Wij wensen u een Zalig Kerstfeest en een gezegend Nieuwjaar

Religieuze muziek
In deze rubriek bespreekt Leo van Herk
elke maand een muziekstuk met een religieuze
achtergrond.
Deze keer het Weihnachtsoratorium
van Johann Sebastian Bach
Wat de Matthäus Passion is in de Paastijd,
is voor kerstmis het Weihnachtsoratorium;
muziek van Bach die onverbrekelijk met
de tijd waarvoor het geschreven is verbonden
blijft.De volledige naam van deze
compositie luidt “Oratorium Tempore
Nativitatis Christi”. Het oratorium bestaat
uit zes afzonderlijk uit te voeren cantates,
gecomponeerd tussen kerstmis 1734 en
Driekoningen 1735, telkens ten gehore
gebracht tijdens de diensten in St. Thomas
Kirche en de St. Nicolaikirche in Leizpig.
Bach componeerde een stuk als dit niet met
de bedoeling een kunstwerk tot stand te
brengen, hij maakte gebruik van het moment
waarvoor hij passende muziek maakte.
Bovendien was tijd, of beter het ontbreken
daarvan, een belangrijke factor. Maar
Johann Sebastian lag waarschijnlijk niet
echt wakker van de naderende deadline; hij
had altijd wel iets achter de hand dat hij
kon oppoetsen en zodanig bewerken dat
het een heel toepasselijk ‘nieuw’ werk
leek. In dit geval greep hij terug naar drie
eerder gecomponeerde wereldlijke cantates.
Tekstdichter Picander zorgde ervoor
dat de tekst prima op de muziek paste en
zo ontstond een nieuw muziekstuk, dat
geenszins een aftreksel was van eerdere
19
stukken, maar in alle opzichten een meesterwerk.In
de tijd van Bach was de uitvoering
van dit werk verdeeld over dertien
feest- en hoogtijdagen, vieringen die muzikaal
werden opgeluisterd met muziek die
bij het betreffende moment hoorde. Toch
beschouwde Bach zijn compositie wel degelijk
als een eenheid van bij elkaar horende
delen. Tegenwoordig wordt het
Weihnachtsoratorium ook altijd in de volledige
versie uitgevoerd.Het eerste deel is
het feestelijk juichende “Jauchzet frohlocket,
auf Preise die Tage”, geschreven voor
de Eerste Kerstdag. Daarna volgt “Und es
waren Hirten in derselben Gegend” voor
de Tweede Kerstdag “Herrscher des Himmels”
voor de Derde Kerstdag, “Fallt mit
Danken, fallt mit Loben” voor Nieuwjaarsdag,
“Ehre sei dir, Gott, gesungen”
voor de zondag na Nieuwjaar en ten slotte
“Herr, wenn die stolzen Feinde schnauben”
voor Driekoningen.Er is en bijna onafzienbare
rij van cd opnamen van deze kerstmuziek
en dat maakt het voor de Kerstman
moeilijk kiezen. De verschillen zijn groot
en de uitvoeringspraktijk is in de loop der
jaren ook behoorlijk gewijzigd. Oudere
opnamen vallen niet per definitie meteen af
–vaak zijn de solisten alleen al prachtig en
de moeite waard – maar zijn de tempi aan
de trage kant en de koren nogal fors. Tegenwoordig
zijn de uitvoeringen slanker,
doorzichtiger en ligt het tempo hoger. Met
de opname van John Eliot Gardiner en zijn
Monteverdi Choir en English Baroque Soloists
op Archiv, een opname uit 1987, zit
je altijd goed. Maar de opnamen van Philippe
Herreweghe en zijn Collegium Vocale
uit Gent op Virgin en van Ton Koopman
met het Amsterdam Baroque Koor- en orkest
op Erato verdienen een pluim. Wat
ouder is de opname van the Academy-of-
St.Martin-in-the-Fields met onze eigen
Elly Ameling en met Janet Baker, Robert
Tear en Dietrich Fischer
Diskau. Prachtig!
Zalig Kerstmis. Leo van Herk