download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Michel Reinders
‘De borgers komen uyt alle steden met requesten’
Pamfletten, petities en de transformatie van politieke cultuur in de late 17de eeuw
Het Rampjaar 1672 was een breekpunt in de Nederlandse geschiedenis. In de late 17de eeuw verschoof
de Nederlandse politieke cultuur van een relatief gesloten politiek (de ‘Ware Vrijheid’) in de richting van
een publieke politiek, waarbij bestuurders hun plannen en beleid in toenemende mate moesten verantwoorden
aan een anoniem (lees)publiek. Deze verandering was niet enkel een gevolg van langlopende
processen als toenemende welvaart, urbanisatie en geletterdheid van de bevolking. De ontwikkeling van
publieke politiek raakte in een stroomversnelling tijdens het Rampjaar 1672, toen een aantal krankzinnige
gebeurtenissen, waaronder bloedige oproeren (vooral in Holland) en de moord op de gebroeders
De Witt, werden gecombineerd met een explosieve stijging van het aantal politieke publicaties en de opkomst
van een nieuw medium: de gedrukte petitie.
Als de Amerikaanse historicus Steve Pincus met zijn meest recente boek de vinger aan de
pols van historiografische ontwikkelingen heeft, dan maakt ‘de revolutie’ de komende jaren
een comeback in wetenschappelijk onderzoek. In zijn 1688. The First Modern Revolution (2009)
beargumenteert Pincus dat de Engelse Glorieuze Revolutie moet worden gezien als de eerste
moderne revolutie, ondanks eeuwen van overeenstemming over het non-revolutionaire
karakter van deze gebeurtenis. 1 Als het aan Pincus ligt, betekent dit geenszins een terugkeer
naar de revolutiegerichte geschiedschrijving van de jaren zestig en zeventig van de vorige
eeuw, waarin de zoektocht centraal stond naar emancipatoire bewegingen van sociale klassen
die streefden naar gelijkheid. Het is zeer de vraag of het voor het historisch onderzoek
naar deze periode bijzonder behulpzaam is dat Pincus zijn vlag stevig in het begrip ‘modern’
plant, maar de methode van de Amerikaan biedt bewonderenswaardige resultaten. Hij geeft
de wensen en doelen van de revolutionairen en het bijbehorende publiek debat een vooraanstaande
plaats in zijn verhaal en laat daarmee zien hoe vruchtbaar de combinatie van onderzoek
naar politieke communicatie en populaire politiek kan zijn. 2 Even interessant is de verwijzing
die Pincus naar de Nederlandse Republiek maakt. De Republiek was een voorbeeld
voor Engelse revolutionairen, schrijft hij. 3 De implicaties van zijn methode en deze opmerking
zijn interessant, want dit tijdvak kende nog een bekende non-revolutie: het Rampjaar 1672.
1 S.C.A. Pincus, 1688. The first modern revolution (Yale 2009).
2 Cf. J. Stern, Orangism in the Dutch Republic in word and image, 1650-75 (Manchester 2010); T.N. Corns, ‘Radical pamphleteering’
in: N.H. Keeble (red.), Cambridge Companion to Writing of the English Revolution (Cambridge 2006) 71-86; M. Knights,
Representation and misrepresentation in later Stuart Britain. Partisanship and political culture (Oxford 2005); J. Peacey, Politicians
and pamphleteers. Propaganda during the English Civil Wars and Interregnum (Aldershot 2004); J. Raymond, Pamphlets and
pamphleteer ing in early modern Britain (Cambridge 2003); T.C.M. Blanning, The culture of power and the power of culture. Old regime
Europe 1660-1789 (New York 2002); D. Zaret, Origins of democratic culture: printing, petitions, and the public sphere in early-
modern England, (Princeton 2000); W. Frijhoff en M. Spies, 1650. Bevochten eendracht (Den Haag 1999); J. Walter, Understanding
popular violence in the English revolution. The Colchester plunderers (Cambridge 1999); A. Halasz, The marketplace of print.
Pamphlets and the public sphere in early modern England (Cambridge 1997); T. Harris, ‘Problematising Popular Culture’ in:
T. Harris (red.), Popular culture in England c. 1500-1850 (Londen 1995) 1-27; H. Schilling, ‘Civic republicanism in late medieval
and early modern German cities’ in: H. Schilling (red.), Religion, political culture and the emergence of early modern society.
Essays in German and Dutch History (Leiden/New York/Köln 1992) 3-59; C.E. Harline, Pamphlets, printing and political culture in
the early Dutch Republic (Dordrecht/Boston/Lancaster 1987); J.M. Hayden, ‘The uses of political pamphlets: the example of
1614-15 in France’, Canadian Journal of History/ Annales Canadiennes d´Histoire 21 (1986) 143-65.
3 Pincus, 1688, 49-90.