download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

32 anne petterson
De volgende dag, woensdag 4 juli, werd op een bijeenkomst in Watergraafsmeer de solidariteit
en daarmee de strijdvaardigheid van de arbeiders gevierd. Uiteraard werden in de
eerste plaats de successen van de stakers geroemd; de staking in de munitiefabriek aan de
Hembrug zou zelfs nog worden voortgezet. Schattingen over de uiteindelijke aantallen stakers
liepen – naar politieke voorkeur – natuurlijk sterk uiteen. Toch was het hoe dan ook een
grote groep van ergens tussen de tien- en twintigduizend stakers. Ook de dienstweigerende
militairen kregen lof toegezwaaid, waarbij Wijnkoop als vanzelfsprekend verkondigde dat
het ‘wapengeweld der bourgeoisie’ met proletarisch wapengeweld zou worden beantwoord
(afb. 7). Wijnkoop kon zijn geluk niet op:
Vandaag hebben wij eindelijk het tafellaken doorgesneden tusschen de stadsregering
en de arbeiderswereld, tusschen ons en die bloedhonden als Vliegen en Wibaut en Tellegen.
Ge hebt u door uw daad van heden gesteld naast de helden der Russische revolutie.
De vrouwendemonstratie die voor donderdag was afgekondigd en waarop de resultaten van
het bezoek van een delegatie van de rsvb onder leiding van Kist en ‘moeder aller arbeiders’
Berta de Vries aan de regering, bekend zouden worden gemaakt, ging echter niet door: ‘Wij
hebben krachtiger middelen dan de demonstratie, en die tevens de bourgeoisie niet de gelegenheid
geven haar bloeddorst te koelen.’ 39
‘Doorsteek me dan maar!’
Met de ‘bloeddorst der bourgeoisie’ verwees Wijnkoop waarschijnlijk naar de tien doden en
meer dan honderd gewonden die inmiddels waren gevallen; het hoge geweldsniveau was
een van de opvallendste kenmerken van het Aardappeloproer. 40 Niet alleen de gewapende
macht der bourgeoisie, ook de arbeiders zelf maakten gebruik van geweld. In toenemende
mate verschenen de eenvoudig te mobiliseren ‘straatjongens’ op het toneel. Zo braken zij
op dinsdagavond bij handelaar Strüve op de Kattenburgerkade in, waar kistjes met vijgen,
chocoladetabletten, suiker, stijfsel, wat men maar te pakken kon krijgen, werden meegenomen.
Diezelfde ochtend had op de Hoogte Kadijk een georganiseerde aanval op een spekkar
plaatsgevonden. De varkens werden vervoerd van het koelhuis in de Vriezeveem naar het
abattoir en de plunderende vrouwen wisten met grote waarschijnlijkheid dat dit transport
plaats zou hebben, want allen waren gewapend met grote keukenmessen. 41 Ook in de Kleine
Wittenburgerstraat had men die ochtend succes. Hier werd een tweede spekkar geconfisqueerd.
Deze was niet zonder slag of stoot gewonnen en de politie had stevig op moeten
treden. Het was tot een treffen tussen de agenten en zowel vrouwelijke als mannelijke arbeiders
gekomen, waarbij één man net als mevrouw Van Stek-Punt met veel bravoure zijn hemd
open trok en geroepen zou hebben: ‘Doorsteek me dan maar!’ om vervolgens met geweld
van het toneel verwijderd te worden. 42
39 Beschrijving bijeenkomst en citaten: De Tribune, nr. 229, 5 juli 1917. Cijfers staking uit kranten van verschillende signatuur.
40 Over de precieze aantallen slachtoffers is uiteraard veel te doen. In een verslag van burgemeester Jan Tellegen werden
tien doden en 118 gewonden geconstateerd. Deze cijfers komen aardig overeen met de gegevens uit krantenberichten.
gaa, Archief van het Kabinet van de burgemeester, inv.nr. 270, indic. 436: ‘Nota van den burgemeester van Amsterdam
over de aldaar van 28 juni-5 juli 1917 plaats gehad hebbende ongeregeldheden’ (Amsterdam, 10 september 1917).
41 Algemeen Handelsblad, 4 juli 1917 (ochtendeditie). De keukenmessen werden bevestigd door de politie: gaa, Archief Algemene
Zaken nr. 5181 (hierna: Archief Algemene Zaken), inv.nr. 3839, indic. 3592: rapport hoofdcommissaris van politie
Th.M. Roest van Limburg aan burgemeester Tellegen (Amsterdam, 18 juli 1917).
42 Het Volk, nr. 5286, 4 juli 1917.