Je t'adore - Reynaertgenootschap

Een verzoening aan het eind is literair gezien niet onproblematisch. Waarom ondergaat
de hebzuchtige vorst niet hetzelfde lot als Bruun, Isegrim en Tibeert? Uitvoerig
beschrijft de dichter de mishandeling van Reynaerts slachtoffers. Het geeft Van
Oostrom de indruk dat de wereld van de beesten een sadistisch universum is en dat
de wreedheid typerend is voor de Reynaert. Niets is minder waar. Hoewel het voorbeeld
van de Reynaert, de Franse Roman de Renart, beslist onderdoet voor het
aanschouwelijk voorstellen van de wreedheden, is de tekst per se niet minder
wreed. Van Oostrom meent ten onrechte dat Renart niet de bedoeling had om Brun
de dood in te jagen. Waar zouden de dorpelingen anders op uit moeten zijn dan op
de huid, of beter het vel, van de beer? In het Franse voorbeeld zegt Renart dat Brun
nog bijna zonder priester zou zijn gestorven, als hij niet ontsnapt was (Roques, vers
713). Ook in andere teksten worden met veel plezier wreedheden beschreven. In
Van Oostroms boek zijn daar meer voorbeelden van te vinden. In de Aiol wordt een
frauduleuze boodschapper zo wreed aan zijn lippen – waarmee hij zijn misdaad
bedreven heeft – getrokken dat zij scheuren en zijn tanden bloot komen (SOS,
p. 181). Wat te denken van Maerlants commentaar wanneer de sluwe Odysseus
een speer in de geopende mond van een Trojaan steekt, die er bij neervalt: ‘Wie het
zou hebben gezien zou moeten lachen.’ (SOS, p. 520). In zijn plezier om wreedheid
blijkt Maerlant niet onder te doen voor Willem. Wie de klappen ontvangt, is belachelijk.
Deze regel geldt voor meer teksten dan alleen Van den vos Reynaerde. Het
plezier om fysieke vernedering was in de middeleeuwen nog geen taboe. Zoals de
historicus Groebner heeft laten zien, werd de eer bepaald door iemands fysieke
integriteit. Verminking betekende in de middeleeuwen zonder meer ontering en dus
spot. 12
In de episodes met de bodes Bruun en Tibeert weet Reynaert de lachers op zijn
hand te krijgen. De bodes die Reynaert doet verminken hebben hem iets misdaan.
Bruun en Tibeert zijn zijn vrienden geworden, maar weigeren honing of muizen te
delen. Wanneer blijkt dat deze dieren de eed van vriendentrouw met Reynaert breken,
laat de vos ze vernederen door de dorpers. Koning Nobel echter, is wel partij
voor Reynaert. De verzoening van de koning met Reynaert was voor de vos geen
reden om zich op hem te wreken, integendeel. De diepere reden dat Nobel ontsnapt
aan de wraak van Reynaert is, zo meen ik, dat de vorst zich steeds op het laatste
moment weet te beheersen. Om die reden kan de koning ontsnappen aan een vernedering
door de vos. Ontering in middeleeuwse verhalen is meestal het gevolg van
laakbaar, onhoofs gedrag. In de middeleeuwse literatuur heeft mishandeling zelden
het karakter van zinloos geweld.
Willem en het hof
216
Het zal altijd wel speculatie blijven door wie, voor wie en in wiens opdracht Van den
vos Reynaerde geschreven is. Maar toch is het nuttig de interpretatie van een tekst
te verbinden met een schrijver, een publiek en een opdrachtgever. Het profiel van
auteur en publiek zijn een soort toetssteen voor de interpretatie. In Reynaert primair
heeft Van Oostrom de mogelijkheid geopperd dat de Reynaert geschreven is voor
het hof van de Vlaamse gravin. De meeste onderzoekers wijzen die mogelijkheid af,
omdat het hof Franstalig zou zijn. Ook Van Oostrom is in Stemmen op schrift bijgedraaid.
Hij ziet het hof nu als primair Franstalig, maar uit de receptiegetuigen concludeert
hij dat het verhaal wel bekend was in de hoogste Vlaamse kringen.
Tiecelijn, 19, 2006