download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
12 michel rein<strong>de</strong>rs<br />
noemen. Deze benoeming zou van <strong>de</strong> dienaar van staten, <strong>de</strong> stadhou<strong>de</strong>r, een volledig soevereine<br />
vorst hebben gemaakt. 26<br />
Burgers die petities publiceer<strong>de</strong>n hiel<strong>de</strong>n zich ver van dit plan. Sterker nog, er verschenen<br />
pamfletten die <strong>de</strong> burgerbeweging van <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> golf rechtvaardig<strong>de</strong>n en tegelijkertijd<br />
<strong>de</strong> Oranjeplannen voor een soevereine graaf bekritiseer<strong>de</strong>n. 27 Na augustus 1672 sloeg<br />
<strong>de</strong> burgerlijke propaganda (waar gedrukte petities <strong>de</strong>el van uitmaakten) een an<strong>de</strong>re weg in<br />
dan Oranje-propaganda. 28 Door dit schei<strong>de</strong>n <strong>de</strong>r wegen bleven gedrukte petities ook na het<br />
Rampjaar van belang, toen zij een mid<strong>de</strong>l wer<strong>de</strong>n voor oppositie tegen Oranje-regenten die<br />
met <strong>de</strong> hulp van <strong>de</strong> burgerbeweging in 1672 waren aangesteld. Het was dit schisma tussen<br />
burgerpetities en -pamfletten en Oranjepropaganda in <strong>de</strong> herfst van 1672 dat <strong>de</strong> transformatie<br />
van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse politieke cultuur in <strong>de</strong> late 17<strong>de</strong> eeuw mogelijk maakte.<br />
Veran<strong>de</strong>ren<strong>de</strong> politieke cultuur<br />
Wat hield <strong>de</strong>ze transformatie in? Ter illustratie volgen een paar voorbeel<strong>de</strong>n uit <strong>de</strong> twee <strong>de</strong>cennia<br />
die op het Rampjaar volg<strong>de</strong>n. Toen het Frans leger Utrecht in 1673 verliet, stuur<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> prins van Oranje <strong>de</strong> graaf van Hoorn naar Utrecht. Deze beloof<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> inwoners van<br />
Utrecht dat ook in hun stad het bestuur gezuiverd zou wor<strong>de</strong>n, zoals een jaar eer<strong>de</strong>r in <strong>Holland</strong>,<br />
Zeeland en Friesland was gebeurd. De burgerbeweging uit <strong>de</strong>ze drie provincies werd<br />
in Utrecht dunnetjes overgedaan. Burgers dien<strong>de</strong>n een petitie in bij <strong>de</strong> graaf van Hoorn,<br />
waarin zij meer<strong>de</strong>re veran<strong>de</strong>ringen eisten en waarin zij aangaven wie zij geschikt achtten<br />
voor <strong>de</strong> vrijgekomen ambten. De burgers had<strong>de</strong>n <strong>de</strong> advocaat Anton Vermeer gevraagd om<br />
hun eisen netjes op papier te stellen, zodat zij <strong>de</strong> graaf op <strong>de</strong> juiste manier bena<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n. De<br />
verschillen<strong>de</strong> eisen behan<strong>de</strong>l<strong>de</strong>n <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> thema’s als een jaar eer<strong>de</strong>r in <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re provincies:<br />
bescherming tegen corruptie, <strong>de</strong> benoeming van <strong>de</strong> prins van Oranje tot stadhou<strong>de</strong>r<br />
van Utrecht en een terugkeer naar <strong>de</strong> gereformeer<strong>de</strong> kerk. Misschien nog wel meer veelzeggend:<br />
