download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
Anne Petterson Aardappelnood Amsterdamse arbeiders en het socialisme tijdens het Aardappeloproer van 1917 1 Het Amsterdamse Aardappeloproer van 1917 wordt in de literatuur veelal beschreven als een politieke strijd tussen twee arbeiderspartijen, de radicale Sociaal-Democratische Partij (SDP) en de meer gematigde Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP). 2 Eén aspect is daarbij onderbelicht gebleven: de wisselwerking tussen de socialistische politiek en de arbeiders zelf. In dit artikel staat daarom de kloof tussen beide politieke partijen en de oproerige arbeiders centraal. De SDAP dacht de arbeiders in tijden van schaarste door levensmiddelendistributie te helpen, de SDP door het maken van revolutie. Het optreden van de Amsterdamse arbeiders zelf laat hele andere ideeën en verlangens zien. De gebeurtenissen tijdens het Aardappeloproer worden in dit artikel gereconstrueerd, waarbij met name aandacht wordt besteed aan de acties op straat en de rol van gender hierin. Dit ‘grassroots’ perspectief biedt een belangrijke verklaring waarom het, ondanks de angst van tijdgenoten voor escalatie, in de zomer van 1917 niet tot een ‘Aardappelrevolutie’ kwam. Woensdagochtend 4 juli 1917, ontving seinwachter J.C. Alders het bericht dat trein 8781 over een half uur het station van Amsterdam zou binnenrijden. Om half elf had hij het sein veilig moeten geven, zodat de machinist zijn reis kon voortzetten. Maar Alders weigerde dienst. De trein was volgeladen met militairen, die namens de nationale overheid de orde in de hoofdstad zouden komen herstellen. Door gebrek aan aardappelen was de Amsterdamse arbeiderspopulatie in opstand gekomen en aangemoedigd door revolutionaire socialisten en anarchisten plunderde zij schuiten, winkels en pakhuizen. In deze omstandigheden werden politie en soldaten met wantrouwen bezien: zouden zij zich bij de opstandige arbeiders aansluiten of toch schieten? Om de repressie van het beginnende oproer, al was het maar voor even, uit te stellen, besloot seinwachter Alders, lid van de (voornamelijk Nederlandse) Internationale Anti-Militaristische Vereniging (iamv), een daad te stellen: Ik meende dat ik dan [als hij de trein door zou laten] dienst verrichtte aan het militarisme en ook aan het kapitalisme. Deze daad was niet plotseling bij mij opgekomen en ook niet met een warm hoofd verricht, doch daarover verkeerde ik den geheelen dag al in een inwendigen tweestrijd. Ook was ik mij volkomen bewust dat hierop straf volgde en het geval als dienstweigering zou worden opgenomen. Ook wilde ik in deze niet langer meewerken aan de ellende des volks en vond ik dat er al genoeg soldaten en goudvinken in de hoofdstad aanwezig waren (zelfs te veel). 3 De daad en motivatie waren haast te mooi om waar te zijn: een man uit het volk offerde zich weloverwogen op in de strijd tegen het militarisme en kapitalisme. Het leek de protesten over aardappeltekorten en andere ongemakkelijkheden van een neutraal land in oorlogvoerend Eu- 1 Dit artikel is gebaseerd op mijn bachelorscriptie aan het Instituut voor Geschiedenis, Universiteit Leiden. Ik dank dr. Dennis Bos voor zijn enthousiasme, hulp en kritische opmerkingen bij mijn onderzoek. 2 Literatuur over de politieke strijd en de gevolgen van het oproer voor het socialisme: J.E. Burger, Linkse frontvorming. Samenwerking van revolutionaire socialisten, 1914-1918 (Amsterdam 1983); I. Kuypers, In de schaduw van de grote oorlog. De Nederlandse arbeidersbeweging en de overheid, 1914-1920 (Amsterdam 2002); B. van Dongen, Revolutie of integratie. De Sociaal Democratische Arbeiderspartij in Nederland (SDAP) tijdens de Eerste Wereldoorlog (z.p. [Amsterdam] z.j. [1992]). 3 De Vrije Socialist, 14 juli 1917. ‘Goudvink’ verwijst naar de rijdende artillerie (ook wel ‘gele rijders’).
Afb. 1 Seinwachter J.C. Alders. De briefkaart werd vermoedelijk gepubliceerd door het anarchistische blad De Vrije Socialist. Stadsarchief Amsterdam. aardappelnood 19 ropa naar een hoger plan te tillen. De leider van de sdp, David Wijnkoop, telegrafeerde de Pravda van Lenin over dit staaltje van solidariteit en het anarchistische blad De Vrije Socialist publiceerde een heuse ansichtkaart met het portret van deze grote held. 4 Het verhaal van Alders paste perfect in het socialistische plaatje van een oproer als opmaat tot revolutie (afb. 1). Centraal op de ansicht stond het beeld van de man, de staker, de dienstweigeraar, kortom: de revolutionair. Het Aardappeloproer van 1917 Zeven julidagen was Amsterdam in de ban van een confrontatie tussen arbeiders, socialisten en gewapende macht; met als eindresultaat meer dan honderd slachtoffers, en … aardappelen. Het Amsterdamse oproer duurde nog geen week, maar het protest stond in een bredere context. Ook al bleef Nederland gedurende de periode 1914-1918 neutraal, aan de gevolgen 4 A.J. Koejemans, David Wijnkoop. Een mens in strijd voor het socialisme (Amsterdam 1967) 163. Gemeente Amsterdam Stadsarchief (hierna: gaa); Archief van de Politie nr. 5225 (hierna: Archief van de Politie), inv.nr. 4707, scannr. 00729000005: ansichtkaart. De datum op de kaart, 2 juli, komt overigens niet overeen met de datum die J.C. Alders zelf aangeeft.
