed het pand van de hand en zo
belandde het na kortstondig in het bezit te zijn
geweest van Franciscus van Heck in handen van
leerlooier Johannes van de Wouw. Deze vestigde
er zijn bedrijf. Achter het luik in het dak aan de
achterzijde gaat nog het hijsrad schuil dat
ongetwijfeld gebruikt is voor het ophijsen van de
gelooide huiden. In 1885 en 1887 werden er
enige veranderingen aangebracht aan het pand,
er werd toen o.a een koetshuis gebouwd. Dit is

de rechter aanbouw van het huis. Aan de
achterzijde is de poort, waardoor de paarden
gingen, nog zichtbaar in het metselwerk van de
muur. Bij zijn overlijden in 1892 werd zijn
weduwe eigenaar. Zij deed het pand over aan
haar zoon uit haar eerste huwelijk, Everdus J.M.J.
Meyer. Het moet in deze periode zijn geweest dat
het klokkentorentje van het Broothuys is verhuisd
naar de Rozephoeve in Oisterwijk. Meyer was net
als zijn stiefvader oorspronkelijk leerlooier maar
werd in 1896 burgemeester van Moergestel. Hij
bewoonde het Broothuys tot zijn dood in 1931. In
1939 deden zijn erfgenamen het huis over aan
Ruurd Mast. Hij bood er in de oorlog onderdak
aan joden. In de aanbouw heeft dokter Th. Van
Delft sr. nog even zijn huisartsen praktijk gehad.
Toen mevrouw Mast in 1967 naar elders vertrok
viel het door leegstand ten prooi aan de
elementen en aan baldadigheid. Een deel van het
huis brandde uit. Aan deze jaren dankt het pand
zijn twijfelachtige naam van het 'Spookhuis'. Een
aantal foto’s in de gang getuigt nog van deze
periode. In 1970 verkoopt mevrouw Mast het
pand, op dat moment een bouwval, aan de
Hilvarenbeekse architect Henk van Ommeren.
'Het Spookhuis' uit de vorige eeuw.
Bij de verkoop van het huis door de familie Mast
werd een deel van de tuin niet meeverkocht. De
verwachting was dat de toegang tot de nieuwe
wijk 'Oostelvoortjes' achter het Broothuys zou
komen te liggen en de grond goed verkocht zou
kunnen worden. De entree kwam echter dichter
naar centrum van het dorp, de grond bleef bijna
40 jaar braak liggen. Van Ommeren ontdekt bij
de restauratie gedeelten van het huis die aanmerkelijk
ouder zijn dan twee eeuwen. In 1998
vertrekt Henk van Ommeren en komt het pand in
het bezit van de huidige bewoners, de familie
Piëst-Voort. De tuin aan de achterzijde wordt onder
architectuur opnieuw ingericht. Een spookhuis
is het al lang niet meer, maar wel een huis wat
vragen oproept. Waar komt de naam ‘Broothuys”
vandaan? Waarom werd gekozen voor het devies
”hoc vat et vives” (doe dat en u zult leven) op de
haardbalk in de keuken? De familie Piëst-Voort
zal u ontvangen en vertellen over de historie van
het pand en hun inspanningen om het te behouden.
Jan en Kris van der Plas en Katinka van
Dongen met Ad Vergouwen verzorgen de
muzikale omlijsting.
8 'Hoogenhuizen'
Oirschotseweg 12
De statige oprijlaan van Hoogenhuizen.
Een idyllisch park rondom een Moergestelse
villa met een rijk verleden.
Aan de Oirschotseweg in Moergestel, aan de
rand van het dorp, trekken een monumentale
toegangspoort en een gracht meteen de
aandacht. Achter oude bomen ligt een 19 e
eeuwse villa en een koetshuis midden in een
park. Er vlakbij ligt een witte verbouwde boerderij,
de Corneliushoeve, die oorspronkelijk één
geheel vormde met de villa.
Eeuwen geleden stond er al een kasteeltje met
twee torentjes, omgeven door een gracht, die er
nu nog is, en een ophaalbrug. In het park staan
nog de bomen, die stammen uit die tijd. Bekend
is, dat in het midden van de 17 e eeuw ene Anna
van Hambroeck uit Den Bosch er de zorg op zich
nam voor weeskinderen. De Bossche bisschop
had haar dat gevraagd. Het kasteel kreeg pas
later de naam 'Hoogen Huizen' en we weten dat
het in bezit is geweest van de families De Cocq,
Cannaerts en Becx. Het landgoed besloeg toen
ongeveer 60 hectare. Het kasteel raakte echter
in verval en werd tenslotte afgebroken.
