download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

60 boekbesprekingen
landschapspark. Elders in het
park wilde hij dan een nieuw
herenhuis laten bouwen. Andela
wijst erop dat Alexanders
ideeën geheel pasten in de tijd
dat men parken wilde verfraaien
met ruïnes, pagodes, grotten
of tempeltjes. Een landschap
moest ‘schilderachtig’
zijn. Gebouwen en landschappen
werden bekeken of het schilderijen waren.
Van Rhemen bedacht zich echter en besliste
dat het gebouw in ‘ouden stijl’ moest worden
herbouwd. Maar dat betekende geenszins dat de
toren gerestaureerd werd naar de toestand van
1535, doch dat hij werd opgetrokken in wat Andela
noemt ‘de evocatieve, historiserende architectuur’
(56). Zodoende werd de Gelderse Toren naar
het ontwerp van Jan Brink Evers bepleisterd en
van ‘middeleeuwse’ torentjes, kantelen en pseudoschietgaten
voorzien. De auteur wijst er terecht
op dat de Gelderse Toren met deze wijze van herbouw
bepaald geen unicum was. Ook elders werden
van oorsprong middeleeuwse gebouwen in
de 19de eeuw naar Engels model omgewerkt tot
‘castellated houses’. Andela noemt als voorbeelden
onder andere de verbouwing in 1835 van kasteel
Beverweerd bij Werkhoven, de Sandenburg en
huis Scherpenzeel. Bij al deze verbouwingen werd
het roemrijke verleden in de beleving van de adellijke
bewoners kennelijk sterker geëvoceerd door
verzonnen ‘middeleeuwse’ elementen dan door
een historisch juiste reconstructie, die in hun ogen
slechts een weinig representatief kasteeltje zou
opleveren. De stijl van deze verbouwingen wordt
ten onrechte veelal neogotiek genoemd.
De hoofdmoot van het boek (ongeveer 70% van
de tekst) bestaat uit de twee hoofdstukken (2 en 3)
waarin Andela uitvoerig en met grote aandacht
voor de technische details, de verbouwing van de
toren en de geschiedenis van de tuinaanleg behandelt.
Daarin ligt, naast de reeds genoemde bijzondere
en fraaie illustraties, dan ook de grote waarde
van dit boek.
Hoofdstuk 1 gaat over de eigenaren en de archieven
die zij hebben nagelaten. De auteur behandelt
de eigenaren in korte biografieën. Hij geeft duidelijk
aan dat deze gebaseerd zijn op literatuuronderzoek,
‘omdat een onderzoeker ook zijn beperkingen
moet kennen en het accent van het onderzoek
op de transformatie van het landgoed lag’ (13).
Helaas heeft hij bij zijn beschrijving van Wilt Jan
van Broeckhuysen, heer van de Gelderse Toren van
1673 tot 1708, een volslagen verouderde interpretatie
van de Plooierijen (1702 - 1717) overgenomen
uit Schepenen aan de Zuiderzee van J. Duinkerken. Volgens
Duinkerken waren de Plooierijen niet meer
dan een factiestrijd, een strijd om de macht tussen
de regentengeslachten die op de kussens zaten,
zoals Broeckhuysen (de Oude Plooi), en de voormalige
regentengeslachten die door de stadhouder
waren buitengesloten (de Nieuwe Plooi). Deze
visie is al in de 19de eeuw met een keur van argumenten
weerlegd door Nijhoff en Jonkers Nieboer
en in de 20ste eeuw door Haak en Driessen. Zeer
gedegen gebeurde dat in de dissertatie van mevrouw
Wertheim-Gijse Weenink, getiteld Democratische
Bewegingen in Gelderland 1672-1795 uit 1973.
Zij toonde op grond van gedetailleerd onderzoek
aan dat het bij de Nieuwe Plooi om een democratiseringsbeweging
ging waartegen de heersende
oligarchie zich fel verzette. En zo zijn de Plooierijen
ook in de modernere handboeken opgenomen,
zie: P.J. Meij e.a., Geschiedenis van Gelderland
en Jonathan I. Israel, De Republiek 1477-1806, Deel II.
Han C. Vrielink
Nel Noordervliet-Jol, Scheveningen in oude teksten
(Scheveningen: Uitgeverij ‘Mijn Leeuw’, 2008, 184
blz., geïll., isbn 978-90-803395-4-5).
Lokale historische verenigingen floreren als nooit
tevoren. Dat het onderzoek van plaatselijke geschiedenis
en genealogie niet aan leeftijd gebonden
is, blijkt uit de recente publicatie van Nel
Noordervliet-Jol: Scheveningen in oude teksten. Deze
bloemlezing, die een vijftigtal proza- en poëzieteksten
met Scheveningen als thema bevat, presenteerde
de auteur in november 2008 op haar negentigste
verjaardag aan het publiek! Overigens
boden bij deze gelegenheid vrienden van de historische
en genealogische vereniging Scheveningen,
waar Noordervliet als actief (bestuurs)lid bij
betrokken is geweest, haar een liber amicorum
aan (Door Scheveningen verbonden). In dit vriendenboek
zijn twintig artikelen opgenomen die gewijd
zijn aan uiteenlopende onderwerpen uit de Scheveningse
geschiedenis: schoolmeesters en onderwijs
in de 17de en 18de eeuw, een overzicht van
Scheveningse reders in 1918 en een artikel gewijd
aan een plaatselijke Scheveningse dichter Cornelis
Gébel (1794-1859).
Deze Gébel treffen we ook aan in de bloemle-