- Page 1 and 2: nummer 1 42ste jaargang * 2010
- Page 3: Holland, Historisch Tijdschrift Dri
- Page 6 and 7: 4 michel reinders Historici waren h
- Page 8 and 9: 6 michel reinders Afb. 1 Utrechtse
- Page 10 and 11: 8 michel reinders naar het oostelij
- Page 12 and 13: 10 michel reinders Afb. 2 Het moord
- Page 14 and 15: 12 michel reinders noemen. Deze ben
- Page 16 and 17: 14 michel reinders alsof het nooit
- Page 18 and 19: 16 michel reinders Afb. 4 Titelpagi
- Page 22 and 23: 20 anne petterson van de Eerste Wer
- Page 24 and 25: 22 anne petterson De beleefde honge
- Page 26 and 27: 24 anne petterson Afb. 4 Mevrouw Va
- Page 28 and 29: 26 anne petterson Afb. 5 Eugène De
- Page 30 and 31: 28 anne petterson Afb. 6 ‘Op dan
- Page 32 and 33: 30 anne petterson Via pamfletten, a
- Page 34 and 35: 32 anne petterson De volgende dag,
- Page 36 and 37: 34 anne petterson Afb. 8 De menigte
- Page 38 and 39: 36 anne petterson het overheidsbele
- Page 40 and 41: 38 anne petterson onvoldoende voeli
- Page 42 and 43: Reviewartikel Trekvaarten, trekpade
- Page 44 and 45: 42 reviewartikel zo naar schatting
- Page 46 and 47: Metamorfose Holland in India? Erfgo
- Page 48 and 49: 46 metamorfose Afb. 3 Vervallen hui
- Page 50 and 51: 48 metamorfose Afb. 5 Zicht op de S
- Page 52 and 53: Hollands Spoor Driemaal ’t Gooi:
- Page 54 and 55: 52 hollands spoor Afb. 5 Raadhuis v
- Page 56 and 57: Boekbesprekingen F.S. Gaastra, Gesc
- Page 58 and 59: 56 boekbesprekingen vloed hebben ge
- Page 60 and 61: 58 boekbesprekingen ‘nieuwe’ ge
- Page 62 and 63: 60 boekbesprekingen landschapspark.
- Page 64 and 65: 62 boekbesprekingen geefs rijshoute
- Page 66 and 67: Uitgeverij Verloren S. Groenveld, H
- Page 68: 1 | 2010
Afb. 1 Seinwachter J.C.<br />
Al<strong>de</strong>rs. De briefkaart werd<br />
vermoe<strong>de</strong>lijk gepubliceerd<br />
door het anarchistische blad<br />
De Vrije Socialist. Stadsarchief<br />
Amsterdam.<br />
aardappelnood 19<br />
ropa naar een hoger plan te tillen. De lei<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> sdp, David Wijnkoop, telegrafeer<strong>de</strong> <strong>de</strong> Pravda<br />
van Lenin over dit staaltje van solidariteit en het anarchistische blad De Vrije Socialist publiceer<strong>de</strong><br />
een heuse ansichtkaart met het portret van <strong>de</strong>ze grote held. 4 Het verhaal van Al<strong>de</strong>rs paste perfect<br />
in het socialistische plaatje van een oproer als opmaat tot revolutie (afb. 1). Centraal op <strong>de</strong><br />
ansicht stond het beeld van <strong>de</strong> man, <strong>de</strong> staker, <strong>de</strong> dienstweigeraar, kortom: <strong>de</strong> revolutionair.<br />
Het Aardappeloproer van 1917<br />
Zeven julidagen was Amsterdam in <strong>de</strong> ban van een confrontatie tussen arbei<strong>de</strong>rs, socialisten<br />
en gewapen<strong>de</strong> macht; met als eindresultaat meer dan hon<strong>de</strong>rd slachtoffers, en … aardappelen.<br />
Het Amsterdamse oproer duur<strong>de</strong> nog geen week, maar het protest stond in een bre<strong>de</strong>re<br />
context. Ook al bleef Ne<strong>de</strong>rland geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1914-1918 neutraal, aan <strong>de</strong> gevolgen<br />
4 A.J. Koejemans, David Wijnkoop. Een mens in strijd voor het socialisme (Amsterdam 1967) 163. Gemeente Amsterdam Stadsarchief<br />
(hierna: gaa); Archief van <strong>de</strong> Politie nr. 5225 (hierna: Archief van <strong>de</strong> Politie), inv.nr. 4707, scannr. 00729000005:<br />
ansichtkaart. De datum op <strong>de</strong> kaart, 2 juli, komt overigens niet overeen met <strong>de</strong> datum die J.C. Al<strong>de</strong>rs zelf aangeeft.
Change language