download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

36 anne petterson
het overheidsbeleid voor de grote steden vrijwel gelijk was, 55 bestonden de protesten buiten
Amsterdam vooral uit kleinschalige plunderingen, vergaderingen en georganiseerde optochten
naar het stadhuis. In de grotere steden als Rotterdam, Den Haag en Leiden namen
de plaatselijke afdelingen van het rsc de organisatie op zich, terwijl in kleinere plaatsen als
Zaandam, Weesp en Hengelo veelal spontane betogingen op gang kwamen. 56
In het oorlogvoerende buitenland waren de voedselprotesten heftiger. 57 In St. Petersburg
waren de vrouwen, die uren stonden te wachten in de broodrijen, de aanjagers van de revolutie
geweest. De Russische beweging stond echter in een bredere context van stakingen
en agitatie en kende een veel grotere organisatie. De oorlogsomstandigheden speelden hier
een belangrijke rol. Het volk offerde zich op in de verdediging van het vaderland, terwijl de
overheid haar burgers te weinig beschermde tegen de negatieve gevolgen van de oorlog.
Daarnaast stonden de onlusten in een context van specifiek Russische problemen en kregen
de arbeiders steun van studenten, de bourgeoisie, enzovoorts. Hierdoor kreeg de socialistische
leiding van het verzet binnen de politiek aansluiting bij de liberalen. ‘Brood en
vrede’ werd in St. Petersburg ‘Weg met de tsaar’, in Amsterdam stonden de vrouwen nog op
het stadhuis. Ook in neutrale landen als Zweden en Denemarken kwam het tot voedselonlusten.
58 De Zweedse protesten in ondermeer Stockholm vonden plaats binnen een vrijwel
identiek politiek kader van strijd tussen de sociaaldemocraten en revolutionaire socialisten.
Net als in Nederland kregen de Zweedse revolutionairen wegens gebrek aan organisatie en
interesse in voedseloproeren de demonstranten niet onder controle en poogden sociaaldemocraten
de onrust aan te wenden voor democratische hervormingen.
Ondanks de ‘lammenadigheid’ van het eigen volk waren de gebeurtenissen in Rusland
voor de socialisten wel een voorbeeld, dat toen de Amsterdamse arbeiders in de zomer wél
op de been kwamen, benut en nagestreefd kon worden. Deze revolutiedrang werd hen ook
door tegenstanders toegeschreven. Zo vreesde Roest van Limburg in zijn analyse voor een
stelselmatig voorbereide omwenteling en noemde het Amsterdamse sdap-raadslid Salomon
de Miranda in de gemeenteraad het streven van de sdp smalend een kleine Russische
revolutie. Het sociaaldemocratische vrouwenblad De Proletarische Vrouw bekritiseerde sdpideologe
Henriette Roland Holst; zij had de opstandige vrouwen ‘in den hoek geduwd’ en
loofde in haar analyse van het oproer enkel de dienstweigerende soldaten als beginnende
revolutionaire ontbinding van het leger. 59
De sdap deed aan het begin van het oproer haar best het tij nog te keren en publiceerde
in de maandageditie van Het Volk een paginagroot kalmerend stuk van raadslid De Miranda.
Deze erkende dat de sdap voor een groot deel verantwoordelijk was voor het levensmid-
55 M. Kraaijestein, ‘Lokale noden en lokaal beleid’ in: H. Binneveld e.a. (red.), Leven naast de catastrofe. Nederland tijdens de
Eerste Wereldoorlog (Hilversum 2001) 63-77.
56 Burger, Linkse frontvorming, 81-90. Voor Rotterdam, zie: J. Visser en M. Visser, ‘Profijt en protest. Verscherping der sociale
tegenstellingen in Nederland gedurende de Eerste Wereldoorlog’ in: H. Binneveld e.a. (red.), Leven naast de catastrofe.
Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog (Hilversum 2001) 93-109, aldaar 103-105.
57 Bonzon, ‘Feeding the cities’, 305-341. Voor Rusland, zie: J. McDermid en A. Hillyar, Midwives of the revolution. Female
Bolsheviks and women workers in 1917 (Londen 1999) 143, 149-150. Voor Duitsland, zie: B. Davis, ‘Food scarcity and the
empowerment of the female consumer in World War I Berlin’ in: V. de Grazia en E. Furlough (red.), The sex of things: gender
and consumption in historical perspective (Berkeley 1996); R. Chickering, The Great War and urban life in Germany. Freiburg
1914-1918 (Cambridge 2007).
58 S. Koblik, ‘Sweden, 1917: between reform and revolution’ in: H.A. Schmitt (red.), Neutral Europe between war and revolution,
1917-1923 (Charlottsville 1988) 111-132; C. Gold, ‘Denmark, 1918’ in: Idem, 87-110.
59 gaa, Archief van het Kabinet van de burgemeester, inv.nr. 270: Gemeenteblad, afd. 2, 1291 (openbare vergadering 11 juli
1917); De Proletarische Vrouw, nr. 19, 14 juli 1917 en nr. 22, 8 september 1917.