download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Boekbesprekingen<br />
F.S. Gaastra, Geschie<strong>de</strong>nis van <strong>de</strong> VOC. Opkomst, bloei en<br />
on<strong>de</strong>rgang (Zutphen: Walburg Pers, 2009, geheel<br />
herziene tien<strong>de</strong> druk, 208 blz., geïll., isbn 90-<br />
5370-605-0, prijs € 24,95).<br />
Hoogleraar Maritieme Geschie<strong>de</strong>nis Femme Gaastra<br />
van <strong>de</strong> universiteit Lei<strong>de</strong>n heeft zijn standaardwerk<br />
Geschie<strong>de</strong>nis van <strong>de</strong> VOC volledig herzien. Hij<br />
schrijft in zijn inleiding: ‘<strong>de</strong> omvangrijke aanwas<br />
van literatuur over tal van aspecten van <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis<br />
van <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Oost-Indische Compagnie<br />
in <strong>de</strong> afgelopen jaren maakte het nodig om voor<br />
<strong>de</strong>ze nieuwe uitgave <strong>de</strong> tekst te herzien en uit te brei<strong>de</strong>n’<br />
(blz. 9).<br />
Voor veel van <strong>de</strong> nieuwe ont<strong>de</strong>kkingen en bronnen<br />
is Gaastra zelf (me<strong>de</strong>) verantwoor<strong>de</strong>lijk. Hij<br />
begeleidt vele promovendi die nieuw materiaal<br />
aanboren op het gebied van <strong>de</strong> voc. Daarnaast was<br />
Gaastra actief in het Tanap-project dat beoog<strong>de</strong><br />
een nieuwe generatie historici in Azië te kweken,<br />
die op basis van Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
bronnen <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis van<br />
het eigen land beschreven. Ook<br />
werd getracht <strong>de</strong> archieven van<br />
<strong>de</strong> voc in Afrika en Azië in<br />
een betere toestand te brengen<br />
en toegankelijk te maken.<br />
De nieuwe inzichten en<br />
bronnen hebben vooral geleid<br />
tot aanpassingen in <strong>de</strong> drie<br />
hoofdstukken die han<strong>de</strong>len<br />
over <strong>de</strong> expansie van <strong>de</strong> voc in Azië, over het karakter<br />
van <strong>de</strong> vestigingen overzee en <strong>de</strong> omvang<br />
en samenstelling van het compagniepersoneel, en<br />
tenslotte over <strong>de</strong> ontwikkelingen in scheepvaart<br />
en han<strong>de</strong>l. In <strong>de</strong> overige twee hoofdstukken bespreekt<br />
Gaastra <strong>de</strong> oprichting en organisatie van<br />
<strong>de</strong> voc en <strong>de</strong> politieke en financiële problemen<br />
in <strong>de</strong> 18<strong>de</strong> eeuw. Deze twee hoofdstukken hebben<br />
nog <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> opzet als <strong>de</strong> eer<strong>de</strong>re drukken van <strong>de</strong><br />
Geschie<strong>de</strong>nis van <strong>de</strong> VOC.<br />
Gaastra geeft in interviews aan dat zijn bena<strong>de</strong>ring<br />
vooral economisch is. Dat doet niet af aan<br />
het complete beeld van <strong>de</strong> voc dat <strong>de</strong> lezer krijgt<br />
bij het lezen van het boek. De vijf hoofdstukken<br />
vertellen samen een dui<strong>de</strong>lijk verhaal, waarbij ge<strong>de</strong>gen<br />
geschreven teksten, prachtige kleurrijke illustraties,<br />
citaten uit bronnen en veel cijfermateriaal<br />
elkaar afwisselen. Gaastra is een begenadigd<br />
schrijver en ook voor <strong>de</strong> lezer die weinig bekend is<br />
met <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis van <strong>de</strong> voc is dit boek goed te<br />
lezen. Alle aspecten komen langs: <strong>de</strong> oprichting,<br />
<strong>de</strong> producten die verhan<strong>de</strong>ld wer<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> Heeren<br />