Het grachtenstelsel rondom het oorspronkelijke
kasteeltje is nagenoeg intact gebleven. Het heeft
de vorm van een acht, waardoor het eigenlijk
twee eilandjes omsloot. Pas in 1953 is een deel
van de gracht gedempt om de toegang tot de
boerderij te verbeteren. De boerderij werd in
1834 gebouwd. Daar hebben o.a. de families
Markus en Huijsmans gewoond. In de jaren ’90 is
de boerderij verkocht.
De huidige villa is in 1889 gebouwd op basis van
een ontwerp van architect Dekkers door
aannemer Vriens uit Moergestel. De Tilburgse

textielfabrikant Mommers gaf de opdracht om er
een zomerverblijf te bouwen. Het uiterlijk van de
villa vertoont bouwkundige overeenkomsten met
het kantoorgebouw van zijn fabriek aan de
Goirkestraat in Tilburg, waar nu het Textielmuseum
is gehuisvest. Er is gebouwd in eclectische
stijl, typerend voor het einde van de 19 e
eeuw. Men combineerde daarbij kenmerken van
verschillende bouwstijlen. De monumentale
toegangspoort valt meteen op: fraai bewerkte
forse pijlers van natuur- en baksteen. Het rijk
versierde smeedijzeren hek geeft toegang tot de
oprijlaan naar de villa die in een parkachtige tuin
ligt met statige bomen: bruine beuk, treurbeuk,
kastanje, plataan, rododendrons. Heel veel oude
exemplaren treft u daar aan.
Het koetshuis is in dezelfde stijl opgetrokken als de villa
Het koetshuis is in dezelfde stijl als de villa
gebouwd. Let vooral op de fraaie combinaties van
de gekleurde bakstenen segmentbogen boven de
drie inrijpoorten. Bij de villa hoort ook een
dienstwoning die aan de andere kant van de
Oirschotseweg ligt op nummer 10.
De later gedempte gracht met monumentale ingang
De villa zelf heeft verschillende bewoners gekend.
De zus van mevr. Mommers, mère Catherine,
bracht er met haar medezusters Ursulinen de
vakantie door. Er was toen ook een kapel in de
villa. Later werd haar neef Gerrit Weitjens
eigenaar. In de oorlog heeft de Duitse bezetter de
villa opgeëist en allerlei kamers gesloopt.
Na de oorlog heeft de villa voor kortere of langere
tijd verschillende bewoners gekend. Onder
andere woonden er paters Assumptionisten, de
priester-kunstenaar Egbert Dekkers en de
kunstenaar Jan Dijker.
Villa 'Hoogenhuizen' is al weer een hele periode in
bezit van de familie van Lotringen: de vijfde
generatie inmiddels. De heer van Lotringen zet op
de Open Monumentendag de poort van Hoogenhuizen
gastvrij open om de bezoekers te laten
genieten van de prachtige parktuin en het
koetshuis. Een stukje 'Groen van Toen' in
Moergestel, dat met zorg wordt bewaard en,
waarvan we hopen, dat het dorp er nog lang van
mag genieten.
Als u 'Hoogenhuizen' gaat bezoeken zullen de
Elckerlycspelers op verschillende momenten van
de dag volksmuziek laten horen. Er wordt ook
gezorgd voor deskundige voorlichting over het
park en de bomen. Komt u met de fiets: zet die
dan op de daarvoor bestemde ruimte bij de poort.
U begrijpt wel dat het niet de bedoeling is om in
het park te fietsen.
Rondvaren was in de negentiende eeuw nog een optie

9 'Zonnewende'
Tilburgseweg 54
Het landhuis 'Zonnewende' met rieten kap voor de brand
van augustus 1937
Het landhuis 'Zonnewende' is in 1922 gebouwd in
opdracht van Ferdinand Adolf Leonard van de
Berg jr. (1879-1956), eigenaar van de AaBe wollenstoffenfabriek
te Tilburg, door architect K. de
Bazel. Een prachtig landhuis met een mengeling
van traditionalisme en rationalisme van de Amsterdamse
school, in een groots opgezet park in
Engelse landschapsstijl met oprijlaan, gazons, vijver,
reusachtige beuken eiken en linden overgaand
in het cultuurland rondom het Galgenven.
Groots opgezet park in Engelse landschapsstijl
In 1937 verwoestte een felle brand het rietendak
van het huis. Na de wederopbouw werd een
schilddak met daktegels gedekt. Het landhuis is
voorzien van talloze bouwkundige kunstwerken.
De hoge kloosterramen zijn voorzien van spiegelglas
met bovenlichten in glas-in-lood. Vele ruimten
hebben parketvloeren, lambrisering, paneeldeuren
en versierde stucplafonds, naar ontwerpen
van de architect. De later zwart gemaakte
van tropische houtsoorten vervaardigde binnenbetimmeringen,
deuren en lambriseringen zijn
hersteld in de oorspronkelijke oude stijl en kleur.
