download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
30 anne petterson<br />
Via pamfletten, affiches en kranten had het Revolutionair Socialistisch Comité (rsc) –<br />
een samenwerkingsverband van <strong>de</strong> sdp, <strong>de</strong> iamv, het Nationaal Arbeids-Secretariaat en <strong>de</strong><br />
Bond van Christen-Socialisten, sinds april 1916 – opgeroepen tot actie (afb. 6): ‘Door een<br />
daad moeten <strong>de</strong> arbei<strong>de</strong>rs, <strong>de</strong> mannen, <strong>de</strong> werken<strong>de</strong> arbei<strong>de</strong>rs, toonen dat hun geduld ten<br />
ein<strong>de</strong> is (…).’ 34 De oproep was succesvol: dinsdagavond, 3 juli, was het gebouw van <strong>de</strong> Diamantbeurs<br />
propvol, terwijl er buiten nog hon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n mensen ston<strong>de</strong>n te wachten. De eerste<br />
spreker, Cornelis Kitsz, meen<strong>de</strong> dat het ‘zaad <strong>de</strong>r propaganda’ niet verloren was gegaan,<br />
want eer<strong>de</strong>r die dag waren arbei<strong>de</strong>rs zon<strong>de</strong>r aansporing begonnen met staken. Later in het<br />
oproer zou ook van enige socialistische invloed sprake zijn: een staker beschreef in De Tribune<br />
hoe een groep met een ro<strong>de</strong> vlag van <strong>de</strong> Lan<strong>de</strong>lijke Fe<strong>de</strong>ratie van Metaalbewerkers on<strong>de</strong>r<br />
het zingen van revolutionaire lie<strong>de</strong>ren door <strong>de</strong> stad was gelopen en bij verschillen<strong>de</strong> metaalfabrieken<br />
<strong>de</strong> arbei<strong>de</strong>rs (en zelfs enkele geïnterneer<strong>de</strong> Belgen in het Frans!) <strong>de</strong> actie had<br />
uitgelegd en hen tot staking opgeroepen. 35<br />
Kitsz verkondig<strong>de</strong> dat het rsc <strong>de</strong> volle verantwoor<strong>de</strong>lijkheid voor <strong>de</strong> da<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> afgelopen<br />
dagen op zich nam; een nogal lege toezegging, waarmee <strong>de</strong> socialisten wel het protest<br />
naar zich toetrokken. Na een dramatische re<strong>de</strong> waarin <strong>de</strong> ‘honger’ verbon<strong>de</strong>n werd met<br />
<strong>de</strong> ‘uitmergelaars’ wethou<strong>de</strong>r Wibaut, burgemeester Tellegen, premier Cort van <strong>de</strong>r Lin<strong>de</strong>n<br />
en minister Posthuma, conclu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> <strong>de</strong> vakbondsman dat <strong>de</strong> strijd niet beperkt moest blijven<br />
tot <strong>de</strong> aardappelnood, maar draai<strong>de</strong> om <strong>de</strong> uithongering van het proletariaat in het algemeen.<br />
Als afsluiting van zijn toespraak riep Kitsz op tot een 24 uur duren<strong>de</strong> staking. Na<br />
hem nam <strong>de</strong> anarchist Bernard Lansink sr. het woord. Lansink argumenteer<strong>de</strong> hoe <strong>de</strong> pro-<br />
Duitse regering met haar uitvoerpolitiek <strong>de</strong> neutraliteit van het land in gevaar bracht en <strong>de</strong><br />
‘stroom van goud voor <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse kapitalisten in ruil voor het voedsel van het volk!’<br />
bevor<strong>de</strong>r<strong>de</strong>. Het inzetten van politie en soldaten tegenover het volk was dan ook onrechtvaardig.<br />
Men moest <strong>de</strong> soldaten wijzen op hun plicht tegenover <strong>de</strong> arbei<strong>de</strong>rs: ‘Dan zullen<br />
meer<strong>de</strong>ren het voorbeeld volgen van <strong>de</strong> soldaten op Kattenburg, die weiger<strong>de</strong>n op <strong>de</strong> vrouwen<br />
te schieten.’ 36<br />
Zoals Kitsz ’s avonds <strong>de</strong> aardappelnood met <strong>de</strong> staking verbond, publiceer<strong>de</strong> ook De Tribune<br />
van die dag een soort pamflet waarin <strong>de</strong> beken<strong>de</strong> thema’s van on<strong>de</strong>rvoeding, woekerwinst,<br />
uitvoerpolitiek, enzovoorts een grote staking moesten rechtvaardigen: ‘Wilt gij uwe<br />
geheele toekomst offeren uit vrees, dat er door staking een paar moeilijke dagen zullen<br />
volgen?’ 37 In datzelf<strong>de</strong> ‘pamflet’ dook voor het eerst in het oproer ook <strong>de</strong> eis van <strong>de</strong>mobilisatie<br />
op: ‘Haalt onze kamera<strong>de</strong>n maar terug van <strong>de</strong> grens, om met ons te vechten tegen onze<br />
on<strong>de</strong>rgang.’ De eerste gevallen van dienstweigering waren spontaan door buurtgevoel of<br />
klasse<strong>de</strong>nken ontstaan, maar vorm<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> radicale socialisten een belangrijk aanknopingspunt.<br />
De strijd voor <strong>de</strong>mobilisatie was een strijd tegen <strong>de</strong> oorlog, tegen het kapitalisme<br />
en <strong>de</strong> heersen<strong>de</strong> klasse en daarmee uitein<strong>de</strong>lijk een strijd tegen <strong>de</strong> ellen<strong>de</strong> en honger van<br />
het volk. 38 Ie<strong>de</strong>re individuele actie was natuurlijk een stap in <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> richting, maar <strong>de</strong> so-<br />
34 De Tribune, nr. 228, 3 juli 1917.<br />
35 De Tribune, nr. 229, 5 juli 1917.<br />
36 Beschrijving bijeenkomst en citaten: De Tribune, nr. 228, 4 juli 1917.<br />
37 De Tribune, nr. 228, 3 juli 1917.<br />
38 Zie voor het socialisme en het leger: R. Blom en Th. Stelling, Niet voor God en niet voor het Va<strong>de</strong>rland. Linkse soldaten, matrozen<br />
en hun organisaties tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> mobilisatie van ’14-’18 (Soesterberg 2004) on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re 463-472, 541-550. Vgl. Henriette Roland<br />
Holst over massale dienstweigering in De Tribune, nr. 233, 9 juli 1917; over het belang van massale staking en massale<br />
dienstweigering, afgezet tegen het individuele plun<strong>de</strong>ren van <strong>de</strong> vrouwen.