ook <strong>de</strong>ze petitie was gedrukt. 29 Als gevolg hiervan zorg<strong>de</strong> <strong>de</strong>ze petitie voor een intensief<br />
politiek <strong>de</strong>bat in <strong>de</strong> hele Republiek. Pamfletschrijvers uit verschillen<strong>de</strong> <strong>de</strong>len van het<br />
land reageer<strong>de</strong>n op <strong>de</strong> petitie en op elkaar, waarmee zij een ketting van opinies aan elkaar<br />
regen. Tegen 1680 werd <strong>de</strong> petitie uit Utrecht als ‘het fameuse request’ beschreven en waren<br />
politiek commentatoren het erover eens dat het niet alleen nieuw, maar ook typisch voor<br />
<strong>de</strong>ze tijd was dat <strong>de</strong>ze burgers als collectief had<strong>de</strong>n gehan<strong>de</strong>ld. 30 De auteur van het pamflet<br />
26 Nodige Consi<strong>de</strong>ratien op <strong>de</strong>n tegenwoordigen tijdt, En een krachtige beweegh-re<strong>de</strong>n, dienen<strong>de</strong> tot opweckinge van alle Va<strong>de</strong>rlandtslieven<strong>de</strong><br />
Ingesetene van <strong>Holland</strong>t (Knuttel 10597, 1672); Reqveste Voor <strong>de</strong> groote Verga<strong>de</strong>ringe van ’t gemeene Volck <strong>de</strong>ses Lands Aen sijn<br />
Hoogheyt <strong>de</strong>n Prince van Orange, (Tiele 6506, 1672); Het <strong>Holland</strong>ts A.B. Boeck, Toe-geeygent Aen Alle Liefhebbers van het Va<strong>de</strong>rlandt<br />
(Knuttel 10598, 1672); De Spreecken<strong>de</strong> Geesten van Jan en Cornelis <strong>de</strong> Wit, Afgeson<strong>de</strong>n door Marcurius, Uyt d’an<strong>de</strong>re Werrelt (Knuttel<br />
10404, 1672); Het Nieuwe Engels en Frans Verkeerbert. Gespeelt voor die van Ceulen en Munster, Amsterdam (Van <strong>de</strong>r Wulp<br />
4958, 1672).<br />
27 Cf. Remonstrantie Aen sijn Hoogheyt <strong>de</strong>n Heere Prince Van Orange: Door <strong>de</strong> welgeintentioneer<strong>de</strong> Burgers <strong>de</strong>r Stad Vlissinge (Knuttel<br />
10579a, 1672).<br />
28 Zie voor een uitgebrei<strong>de</strong> versie van dit verschijnsel: M. Rein<strong>de</strong>rs, ‘Burghers, orangists and “good government”: popular<br />
political opposition during the “Year of Disaster” 1672 in Dutch pamphlets’, The Seventeenth Century, 23, 2 (2008) 315-346.<br />
29 Aerdigh request aen sijn excellentie grave van Hoorn, gouverneur over <strong>de</strong> provintie van Vtrecht (Knuttel 11194, 1674). Cf. Geaugmenteer<strong>de</strong><br />
autentijcke lyste, van<strong>de</strong> namen <strong>de</strong>r personen die het request geteyckent hebben, ’t welck sy aen Zijn Excelltie <strong>de</strong>n grave van Horne,<br />
&c. overgelevert hebben (Knuttel 11191, 1674). Everard Booth, een regent uit Utrecht die in <strong>de</strong>ze jaren een dagboek bijhield,<br />
beweer<strong>de</strong> dat <strong>de</strong>ze petitie afkomstig was van officieren van <strong>de</strong> schutterij en an<strong>de</strong>re aanzienlijke burgers. J.A. Grothe,<br />
‘Dagelijksche Aantekeningen geduren<strong>de</strong> het verblijf <strong>de</strong>r Franschen te Utrecht in 1672 en 1673, gehou<strong>de</strong>n door Mr.<br />
Everard Booth’ in: Berigten van het <strong>Historisch</strong> Genootschap, gevestigd te Utrecht (Utrecht 1857) 150.<br />
30 <strong>Historisch</strong> verhael van het geene is voor gevallen tot Utrecht in <strong>de</strong> maent van november <strong>de</strong>s jaers 1673 aengaen<strong>de</strong> het teyckenen van het<br />
fameuse request (Knuttel 11739, 1680).