Geobrief 8 - kngmg

.erfgoed
Teylers Museum op de Werelderfgoedlijst
Op 12 november j.l. is bekend
geworden dat Teylers Museum in
Haarlem op de voorlopige lijst is
gekomen van Werelderfgoederen.
Nog even kort door de bocht: de
rijke Haarlemse zijdehandelaar
en latere bankier Pieter Teyler
van der Hulst (1702-1758) liet in
zijn testament vastleggen dat zijn
vergaarde kapitaal voornamelijk
besteed moest worden aan de
aanmoediging en bevordering van
kunst, wetenschap en religie. Zijn
verzamelingen moesten daartoe
worden uitgebreid, twee geleerde
genootschappen moesten een
en ander via het uitschrijven van
prijsvragen bevorderen en de
bejaarde medemens werd getrakteerd
op een nieuw hofje.
Oudste museum
Niemand kon toen nog vermoeden
dat het hieruit voortgekomen
Teylers Museum het Verlichtingsbolwerk
bij uitstek zou zijn: want
wie zich hier zou laven aan kennis
zou een gelukkiger mens worden.
Niet langer was kennis voorbehouden
aan de elite, een ieder was
welkom bij demonstraties, kunstbeschouwingen
en voordrachten.
Teylers Museum, geopend in
1784, is het oudste museum van
Nederland met een sinds begin
1800 nauwelijks veranderde
Ovale Zaal. We durven nu ook
wel te zeggen dat het het meest
authentieke museum van Europa
is, misschien wel van de wereld.
OK, het British Museum in Londen
is van oorsprong ouder maar
bevindt zich niet meer in hetzelfde
gebouw en vele collectieonderdelen
kregen elders onderdak.
Daar is geen sprake van bij
Teylers Museum. Vandaar dat het
museum was voorgedragen voor
een plaatsje op de Werelderfgoedlijst
en geplaatst is op de voorlopige
lijst. Dat voorlopige karakter
is net zo bindend als een voorlopig
koopcontract. Een hele eer
dus, maar ook heel veel aandacht.
De belangrijkste reden dat wij
genomineerd zijn is de bijzondere
combinatie van collectie en
interieur die de laatste 200 jaar
onveranderd is gebleven. Voor de
Ovale Zaal geldt dat vooral voor
de middenvitrine met een schitterende
mineralencollectie. In de
tijd dat Teylers eerste directeur
Martinus van Marum (1750-
1837) begon met het aanleggen
van de paleontologische en mineralogische
verzamelingen, werden
zowel gesteenten als versteningen
nog onder de term fossilia aangeduid.
Maar omstreeks 1800 ontwikkelden
beide terreinen zich tot
een moderne, zelfstandige wetenschap,
waarvan de mineralogie
Van Marums bijzondere interesse
had.
Haüy en Romé de l’Isle
Door ruil, koop en verzamelen
verwierf hij een fraaie selectie
gesteenten en mineralen uit de
beroemdste Europese aardlagen
en mijnen van het eind van de
18de en begin 19de eeuw.
Daarnaast correspondeerde Van
Marum met de grootste mineralogen
van die tijd, die als de geestelijke
vaders van de collectie in
Teylers Museum kunnen worden
beschouwd: R.J. Haüy, hoogleraar
aan de Jardin des Plantes en aan
de Ecole des Mines in Parijs,
J.F.W. Toussaint von Charpentier
en A.G. Werner, beiden verbonden
aan de Bergakademie te Freiburg,
en de Zwitserse staatsman en
geoloog H.C. Escher von Linth.
De aanwinsten werden eerst volgens
het systeem van Wallerius
en Holm gerangschikt, maar in
zijn streven naar perfectie deed
Van Marum de opstelling nog
driemaal wijzigen. In 1790
plaatste hij de mineralen volgens
het systeem van de 18de-eeuwse
mineraloog Richard Kirwan, na
zijn Duitse reis in 1799 overeenkomstig
de ideeën van J.G. Lenz
en tenslotte in 1802 volgens de
classificatie van Haüy en Romé
de l’Isle. Toen bracht hij ook de
glazen vitrinebakjes op het mid-
De Ovale Zaal gezien vanaf de balustrade van de bibliotheek met
de vitrinekast op de begane grond.
denmeubel in de Ovale Zaal aan.
De binnenring en de eerste elf
kastjes van de buitenring zijn
sindsdien onver anderd gebleven.
De mooiste mineralen uit Engeland
en Saksen kregen een plaats
in de twee vierzijdige pyramidevormige
kastjes die nu het portret
van Pieter Teyler flankeren.
Onderzoek heeft tevens uitgewezen
dat de mineralogische collectie
terug te voeren is op circa 30
andere (oudere) verzamelingen,
waaronder die van Goethe, die
eveneens mineraloog was. Beide
heren ontmoetten elkaar in Weimar
waarna nog menig steentje
werd geruild. Die persoonlijke verhalen
achter die ‘dode’ steentjes
zorgen er voor dat de verzameling
opeens gaat leven.
Bert Sliggers
Conservator paleontologie &
mineralogie
december 2010 Geo.brief 17