download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

‘de borgers komen uyt alle steden met requesten’ 5
the people in the choice of their magistrates’. 9 Temple was zeker niet de enige tijdgenoot
die er zo over dacht. Integendeel, zijn opvatting lijkt zeer breed gedragen. Dit blijkt uit opmerkingen
uit correspondenties, dagboeken en politieke aantekeningen, maar misschien
nog wel meer uit de alom aanwezige pamfletliteratuur. 10 Er is voldoende reden om aan te
nemen dat de tweede helft van de 17de eeuw – en in het bijzonder het Rampjaar 1672 – een
doorbaak betekende op het gebied van publieke politiek en publieke opinie. Alleen al tijdens
het Rampjaar verschenen 1600 van deze politieke drukwerken in een oplage die bij
benadering ergens tussen de één en twee miljoen stuks heeft gelegen. 11 Een van de auteurs
van deze populaire publicaties schreef over het Rampjaar: ‘Wat regende ’t alom Pasquillen
door het lant.’ 12
Een apart deel van deze politieke drukwerken kan dienen om de politieke cultuur van deze
periode te pijlen: de petitie (afb. 1). Het indienen van een petitie, ook bekend als rekest of
verzoekschrift, was tijdens de vroegmoderne tijd in West-Europa een wijdverbreide manier
voor burgers en onderdanen om toch invloed uit te oefenen op (lokaal) bestuur. De petitie
was voor beide partijen (overheid en bestuurde) een uitstekende manier om conflicten gezamenlijk
op te lossen. De problemen waarover deze verzoekschriften meestal handelden,
waren stedelijke problemen als de indeling van de publieke ruimte, infrastructuur en het
economisch leven. Petities waren typisch collectieve ondernemingen. Groepen inwoners
kwamen bij elkaar om een rekest op te stellen, vaak met behulp van een advocaat die ervoor
moest zorgen dat de overheid op de juiste manier werd aangesproken. Aan het indienen van
een rekest waren eveneens strikte regels verbonden. De meest aanzienlijke van de groep rekestranten
dienden de handgeschreven petitie in, waarbij zij zichzelf als ‘suppplianten’ omschreven.
Zij droegen hierbij vaak hun mooiste kleding. De rekestranten deden er alles aan
om zich netjes en gehoorzaam op te stellen, terwijl zij de magistraten tegelijkertijd het idee
wilden geven dat het verzoekschrift afkomstig was van mensen die serieus genomen dienden
te worden. 13
Normaal gesproken waren deze rekesten niet politiek van aard. Dit veranderde in tijden
van crisis, zoals tijdens het Rampjaar. Er veranderde in 1672 nog iets. Petities werden nu niet
meer alleen aan de desbetreffende overheid aangeboden, ze verschenen ook in druk op de
markt voor politieke publicaties. Indieners van een petitie erkenden normaal gesproken de
overheid waar zij hun verzoekschrift aan gaven als hun autoriteit. Door petities in druk te
verspreiden verschoof deze autoriteit naar het anonieme publiek van pamfletten. Deze gedeeltelijke
machtsoverdracht ging niet ongemerkt voorbij aan ambtsbekleders, die al snel
neppetities op de markt brachten om steun voor hun plannen te veinzen. 14 In het laatste
9 W. Temple, Observations upon the United Provinces of the Netherlands (Londen 1673) 109.
10 M. Reinders, Printed pandemonium. The power of the public and the market for popular political publications in the early modern Dutch
Republic, ongedrukte PhD-thesis (Rotterdam 2008).
11 Zie voor een revisie van het pamflet als bron voor politieke geschiedenis: F. Deen e.a. (red.), Pamphlets and politics, te verschijnen
(Leiden 2010).
12 Wederlegging-gedicht, Van het Lasterschrift, Genaemt, Verhael van ’t voornaemste (Knuttel 10387, 1672) 7.
13 Cf. M. Prak, ‘Corporate politics in the Low Countries: guilds as institutions, 14th to 18th Centuries’ in: Catharina Lis e.a.
(red.), Craft Guilds in the Early Modern Low Countries. Work, Power, and Representation (Aldershot 2006); Knights, Representation;
A. Wood, Riot, rebellion and popular politics in early modern England (New York 2002); G. Dorren, Eenheid en verscheidenheid. De
burgers van Haarlem in de Gouden Eeuw (Amsterdam 2001); P. Knevel, Het Haagse Bureau. 17de-eeuwse ambtenaren tussen staatsbelang
en eigenbelang (Amsterdam 2001); Zaret, Origins; Van Nierop, ‘Private Interests’; M. van der Bijl, Idee en Interest; S.J.
Fockema Andrea, De Nederlandse Staat onder de Republiek (Amsterdam 1969).
14 Cf. Peacey, Politicians and Pamphleteers, 252; Harris, ‘Propaganda and Public Opinion’, 66; Zaret, Origins, 233.