download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

4 michel reinders
Historici waren het lang eens over de futiele invloed van het Rampjaar op de periode die
daarop volgde, op dezelfde manier dat de Glorieuze Revolutie al drie eeuwen de reputatie
van een onrevolutionaire coup d’état heeft. Er viel na 1672 immers geen veranderde samenleving
te ontdekken. In de traditionele historiografie waren de oproeren van het Rampjaar
geen populair gedragen strijd waarin het zittende regime omver werd gestoten door mensen
die een nieuwe politieke constellatie installeerden. Lang was het Rampjaar in het collectief
geheugen een intense uitbarsting van partij-, dan wel factiestrijd, die eigenlijk alweer voorbij
was voordat de winter van dit gewraakte jaar was bereikt. 4
De vroegmoderne geschiedschrijving is het tijdperk van Daan Roorda’s Partij en Factie, de
belangrijkste exponent van dit denken, echter al een tijd ontgroeid. Historici hebben de politieke
ontwikkelingen van de 16de tot de 18de eeuw opnieuw bekeken en zijn tot de conclusie
gekomen dat meer groepen dan alleen regenten politiek actief waren en dat politieke
debatten tussen bestuurders en ‘gewone mensen’ van grote invloed waren op de gebeurtenissen.
5 De geschiedschrijving over het Rampjaar is hierbij om onbekende redenen enigszins
overgeslagen. 6 Sterker nog, als we op de laatste bijdrage over 1672 zouden moeten
koersen, lijkt de politieke cultuur van het laatste kwart van de 17de eeuw zich juist te sluiten:
politiek werd in deze vertelling het speelveld van een steeds kleiner wordende groep
(Orangistische) regenten. 7 1672 is in dit verhaal wel degelijk een keerpunt in de ontwikkeling
van Nederlandse politieke cultuur, echter in de richting van een quasi-monarchie onder
leiding van Willem III. Voor een groeiend belang van het publiek politiek debat lijkt hier
geen plaats. 8
Tijdgenoten uit de 17de eeuw dachten hier anders over. De Engelse ambassadeur William
Temple deed bijvoorbeeld vlak na het Rampjaar een poging de Nederlandse politieke
cultuur te verklaren. Hij omschreef het feit dat het lokale bestuur zich moest schikken naar
de dominante opinie in het publiek debat als een van de fundamenten van Nederlandse
politiek. Dit was volgens Temple in het bijzonder het geval als het om de aanstelling van
nieuwe magistraten ging. Lokale regenten, zo stelde Temple, ‘[tried] to maintain their authority
with less popular envy or discontent, [by giving] much to the general opinion of
4 D. Roorda, Partij en factie. De oproeren van 1672 in de steden van Holland en Zeeland, een krachtmeting tussen partijen en facties (Groningen
1961); Cf. P. Geyl, ‘Democratische Tendenties in 1672’ in: Pennestrijd over Staat en Historie. Opstellen over de Vaderlandse
Geschiedenis aangevuld met Geyl’s levensverhaal (Groningen 1971).
5 E. Palmen, Kaat Mossel, helleveeg van Rotterdam. Volk en verlichting in de achttiende eeuw (Amsterdam 2009); J. Pollmann en
A. Spicer, Public opinion and changing identities in the early modern Netherlands. Essays in Honour of Alastair Duke (Leiden 2007);
H. van Nierop, ‘Private interests, public policies: petitions in the Dutch Republic’ in: A.K. Wheelock en A. Seeff (red.),
The Public and Private in Dutch Culture of the Golden Age (Newark 2000) 33-39; A. van Dixhoorn, ‘“Voorstanden van de vrije
wetten”. Burgerbewegingen in Arnhem en de Republiek tussen 1702 en 1707’, Tijdschrift voor sociale geschiedenis 25, 1 (1999)
25-54; A. Duke, ‘Dissident Propaganda and Political Organization at the Outbreak of the Revolt of the Netherlands’ in:
Philippe Benedict (red.), Reformation, revolt and civil war in France and the Netherlands 1555-1585 (Amsterdam 1999) 115-32;
M. Prak, ‘Burghers into citizens: urban and national citizenship in the Netherlands during the revolutionary era (c. 1800)’,
Theory and Society 26, 1 (1997) 403-20; P. Knevel, Burgers in het geweer. De schutterijen in Holland, 1550-1700 (Hilversum 1994);
R. Dekker, Holland in beroering. Oproeren in de 17 e en 18 e eeuw (Baarn 1982).
6 Uitzonderingen zijn A. Munt, ‘The impact of the rampjaar on Dutch golden age culture’, Dutch Crossing 21, 1 (1997) 3-51;
Knevel, Burgers in het geweer, 1994.
7 L. Panhuysen, Rampjaar 1672. Hoe de republiek aan de ondergang ontsnapte (Amsterdam 2009).
8 Het idee van de ontwikkeling van een quasi-monarchie tussen 1672 en 1702 kent een lange traditie. W. Troost, Stadhouderkoning
Willem III. Een politieke biografie (Hilversum 2001) 98; M. van der Bijl, Idee en Interest. Voorgeschiedenis, verloop en achtergronden
van de politieke twisten in Zeeland en vooral in Middelburg tussen 1702 en 1715 (Groningen 1981); Roorda, Partij en Factie,
240-48; L.J. Rogier, ‘De Ware Vrijheid als oligarchie, 1672-1747’ in: J.G. van Dillen e.a. (red.), Algemene Geschiedenis der Nederlanden
VII (Utrecht/Antwerpen 1954) 195-213; G.H. Kurtz (red.), Haarlem in het rampjaar 1672. Kort verhaal van de burgerlijke
oproeren, voorgevallen binnen Haarlem (Haarlem 1946) 7.