Lambrisering en deuren zijn weer in oude stijl hersteld.
Omdat Van den Bergh last had van reumatische
aandoeningen liet hij zijn slaap-zitkamer voorzien
van een loden vloer om de aardstralen te neutraliseren.
In de kelder staat een uit 1937 daterende
lucht- bevochtigings- en koelinstallatie die nog
steeds functioneert en door middel van een elektromotor
van Meichinger en Cie. aangedreven
wordt. Vanaf een ingenieus schakelbord, fraai
weggewerkt achter de betimmering in de woonkamer,
wordt de installatie bediend.
Het schakelbord achter een paneeldeur in de woonkamer
De bovenverdiepingen van het landhuis zijn verbouwd
en ingericht met gastenkamers. Alleen de
ovale privékamer van mevrouw van den Bergh is
in originele staat bewaard gebleven. Let op de
deur met driedelig bovenlicht in glas-in-lood, lambrisering
en driedelige getraceerde houten kastnis
en boekenkast, recht boven de entree.
Het landhuis is van waarde als uitdrukking van de
sociaal-economische en landschappelijke ontwikkeling.
Het is een door een rijke fabrikant gebouwde
buitenplaats in het landelijk dorp Moergestel
in de nabijheid van industriestad Tilburg.

Het gebouw heeft architectuur-historische waarde,
er is bijzonder materiaal gebruikt met veel
samenhang tussen exterieur en interieur. Er is
een historisch-ruimtelijke relatie met de omliggende
groenvoorzieningen, waaronder het ruime
park.
De ovale privékamer heeft een driedelig bovenlicht.
Het landgoed 'Zonnewende' is ontworpen door
tuinarchitect L.A. Springer, een dendroloog. Hij
was een groot voorstander van een zeer gevarieerd
bomenbestand. Hij verraste menigeen met
de aangebrachte doorzichten en de tuin moest in
elk jaargetijde een streling blijven voor het oog.
Prachtige vijvers en bijzondere bomen sieren de
buitenplaats.
Programma 'Zonnewende'
“Herken de Bazel”
Tijdens de Open Dag zal architect Leon Brokers
elk heel uur een korte presentatie geven met
daarop aansluitend een rondleiding door een deel
van de villa, die destijds getekend is door architect
De Bazel. Firma van Helvoirt Groenprojecten
leidt u door het park langs monumentale bomen
en idyllische vijver.
Kinderen kunnen meedoen met “Ontwerp De Bazel
wedstrijd”. Onder leiding van Ninke Kast (kunstenares)
kunnen zij een eigen ontwerp maken
uit golfkarton. Aan het einde van de dag worden
de maquettes beoordeeld en de winnaar krijgt
een leuke prijs.
Feestelijke afsluiting Monumentendag
Stichting SOKA is eigenaar van Zonnewende, dat
25 jaar in gebruik is als conferentieoord. Voor een
gevarieerd publiek organiseert zij cursussen en
lezingen op cultureel en maatschappelijk gebied.
Activiteiten op godsdienstig gebied zijn toevertrouwd
aan de prelatuur van het Opus Dei. Vanwege
het 25-jarig jubileum werkt de stichting
graag mee aan de afsluiting van deze tiende Monumentendag.
Burgemeester Hans Janssen reikt
om 17:00 uur de jaarlijkse Monumentenprijs uit
en alle deelnemers kunnen toasten op de winnaar.
Europrof, de naast Zonnewende gelegen
horeca-opleiding, zorgt voor een feestelijk hapje
en drankje en de Budding Sound Big Band Oisterwijk
van Factorium zal het geheel opluisteren met
muziek.
Woord van Dank
Graag willen wij alle mensen bedanken, die meegewerkt
hebben om deze dag tot een succes te
maken. In het bijzonder de eigenaren van de monumenten,
die hun pand hebben opengesteld, de
Gemeente Oisterwijk, de inzet van de stadsgidsen
en vele vrijwilligers, die bij de voorbereiding en
op de dag zelf tot het welslagen van deze Open
Monumentendag belangeloos hebben bijgedragen.
Het comité Open Monumentendag:
Rea Bergmans, Jens Christiaanse, Ben Dobbelaer,
Yvonne van Hellenberg-Hubar, Bob Keasberry,
Jan van Leest, Piet van de Plas, Kees Welmers
en Gerard Willems. Van de gemeente Oisterwijk:
Moniek Verhof, Rita Zwietering en Guido La Rose
en stagiaire Jacqueline Heefer . Adviserend comitélid
Wim de Bakker