download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

58 boekbesprekingen
‘nieuwe’ gebouwsoorten zoals de eerste verzorgingstehuizen,
een Jaknikker in Drenthe en een
radiotelescoop. De foto’s tonen de gebouwen niet
mooier dan ze zijn, ze laten soms onverbloemd
de huidige, niet altijd even rooskleurige toestand
ervan zien.
Er zijn naar verhouding veel gebouwen in Zuid-
Holland opgenomen, de meeste in de grotere steden.
Dat is op zich niet verwonderlijk, in de Randstad
werd het meeste gebouwd, maar het komt
vooral door de verwoesting en de wederopbouw
van de Rotterdamse binnenstad. Het leeuwendeel
van de top-100, rond de twintig gebouwen, bevindt
zich in deze stad. In de binnenstad betreft het,
naast bekende gebouwen als het winkelcentrum
de Lijnbaan en het Groothandelsgebouw, enkele
grote bankgebouwen, waarvan de bouw opmerkelijk
genoeg al kort na het bombardement van
mei 1940 startte. Verder zijn ook enkele opslaggebouwen
en kraaninstallaties in de havengebieden
opgenomen. Ook Den Haag scoort getalsmatig
vrij hoog, vooral met enkele grote ministeries,
maar ook met het vroegere stationspostkantoor
bij station Hollands Spoor, enkele flatgebouwen
en het schoolgebouw van het Tweede Vrijzinnig-
Christelijk Lyceum. De andere Zuid-Hollandse gebouwen
liggen meer verspreid, onder andere in
Delft een gebouw van de huidige tu in Delft, en
in Leidschendam het vroegere ptt-laboratorium.
Bij de selectie van de top-100 is ook aandacht
besteed aan toegepaste kunst, en daarvan laat het
boek enkele verrassende voorbeelden zien. Het
zijn kunstwerken die optimisme uitstralen, niet alleen
dat van de echte, fysieke wederopbouw, maar
ook van een onderliggende saamhorigheid. Daarin
is de ‘geest’ van de periode als geen ander treffend
weergegeven: allen tezamen de schouders eronder
om Nederland weer te doen herrijzen en op
te stoten in de vaart der volkeren.
Gertjan van der Harst
Bianca van den Berg, De Sint-Janskerk in Gouda. Een
oude stadskerk volgens een nieuw ruimtelijk plan (Hilversum:
Verloren, 2008, 317 blz., geïll. isbn 978-90-
8704-059-8, prijs € 27,–).
De Sint-Janskerk van Gouda behoort tot de grootste
middeleeuwse parochiekerken in ons land en
heeft daarvan de grootste lengte. Die enorme omvang
van de kerk is uiteraard tot stand gekomen
door een reeks van verbouwingen en uitbreidin-
gen. Bianca van der Werf heeft daar in het kader
van haar promotieonderzoek uitgebreid onderzoek
naar gedaan. Ze bestudeerde uitputtend archiefbronnen
tot ca. 1600 waaronder de kerkrekeningen
die vanaf 1543 vrijwel allemaal bewaard
zijn gebleven. Haar onderzoek omvatte geen archeologisch
of bouwhistorisch onderzoek maar
zij kon wel beschikken over oudere resultaten van
dergelijk onderzoek. Bovendien zijn in de kerk
diverse bouwsporen zichtbaar. De auteur plaatst
de kerk in opeenvolgende periodes binnen de architectonische
context en de historische en maatschappelijke
ontwikkelingen van die tijd. Zij legt
relaties met enkele andere Hollandse stadskerken
met vergelijkbare architectonische kenmerken, of
weerspreekt door anderen eerder geopperde relaties.
Het beeld dat van de opeenvolgende verschijningsvormen
van de Goudse kerk ontstaat is verrassend.
Oorspronkelijk was de kerk een hofkapel ten
noorden van het mottekasteel van de Heren Van
der Goude. De oudste vermelding dateert uit 1278
en heeft betrekking op ontvangsten van kruistochttienden.
Vanaf 1350 toen de toren werd gebouwd
is de kerk enkele malen uitgebreid. Aan de
hand van een 15de-eeuws grafboek kon de plattegrond
in de periode tussen 1413 en ca. 1475 worden
gereconstrueerd. De kerk had toen een driebeukige
opzet met stompe driezijdige sluiting
waarmee in 1350 was begonnen. Die koorsluiting
was verwant aan de nog steeds bestaande, maar
later gebouwde koorsluiting van de Sint-Gommaruskerk
in Enkhuizen. In 1510 was een verbreding
van de kerk gereed gekomen tot een vijfbeukige
hallenkerk waarvan het koor een omgang met topgevels
had, vergelijkbaar met de Oude kerk en de
Nieuwe-Zijdskapel in Amsterdam. De zijbeuken
werden vervolgens verbouwd tot aaneengeschakelde
zijkapellen met topgevels. De kappen daarvan
lopen niet door tot het middenschip en eindigen
met een dakschild. Daardoor onderscheidt de
kerk zich van het zogenaamde Haagse hallentype.
Na een brand in 1552 werd de kerk ten gevolge van
blikseminslag in de toren, hersteld. De bouwperiode
loopt door tot 1610, met als laatste opvallende
ingreep de verhoging van de toren. Daarna volgen
herstellingen en restauraties.
Het lezen van het boek vergt enig ruimtelijk
voorstellingsvermogen. De schrijfster kent elk
hoekje van de kerk, maar de lezer heeft soms wat
moeite zich te oriënteren. De uitklapbare plattegrond
van de huidige kerk is handig, maar lastig te