XVII, het har<strong>de</strong> leven van <strong>de</strong> zeeman en het leven<br />
en werken in <strong>de</strong> han<strong>de</strong>lsvestigingen. De hoeveelheid<br />
informatie leidt tot <strong>de</strong> conclusie dat ook <strong>de</strong><br />
gevor<strong>de</strong>r<strong>de</strong> voc-lezer aan dit boek een prima naslagwerk<br />
heeft.<br />
Interessant zijn <strong>de</strong> door het hele boek doorgevoer<strong>de</strong><br />
persoonlijke verhalen. Gaastra illustreert<br />
het grotere verhaal aan <strong>de</strong> hand van <strong>de</strong> belevenissen<br />
en acties van personen. Zo vertelt hij in het<br />
<strong>de</strong>r<strong>de</strong> hoofdstuk over <strong>de</strong> rangen en stan<strong>de</strong>n van<br />
het personeel buiten <strong>de</strong> Archipel. Het bleek dat<br />
een zekere doorstroming van on<strong>de</strong>rop naar <strong>de</strong> top<br />
wel mogelijk was. Voorbeeld is Johannes The<strong>de</strong>s,<br />
die van eenvoudig soldaat opklom tot gouveneurgeneraal<br />
(blz. 101). Bij <strong>de</strong> voc bleken connecties<br />
toch <strong>de</strong> belangrijkste factor en hij had dan ook een<br />
aanbevelingsbrief gekregen van een rijke oom.<br />
Zo’n persoonlijk verhaal maakt <strong>de</strong> Geschie<strong>de</strong>nis van<br />
<strong>de</strong> VOC aanstekelijker en brengt het grote verhaal<br />
dichterbij.<br />
In het zes<strong>de</strong> hoofdstuk probeert Gaastra te verklaren<br />
waarom <strong>de</strong> compagnie ten on<strong>de</strong>r ging in <strong>de</strong><br />
18<strong>de</strong> eeuw. ‘Corruptie is een onvrien<strong>de</strong>lijk woord’<br />
zei Gaastra in een interview. In zijn boek verklaart<br />
hij <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rgang vanuit institutioneel onvermogen<br />
om te breken met scha<strong>de</strong>lijke praktijken als<br />
zelfverrijking en <strong>de</strong> verou<strong>de</strong>r<strong>de</strong> metho<strong>de</strong>s van financiering,<br />
die na 1794 tamelijk abrupt leid<strong>de</strong>n<br />
tot een faillissement. De voc verloor ook <strong>de</strong> bre<strong>de</strong><br />
aanhang on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>rs en ging uitein<strong>de</strong>lijk<br />
ten on<strong>de</strong>r aan <strong>de</strong> toenemen<strong>de</strong> buitenlandse<br />
concurrentie.<br />
Geschie<strong>de</strong>nis van <strong>de</strong> VOC is een prachtig boek. Heel<br />
veel kleurrijke illustraties, tabellen en grafieken<br />
sieren <strong>de</strong> pagina’s. Achterin treft <strong>de</strong> lezer een uitgebreid<br />
notenapparaat. Bij <strong>de</strong> bronnen- en literatuurlijst<br />
schrijft Gaastra dat die niet bedoeld is als<br />
‘uitputten<strong>de</strong> opsomming van alle verschenen studies<br />
over <strong>de</strong> compagnie’ (blz. 191). Met <strong>de</strong> biografie<br />
wil hij inzicht geven in <strong>de</strong> huidige stand van zaken<br />
van het on<strong>de</strong>rzoek en een leidraad aanbie<strong>de</strong>n<br />
voor ver<strong>de</strong>re studie. De lijst is twaalf bladzij<strong>de</strong>n<br />
lang en zeer verhel<strong>de</strong>rend, omdat niet alleen titels<br />
en auteurs wor<strong>de</strong>n gegeven maar ook een korte<br />
indicatie van <strong>de</strong> informatie die <strong>de</strong> bron levert. In<br />
<strong>de</strong> lijst wor<strong>de</strong>n zelfs internetsites genoemd, ook<br />
iets nieuws van <strong>de</strong>ze editie. Geschie<strong>de</strong>nis van <strong>de</strong> VOC<br />
heeft <strong>de</strong> aanduiding ‘standaardwerk’ meer dan zeker<br />
verdiend.<br />
S.E. Wubbolts- <strong>de</strong> Boer