download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

aardappelnood 21
Afb. 2 Vrouwen én mannen in de rij voor de Centrale Keuken aan de Vijzelstraat, 1918. Spaarnestad
Fotoarchief, Haarlem.
geïnspireerde betoog door te wijzen op de gaten in zijn schoenen en te klagen over de kleine
portie rijst in de arbeidersmaag.
In dit opzicht vulden de acties van de mannelijke arbeiders de eisen van hun echtgenotes
aan. Vrouwen speelden een dominante rol in de eerste dagen van het oproer. Het eindeloze
wachten in de voedselrijen, de onmogelijkheid om een in hun ogen fatsoenlijk maal te bereiden,
de onrechtvaardige transacties op de zwarte markt – dit alles deed de onvrede van de
arbeidersvrouwen groeien. Dat daadwerkelijke honger de primaire oorzaak van het oproer
was, lijkt niet aannemelijk. 7 De bevolking was op de hoogte van de aanwezigheid van rijstvoorraden
en kon bij de Centrale Keuken, een voorziening gecreëerd door de sdap, tegen
geringe betaling gerechten met rijst en zelfs zandaardappelen verkrijgen (afb. 2). De Keuken
was vanwege het bedelingkarakter niet populair, maar er leek ook een ‘ingekankerde
tegenzin’ tegen sommige gerechten te bestaan: ‘wanneer een menu van rijst, met vleesch of
van peulvruchten werd opgedischt bleef men met het grootste deel zitten, dat dan verhuisde
naar het Leger des Heils of naar Jeruël. De rasechte Hollander heeft nu eenmaal zijn hart verpand
aan Z.M. den Aardappel!’ 8 Wél was het hongergevoel een overheersende herinnering
aan de oorlogstijd, achteraf constateerde een enkeling dat zelfs in de Tweede Wereldoorlog
het eten nog beter had gesmaakt. 9
7 De definitie van ‘honger’ is natuurlijk relatief, maar er was in 1917 geen sprake van een daadwerkelijk tekort aan voedsel.
De maaltijd van een arbeidersgezin was karig en artsen constateerden dat het vooral kinderen aan belangrijke voedingsstoffen
ontbrak, maar taferelen zoals tijdens de Hongerwinter van 1944-1945 bleven Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog
bespaard. Vgl. B.H. Sajet en W. Polak, Eene voedingsenquête in den mobilisatietijd (Amsterdam z.j. [1916]).
8 P.H. Ritter, De donkere poort. Een boek, behelzende tal van persoonlijke herinneringen van vooraanstaande mannen, stemmingsbeelden,
indrukken, beschouwingen, belangrijke en onbelangrijke gebeurtenissen, verhalen en anecdoten over Nederland in de jaren 1914-1918 (Den
Haag z.j. [1931]) 155.
9 F. de Bruin, Mijn jeugd in de Jordaan (z.p. [Amsterdam] 1990) 70-73; M. Dekker, Amsterdam bij gaslicht (Amsterdam 1949)
137; M. Verduyn en S. van Weerden (red.), Getuigen van een generatie. Waarden, idealen en het leven van alledag in de jaren na de
Eerste Wereldoorlog in Nederland (Zoetermeer 1992) 34.